پەروەردگاری هەموو جیهان لە نێو تەواوی گرۆی مرۆڤایەتیدا حەزرەتی موحەممەدی درودی خوای لێ بێت بە پێغەمبەر هەڵبژاردووە و کردویەتی بە خاوەنی کۆتا پەیامی ئاسمانی و ڕابەرایەتی دەستوور و یاسای خوایی پێداوە بە سەر مرۆڤ و جنۆکەکانەوە، میعراجی پێ بەخشیوە و بۆتە مامۆستای خێر و خۆشی هەر دوو دونیا… پەند و حیکمەتەکانی ژیانی پێغەمبەر درودی خوای لێ بێت ئەوەندە بەرزە کە مرۆڤەکان لە ئاستیدا دەستەوەستانن، ئەوەندە قوڵ و وردە بیری تیژی مرۆڤ تا ئێستاش پەی پێ نابات، کە ئەگەر میعراج بە نموونە بهێنینەوە، ئەوە بە ئاشکرایی ئەو ڕاستیە دەسەلمێنێ، بەڵام دەکرێ وەک سەرچاوەیەکی ئیلهامبەخش هەندێک هۆنراوە و چەند دڵۆپێک لە شێعرەکانی مەولەوی لە سەر ئیسراو میعراجدا شی بکەینەوە… کەمن ئەو کەسانەی ناوو شۆرەتی مەولـەوی تاوەگۆزیان نەبیسبێت! چونکە ئەستێـرەیەکی شکۆدارە لە ئاسۆی شێعری کوردی و زانستی ئیسلامی و ئیلهاماتی تەسەوف و مێژووی گەڵی کورد، تا ئەو کاتەش لە ناو نووسەر و ڕوناکبیرو ڕۆشنبیران کارێکی تەواو و کامڵ و پڕاوپڕیان بۆ شێعرەکان و بەرهەمەکانی نەکراوە، خوای گەورە پلەو پایەی مامۆستای نامی و مامۆستا مەڵا کەریمی مودەرریسی بیارە بەرزتر بکاتەوە کە بەڕاستی خزمەتێکی بێ وێنەیان بە شێعرو ئیلهاماتی مەولەوی کرد. مەولەوی وەکو مەڵاو زانایەکی بە تەوانا ئەسپی خۆی لە بواری زانست و زانیاری تەواو تاودا، یەکە دەستی مەجلیسان بوو، لە سەر دەمی خۆی شاعیری گوڵچینی ناو باغ و ڕەزی کوردان بوو، ئیتر بەسە بۆ مەولەوی کە بڵێن ئەم مەولەوییە مەولەوی کوردان بوو. مەولـەوی لە گەڵ بای بەیانێکی پڕ لە ئاگاهی و مستبووندا ئەچێتەوە سەحەر و لە مەککەوە بە بێ بوراق بە شوێن بۆراقدا سەرگەردی خۆشەویستی خاوەن بوراق تا قودسی ئازیز ڕاناوەستێت. عروجی ئەم بۆ لای یارە لە عروجدا علو ئەبێت چونکە بەم عروجە علووەت دەست ئەکەوێت لە علووەتی بێ عروج چاک ئەزانێت کە ناگاتە مەنزڵ. لە عەقیدەی مەرزیییەی مەولەوی کە بە شێعر هۆنیوەتەوە باسی لە ئیسراومیعراج کردووە و مامۆستای نامی زۆر بە جوانی ڕاڤەی کردووە. بەو ڕاڤانە و عیشوە نزای ئەو ئاستانە لێرەدا تۆزێکی لێهەڵئەگۆزین تا لە تینوێتی سارای فراقدا من تێر ئاوببم و خوێنەریش لەو پەڕی کەماڵدا نزولەی پیرێک و ئاوازی نەیەکی پڕ فوغان ببیسێت. لەم عەقیدەیەدا مەولەوی زۆر بە جوانی و ڕەوانی و زانایانە باسی ئیسراومیعراج دەکا ئێمەیش لێرەوە ئەچینەوە خزمەت ناو ئەو باسە دێڕ بە دێڕ و بەیت بە بەیت باسی ئەکەین و چاو