نووسین: محەمەدساڵح پێندرۆیی (جگەرسۆز)

هەڵبەت خێزان و قوتابخانە، دوو ناوەندیی هەرە گرنگی پەروەردەیین و تەواوكەری یەكتریشن، بۆیە ڕۆڵێكی كاریگەر و سەرەكییان هەیە لە پەروەردەكردن و بونیادنانی كەسایەتی منداڵدا لە هەموو ڕوویەكەوە، لەو سۆنگەشەوە؛ بە پێویستی دەزانین تیشك بخەینە سەر ڕۆڵی ئەو دوو ناوەندە پەروەردەیییەگرنگە، بۆ ئەوەی باشتر پەی بە ئەركی سەرشانی خۆیان ببەن و شوێنپەنجەیان دیاربێت لە تێگەیاندن و پێگەیاندنی ڕۆڵە و نەوەكانمان:

یەكەم: ڕۆڵی خێزان لە پەروەردەکردنی منداڵدا: خێزان یەکەم قوتابخانەیە کە منداڵ تێیدا فێری بەها بەرز و جوانەكان و بنەما سەرەكییەكانی ژیان دەبێت، دایك و باوكیش، بە یەكەمین مامۆستای منداڵ هەژمار دەكرێن، بۆیە ڕۆڵێكی زۆر گرنگیان لە پەروەردەکردنی منداڵدا هەیە، كە لە چەند خاڵێكدا دەیخەینەڕوو:

1.         پەروەردەی ئەخلاقی و ئایینی: پێویستە دایك و باوك گرنگییەكی تایبەت بە بەها ئایینی و ئەخلاقییەکانی وەک: ڕاستگۆیی و دەستپاکی و ڕێزگرتن و هاوکاری و دڵسۆزی و چاكەخوازی و ئاكارجوانی و...هیتر بدەن و ئەو بەها جوانانە لە ناخی منداڵدا بڕوێنن و لەسەر ئەو چەمك و بەهایانە ڕابێنن. هەروەها فێری ڕەفتار و هەڵسوكەوتی جوان بكەن لەگەڵ دایك و باوك و خوشك و برا و كەسوكار و دراوسێ و هاوڕێ و مامۆستا و بەساڵاچوو و...هیتر، هەروەها فێری دابونەریتە کۆمەڵایەتییە باوەكان بكرێت، بۆ ئەوەی بزانێت چۆن ڕەفتار و هەڵسوكەوت لەگەڵ دەروبەریدا بكات و سنووری خۆی و ئەوانی دیكە بپارێزێت.

2.         پەروەردەی دەروونی و سۆزداری (عاطفی): منداڵ لە قۆناغی منداڵی زۆر پێویستی بە گەشەی سۆزداری و ئاسایشی دەروونی هەیە، بۆ ئەوەی كەسێكی دەروون تەندروست بێت و دوور بێت لە تووڕەیی و هەڵچوون و دابڕان و دڵەڕاوكێ و دڵڕەقی و گۆشەگیری و شەرمنی و ...هیتر. بۆیە پێویستە دایك و باوك لە قۆناغی منداڵی؛ خۆشەویستی و سۆز و میهرەبانی خۆیان بە منداڵ ببەخشن و بە شێوازێكی پەروەردەیییانە و زانستییانە مامەڵەی لەگەڵدا بكەن و خۆیان بەدوور بگرن لە هەر جۆرە توندوتیژی و دڵڕەقی و شكاندنەوە و  بێ ڕێزیكردنێك.

3.         پەروەردەی جەستەیی: گرنگیی پەروەردەی جەستەیی لە گرنگی پەروەردەی سۆزداری و ئەخلاق كەمتر نییە، ئەگەر زیاتر نەبێت، بۆیە پێویستە دایك و باوك گرنگییەكی تایبەت بە پەروەردەی جەستەیی منداڵەكەیان بدەن و هانی بدەن بۆ یاری و وەرزشكردن، بۆ ئەوەی جەستەیەكی  ساخلەم و  بەهێزی هەبێت، چونكە لە ڕێی وەرزشكردنەوە، سەرەڕای هەبوونی جەستەیەكی ڕێك و بەهێز و جوان، منداڵ فێری زۆر بەهای جوان و باش دەبێت، وەك: گیانی هاوكاریكردن و ڕێزگرتن لە بەرانبەر و مافپاراستن و ئارامگرتن و ڕۆڵبینین و  چارەسەركردنی ئاریشەكان و ...هیتر.

