جل و به‌رگ بریتی یه له یه‌كێك له فاكته‌ره جیاكه‌ره‌وه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی له قۆناغه‌كانی به‌ره‌و پێش چووندا، له‌هه‌مان كاتیشدا ویستێكی خوای گه‌وره بووه كه ئاده‌میزاد ده‌بێت داپۆشراو بێت به جل و به‌رگی گونجاو، هه‌روه‌ك ئه‌م راستیه له ده‌قێكی قورئانی پیرۆزدا به‌دیار ده‌كه‌وێت (يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاساً يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشاً) سورة الأعراف: 26 له وكاته‌ی كه خوای گه‌وره ئاده‌م و حه‌وای له به‌هه‌شت وه‌ده‌رنا ئه‌ندامه‌كانی له‌ش (عورة) تیان به‌دیار كه‌وت، خوای گه‌وره گه‌ڵای داره‌كانی به‌سه‌ردا وه‌راندن بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌ندامه‌كانی له‌شیان پێ دابپۆشن، هه‌روه‌ك ئه‌م راستیه له ئایه‌تی (فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآَتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُلْ لَكُمَا إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُبِينٌ) سورة الأعراف: 22 به‌دیار ده‌كه‌وێت. بۆیه له روانگه‌ی ئه‌م دوو ئایه‌ته پیرۆزه‌دا ده‌گه‌ینه ئه‌و راستیه كه خوای گه‌وره مه‌به‌ستی هه‌ره گه‌وره‌ی له‌به‌كارهێنانی جل و به‌رگ داپۆشینی عه‌وره‌ت بووه، ئه‌م رێسایه‌ی خوای گه‌وره هه‌ر له سه‌رده‌می حه‌زره‌تی ئاده‌مه‌وه په‌یره‌و كراوه‌و ده‌كرێت تا دوارۆژ. به‌ڵام جێگای خۆیه‌تی لێره‌دا پێش ئه‌وه‌ی باس له ره‌وشتی پێغه‌مبه‌ری خوا (درودى خوای لێ بێت) بكه‌ین له سه‌ر جل و به‌رگ وتێروانینی ئه‌م پێغه‌مبه‌ره به‌رامبه‌ر جل و به‌رگی نه‌ته‌وه‌كان به تێكرایی، با له سه‌ر ئه‌م راستیه بوه‌ستین كه ئیسلام هیچ كاتێك جۆره جل و به‌رگێكی تایبه‌تی فه‌رز نه‌كردووه به سه‌ر هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌كدا، هیچ جل وبه‌ركێكیش نیه له ئیسلامدا به‌ناوی جل و(به‌رگی ئیسلامی)، وه‌یا ئیسلام تێروانینێكی نه‌گه‌تیفانه‌ی هه‌بێت به‌رامبه‌ر به جل وبه‌رگی بیانی چونكه دروست كراوی ده‌ستی بێ باوه‌رانه، به‌ڵكو هه‌موو ئه‌وه‌ی ئیسلام مه‌به‌ستیه‌تی له جل وبه‌رگی پیاوان وئافره‌تان ته‌نها ئه‌وه‌یه كه ئه‌م جل وبه‌رگه عه‌وره‌تی مرۆڤ دابپۆشێت و له هه‌مان كاتیشدا له ماده‌ی پاك دروست كرابێت، ئاشكراشه كه عه‌وره‌تی پیاوان له‌نیوان جۆك و ناوه‌كدایه (السرة والركبة) و هی ئافره‌تان هه‌موو له‌شه‌كه ته‌نها ده‌ست وده‌م وچاوه‌كانی نه‌بێت، به‌لام