ئەگێڕین بە دەرو هەیوانی کۆشک و تەلاری ماڵی ئەو شێعرانە. مەولەوی دەفەرموێت: فەلـەک نەقـشی پێـی دی لە زەمینـدا خوێـی گرینی هـات وەڕووی بـرینـدا { ئاسمان کە نەقش و نیگاری جێگەو پێ قاچی حەزرەتی موحەممەد درودی خوای لێ بێت بینی لەسەر ڕووی زەمین گریاو فرمێسکی ڕژا بە سەر برینی کۆنی فراقی و دووری لە حەزرەتی موحەممەد درودی خوای لێ بێت دیارە کە فرمێسک سوێرە و بیرن زیاتر دەکولێنێتەوە و زیاتر ئازاری ئازاتر دەکات…} چاوگـەی چاوەکەی لێـڵ و حەسـرەت مەند لیتنی کنت تربا ــ ی دەخۆند { فوغان و گریانی سەرچاوەی گریانی چاوی لێڵ بووبوو وە هەمیشە حەسرەت و داغ و پەژارەی هەبوو، لەگەڵ ئەو بەرزاییەیدا هەمیشە دەیووت خۆزگایە من خاک بوومایە و حەزرەت بەسەرما گوزەری بکردایە…} هەرچی ڕیفعەت و عیززو هەستی وێ فیدای نەبوونی و خواری و پەستی وێ { هەرچی گەوریی و بڵندی و سەربەرزی خۆی هەبوو ئاسمان ئەیکردە فیداو قوربانی کەمی و بچوکی و نزمی خاک چونکە حەزرەت لە سەری هامووشۆ دەکات…} حەق ڕەحمی ئاورد بەو سۆز و تاودا دەقیقـی پـەردەی لابـرد لە نـاودا { پەروەردگار کە ئەو فوغان و ناڵە ئاسمانی بینی ڕەحمی هێناو تۆز و غوباری پەردەی نیوانی زەوی و ئاسمانی لابرد… سورمەی گەردی پێی کێشا وە چاودا بەو چاوی پڕ ئێش دووری و بێخاودا { ئاسمان گەرد و ۆزی ژێر پێی حەزرەتی هێنا بە چاوانیدا وەکو سورمە و ک بۆ سوک بوونی ئازارو ئێشی چاوی لە دووری حەزرەت تا تۆزێک پڕ خەو بوو…} ئێشی چاوی چوو نەختێ پڕ خەو بوو لە حیکمەت میعراج ئەو یەکێ ئەو بوو { بەو تۆزەی ژێر پای حەزرەت کە کردی بە سورمە ئێشی چاوی تۆزێ نەما و خەو دایگرت ئەمیش لە حیکمەتی میعراج بەشیدرا…} فەیلسوفەکان پێیان وایە جیهان قەدیمە، چونکە جسمێک پێک هاتووە لە هەیوولاو سورەت { هەیولا ماددەی جەوهەری هەرشتێک و سورەتیش شێوەی ئەو شتەیە } لە کاتێکدا جیهان قەدیم بێت هەیولا و سورەتەکەشی قەدیمە کەواتە ئەم جیهانە قبووڵی دڕان و پێوەلکانی دووبارە ناکاتەوە بۆیە لای فەلسەفەی کۆن هەندێ لە تازەکانیش ئاسمان قەبوڵی دڕان و پێوەلکانێ دووبارە ناکات کەواتە نەتیجە میعـراج مەحاڵە. بەڵام بەلای زانایانی فەلسەفە زانی موسڵمان هیچ شتێک لەم جیهانە قەدیم نییە و همووی خوا دروستی کردووە و لە پێشدا نەبوون. هەموو جسمێک پێک هاتووە لە وردە جەوهەری بەش نەکراو { لایتجز } هەموو جوزئێک وەکو یەکن کەواتە ئاسمانیش وەکو زەوی و ئاو و هەوا … قبووڵی دڕان و پێکەوەلکانەوە دەکات. بەو شێوەیە میعراج مومکینە. بۆیە مەولەوی