4.         پەروەردەی تەندروستی: پەروەردەی تەندروستی زۆر گرنگە بۆ منداڵ، چونكە منداڵ لە قۆناغی منداڵی نازانێت چۆن خۆی بپارێزێت و شتی باش و لە خراپ لێكجیابكاتەوە، بۆیە ئەركی دایك و باوكە هەر لە منداڵی، منداڵی خۆیان وا پەروەردە بكەن كە بتوانێت خۆی بپارێزێت و گرنگی بەو جۆرە خۆراكانە بدات، كە دەبنە هۆی گەشەكردن و بەهێزكردنی جەستەی، هەروەها ڕاهێنانی لەسەر خۆپاراستن لەو شتگەلانەی كە زیانی پێ دەگەیەنن.

5.         پەروەردەی عەقڵی و هزری: منداڵ زۆر پێویستی بە گەشەی عەقڵی و هزرییە، بۆ ئەوەی بتوانێت لە داهاتوودا ببێتە كەسێكی هۆشیار و  كاریگەر، هەروەها ڕۆڵی هەبێت لە گشت كایەكانی ژیاندا، بۆیە پێویستە دایك و باوك گرنگییەكی تایبەت بە گەشەی عەقڵی و هزری منداڵەكانیان بدەن و هەر لە منداڵی ڕابهێنن لەسەر بیركردنەوە و هزرین و پرسیاركردن و گەڕان بەدوای وەڵامە ڕاستەكاندا و كۆكردنەوەی زانیارییەكان و بیركردنەوە و...هیتر.

    دووەم: ڕۆڵی قوتابخانە لە پەروەردەکردنی منداڵدا: ڕۆڵی قوتابخانە كەمترین نییە لە ڕۆڵی خێزان لە پەروەردەکردنی منداڵدا، بەڵكوو وەك ناوەندێكی پەروەردەیی و فێركاریی فەرمی و زانستی، ئەركێكی قورسی لەسەر شانە، چونكە منداڵ ڕۆژانە بۆ چەندین كاتژمێر لە قوتابخانە دەمێنێتەوە و لە ڕێی خوێندنی فەرمییەوە، فێری پەروەردە و خوێندن و نووسین و بەها و كارامەیییەكانی ژیان دەبێت؛ بۆیە ئەگەر  قوتابخانە بە ئەركی سەر شانی خۆی هەڵبستێت، ئەوا دەتوانێت گۆڕانكارییەكی ڕیشەیی و مەزن لە گشت بیاڤەكانی ژیاندا لەناو كۆمەڵگەدا دروست بكات، لەم سۆنگەیەوە، ڕۆڵی قوتابخانە لە پەروەردەكردنی منداڵدا، لەم خاڵانەدا چڕ دەكەینەوە:

1.         پەروەردەی ئەخلاقی و ئاكاری: وەزارەتی پەروەردەی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، لە قۆناغی بنەڕەتی، ئەولەوییەتیداوە بە پەروەردە ئینجا فێركردن، بۆیە یەكەمین ئەركی قوتابخانە و مامۆستا، لە قۆناغی بنەڕەتی، بریتییە لە پەروەردەكردنی منداڵ لە هەموو ڕوویەكەوە، لەم سۆنگەشەوە پێویستە مامۆستایان لە ناو ناوەندەكانی خوێندن گرنگییەكی زۆر بە بەها ئەخلاقی و ئاكارییەكانی وەك: دڵسۆزی و خۆشەویستی و هاوكاری و ڕێزگرتن و ئارامگرتن و خاكپاراستن و...هیتر بدەن و ئەو بەهایانە لە ناخی قوتابییەكانیاندا بڕوێنن، بۆ ئەوەی لە ئاییندەدا، بەوپەڕی هەستكردن بە بەرپرسیارێتی و دڵسۆزییەوە ئەركی خۆیان بەرانبەر بە گەل و نیشتمان و مرۆڤایەتی ڕاپەڕێنن و بەجێ بێنن.