شێواز و ره‌نگی جل وبه‌رگه‌كه، ئه‌مه ئازادیه‌كی تاكه كه‌سیه و ئیسلام ئه‌م ئازادیه‌ی بۆ خودی مرۆڤ جێ هێشووه، كورته‌ی ناوه‌ڕۆكی ئه‌و ئایه‌تانه‌ی كه له قورئانی پیرۆزدا باسی خۆدا پۆشینی ئافره‌ت ده‌كه‌ن ئه‌وه‌یه كه ئافره‌تان باڵا پۆش و سه‌رپۆش بن، ئیتر به كام شێوه‌و به چ جۆره شێوازێك و به كام ڕه‌نگ، ئه‌وانه هه‌مووی بۆ ئازادیی شه‌خسی به‌جێ ده‌مێنێ. له‌مانه‌ی پێشه‌وه ده‌گه‌ینه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی كه ئیسلام پۆشته‌یی له مرۆڤ داوا كردووه‌و، پۆشته‌بوونیش مۆرك و سیمایه‌كی شارستانیه‌ت و پێشكه‌وتنی مرۆڤه، بۆیه گه‌ر مرۆڤ ئازاد بێت له ڕووی جۆری پۆشته‌بوونه‌وه، ئه‌وا مافێكی خوا پێداوی هه‌موو گه‌ڵ و نه‌ته‌وه‌یه‌كه كه بایه‌خ به جل و به‌رگی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان بده‌ن و مۆركی نه‌ته‌وه‌یی به‌جل و به‌رگه‌كانیانه‌وه دیار بێت،و هه‌ولیش بده‌ن به‌م جڵ و به‌رگه‌شه‌وه بناسرێت. شتێكی ئاساییه كه مرۆڤی موسڵمان جل و به‌رگی ئاسایی و ڕێك و پێكی دروست كراوی هه‌ر وڵاتێك له‌به‌ر بكات ئه‌وه‌تا پێغه‌مبه‌ری خوا (درودى خوای لێ بێت) له‌لایه‌ن پادشای رۆمه‌وه فه‌روایه‌كی قۆڵ درێژی به‌دیاری بۆ دێت وله‌به‌ری ده‌كات، هه‌روه‌كو انس ابن مالك بۆماده‌گێڕێته‌وه و ده‌ڵێت: أن ملك الروم اهدي للنبي (صلى الله عليه وسلم) مستقة من سمدي، فلبسها) (رواه أحمد وأبو داود). به‌پێی ئه‌م فه‌رمایشته‌یه جل و به‌رگی هه‌ر شوێنێك بێت و هی هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك بێت شتێكی ئاساییه مرۆڤ له‌به‌ری بكات. له‌لایه‌كی تریشه‌وه له‌به‌ر جیاوازیی كه‌شوهه‌وای شوێنه‌كان و، جۆری پیشه‌و كاره‌كان و، جۆری بۆنه‌و یاده‌كان و، فره ره‌نگیی نه‌ته‌وه‌كان، پێغه‌مبه‌ری خوا مرۆڤی ئازاد كردووه، بۆ له‌به‌ر كردنی هه‌ر جۆره جل و به‌رگێك، ئه‌وه‌تا ئیبن وابن القیمی جه‌وزی له‌باره‌ی جل و به‌رگی پێغه‌مبه‌ر (درودى خوای لێ بێت) ده‌ڵێت: [فلبس فی كل موگن ما یناسبه، هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: (إن هدیه فی اللباس، أن یلبس ما تیسر من اللباس) زاد المعاد في هدي خير العباد / إبن القيم الجوزية (1/ 34) هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌ش كاتێك خه‌ڵك موسڵمان ده‌بوو له‌هه‌ر هۆزو نه‌ته‌وه‌یه‌ك بووبن، پێغه‌مبه‌ر(درودى خوای لێ بێت) نه‌یده‌هێشت جل و به‌رگی نه‌ته‌وه‌ییان بگۆڕن و جل و به‌رگی عه‌ره‌ب