2.         پەروەردەی ئەکادیمی و زانستی: دوای پەروەردە، گرنگترین ئەركی قوتابخانە ئەوەیە منداڵ فێری خوێندنەوە و نووسین و زانست و مەعریفە بكات، بۆ ئەوەی ئاسۆی بیركردنەوەی فراوان بێت و لە ڕێی زانست و مەعریفەوە، بتوانێت ببێتە كەسێكی زانا و دانا و بەتوانا و تێگەیشتوو و پێگەیشتوو و لێهاتوو  و سەركەوتوو لە گشت قۆناغەكانی ژیاندا و بتوانێت لە ڕێی زانست و مەعریفەوە خزمەت بە گەل و وڵات و مرۆڤایەتی بكات.

3.         پەروەردەی سۆزداری (عاطفی): قوتابخانە مەڵبەندێكی گرنگە، بۆ ڕاهێنانی منداڵ و پەروەردەكردنی لە ڕووی دەروونییەوە، بۆ ئەوەی ببێتە كەسێكی كۆمەڵایەتی و كراوە و دووربێت لە گۆشەگیری و دابڕان، هەروەها تووشی گرێی دەروونی نەبێت و سۆز و خۆشەویستی هەبێت بۆ هەموان.

4.         پەروەردەی وەرزشی : وەرزش و یاریكردن، نەك هەر  بۆ منداڵ گرنگن، بەڵكوو زێدە پێویستیشن، چونكە منداڵ لە ڕێی ئەنجامدانی یاری و وەرزشەوە لەگەڵ هاوڕێكانی و بە سەرپەرشتی مامۆستا و ڕاهێنەرانی، فێری زۆر بەها و چەمكی تازە دەبێت، كە یارمەتیدەر دەبن بۆ گەشەی منداڵ، لە ڕووی جەستەیی و كۆمەڵایەتی و هزری و دەروونی و سۆزداری و زانستی و تەندروستییەوە، بۆیە ئەركی قوتابخانەیە، زەمینەیەكی لەبار بۆ منداڵ فەراهەم بكات، بۆ ئەوەی ئەو وزەیەی كە هەیەتی، لە ڕێی وەرزشەوە بمەزێخیت!

5.         پەروەردەی هونەری: زۆرێك لە منداڵان بەهرە و توانای هونەرییان هەیە، بەڵام تا نەچن بۆ قوتابخانە، ئەو بەهرە و توانایەیان وەك پێویست دەرناكەوێت، واتە قوتابخانە دەرفەتێكی زێڕین بۆ منداڵە بەهرەمەندەكان دەڕەخسێنێت، بۆ ئەوەی بەهرە و تواناكانی خۆیان بدۆزنەوە و لە ڕێی هونەرەوە خزمەت بە گەل و وڵات و مرۆڤایەتی بكەن.

6.         پەروەردەی كۆمەڵایەتی: مرۆڤ بوونەوەرێكی كۆمەڵایەتییە، بۆیە یەكێك لە ئەركە گرنگەكانی قوتابخانە ئەوەیە، منداڵ وا ڕابهێنێت، كە ببێتە كەسێكی كۆمەڵایەتی و ئاوێتە جڤاك ببێت و لەگەڵ خەڵك كارلێك بكات، بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ڕۆڵێكی كارا بگێڕێت لە بونیادنانی ژیار و شارستانییەتدا و نەبێتە كەسێكی خۆپەرست و ئەزئەزی و  دوورەپەرێز و بەرژەوەندخواز، بەڵكوو گیانی هاوكاری و پێكەوەژیانی هەبێت و ببێتە كەسێكی سوودبەخش و بەرهەمدار بۆ كۆمەڵگە.