له‌به‌ر بكه‌ن، له هیچ سه‌رچاوه‌یه‌كی مێژوویش نه‌زانراوه كه پێغه‌مبه‌ری خوا (درودى خوای لێ بێت) داوایی له موسلمانه غه‌یره عه‌ره‌به‌كانی وه‌ك گاوانی كوردی و بیلالی حه‌بشی و سه‌لمانی فارسی وسوهه‌یبی رۆمی كرد بێت كه واز له جل وبه‌رگی نه‌ته‌وه‌كه‌ی خۆیان بهێنن، یان جل وبه‌رگی عه‌ره‌بی له‌به‌ر بكه‌ن، (ولم يأت عنه أنه (صلى الله عليه وسلم) نهى وافدا عليه من العجم عن زيهم، وندبهم الى زي العرب). بۆیه به‌راشكاوانه ده‌ڵێین: ئاینی پیرۆزی ئیسلام وپه‌یامبه‌ره‌كه‌ی داوای ئه‌وه‌یان له ئێمه‌ی موسلمان كردووه كه پۆشته‌بین، مرۆڤیش ئازاده له رووی پۆشته‌ییه‌وه چ جل وبه‌رگێك یان چ ره‌نگێك بۆ خۆی هه‌ڵده‌بژێرێت، سه‌باره‌ت به جل وبه‌رگی ئافره‌تانیش به‌هه‌مان شێوه، مه‌به‌ستی سه‌ره‌كی ئیسلام پۆشته‌یی و خۆداپۆشینی ئافره‌ته و ئه‌ندامه‌كانی له‌شی دیار نه‌بێت و ته‌نگ وته‌سك نه‌بێت جا به كام شێوه و شێوازێك و به كام ڕه‌نگ بێت، ئه‌وانه هه‌مووی بۆ ئازادیی شه‌خسی به‌جێ ده‌مێنێ و خوای گه‌وره ئازادی به خودی تاكه‌كه داوه و كه‌س ناتوانی گوشاری بخاته سه‌ر. بۆ ئێمه‌ی كوردیش جێگه‌ی خۆیه‌تی ئاوڕێكی جیددی له جل و به‌رگی كوردی بده‌ینه‌وه، به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر بزانین كه جل و به‌رگی كوردی له فه‌رهه‌نگ و ژیانی ڕۆژانه‌ی موسڵمانانی پێشودا چ بایه‌خێكی هه‌بووه بێت، ئه‌وه‌تا پێغه‌مبه‌ر (درودى خوای لێ بێت) داوای كردووه كه شه‌روالی كوردی به‌كار بهێنێت، ته‌نانه‌ت نوێژیشی پێوه كردووه، عن عائشه (رضی الله عنها) قالت: صلى رسول الله (صلى الله عليه وسلم) في خميصة لها أعلام، فقال: شغلتني أعلام هذه، إذهبوا بها الى أبي جهم، وائتوني بانبيجانيته) رواه البخارى، وه له ریوایه‌تی ئه‌بو داود هاتووه (وأخذ كوردياَ لأبى جهم) رواه أبو داود، ئه‌م فه‌رمایشته‌ی سه‌ره‌وه ئاماژه پێ كردنێكی راسته‌وخۆیه كه‌وا پێغه‌مبه‌ری ئیسلام جل وبه‌رگی كوردی پۆشیوه و به‌ڵكو جل و به‌رگی كوردیشی پێ ی جل و به‌رگێكی شیاوی شه‌رعیش بووه و داوای كردووه بۆ كاتی خواپه‌رستنیش به‌كاری بهێنیت. بۆیه جێگای شانازییه كه ئێمه‌ی كورد شانازی به جل وبه‌رگی كوردانه‌ی خۆمان بكه‌ین چ جل وبه‌رگی پیاوان وه‌یا ئافره‌تان و نه‌وه‌كانی خۆمان زیاتر رابهێنین كه پابه‌ند بن به‌م جل وبه‌رگه كه جگه له‌وه‌ی سیمایه‌كی نه‌ته‌ویی به وه‌لاته‌كه‌مان ده‌به‌خشیت له‌هه‌مان كاتیشدا مافێكه پێغه‌مبه‌ری ئیسلام به ئێمه‌ی به‌خشیوه.... | 