دەفەرموێت: تێیهەڵدە مەزهەب فەلسەفەی خیداج ئیمـان بێــرانە بە قیسسـەی میعـــراج {شەق هەڵدە لە مەزهەبی فەلسەفەی ناتەواو ئیمان ێنە بە سەرگوزەشتەی میعراجی حەزرەت… } هەیولا و سورەت لاوە لەم ناوێ بۆ ئیسباتی جز و زەحمەت کێش تاوێ { باسی هەیولا و سورەت مەکە لایبە لەم ناوە و تۆزێ زەحمەت بکێشە بۆ ئیسبات کردنی جوزئی بەش نەکراو…} جەوازی هەیە خەرق و ئیلتیام چونکە تەماسول هەیە بۆ ئەجسام {ئەکرێت دڕان و پێکەوەلکانەوە کاتێک وتمان ئەجسام لە جوزئە و هاووێنە و وەکو یەک وان …} ما یمکن لذا یمکن للٲخیر واللە علی المکـن قـدیـر { ئەوەی کە ئەگونجێت بۆ زەوی لە دڕان و پێکەوە لکانەوە ئەشگونجێت بۆ ئاسمان و خواش توانامەندە بە سەر گونجانەوەکاندا…} ما کان ما بی یفی بحمدە سبحان الذی اسـری بعبدە { ئەوەی لای منە بەشی سوپاسی تۆ ناکات حودایە هەر ئەوەندە ئەتوانم بڵێم پاکو بێگەردی بۆ ئەو خودایەی کە شەوڕەوی کرد بە بەندەکەی خۆی…} زاهیری { اسری بعبدە } دەکات میعراج { بالیقظۃ } و { بالشخص } ی ئیسبات {زاهیری فەرمانی خوا ووشەی عەبد هاتووە ئەمە دیارە کە میعراج بە ئاگاهی و بە خودی حەزرەت جێگیر بووە…} نەک بە خەو یا خێر { بالروح فقط } ئەوە زەعمێکە بێ مەزەو سەقەت { چونکە میعراج بە خەو یا تەنها بە ڕۆح نەبووە ئەوە گومان و باسێکی بێ تام و نوقسانە…} چڵون، ئەر بە ڕۆح یا مەنام دەبوو؟ باعیسی ئینکار بۆ عـەوام دەبـوو { ئەگەر بە ڕۆح یان بە خەو بوایە خەڵکە ڕەشۆکیەکەی مەککە چۆن ئینکاریان دەکرد…} تەحریرێ کەوا شیرین بێ و ٲحق { بین الٲحادیث بذا یوفق } موکەڕڕەڕ بووگە میعـراج و فتووح { مرﺓ بالشخص کرﺓ بالروح } { نووسینێکی ڕاست و دروست و شیرین لە نێوانی فەرموودەکاندا سەرکەوتوو دەبێت ئەوەیە کە میعراج و کرانەوە بە ڕووی ئاسماندا دووبارە بۆتەوە جارێک بە خودی حەزرەت خۆی و چەند جارێک بە رۆحی حەزرەت…} لیلا ـــ شەو خەڵوەت بەینی یارانە جێـی ڕازو نیاز دەردەدارانـە فرسەت غەنیمەت ماڵ بێ ئەغیارە عـالـەم نـووستگ دۆس خـەبـەردارە { چونکە شەو چاکترین کاتە بۆ کردنی ڕاز و نیاز وەکەس بە دیارەوە نیە تا کارو فرمانی یاران تێکبدات و هەموو دەردە دارێک ئەتوانێت بە تەواوی دەردەکەی بە مەعشوقەکەی بگەیەنێت…} نەک ڕۆژ { ظل } بەم لا، یا بەولادا وێ یا ژێـر پـێ لە وەخـت ئیستیـوادا وێ وەک مەولید شەو بوو عرووجی یەقین { صار رحمۃ علی العالمین } بـۆ ژێـر زەمین و ئـەفلاکی بەریـن سـوللەی ئـەولین، سوللەی ئاخریـن { لەو ڕۆژا مرۆ هەر خۆی نیە و کۆتاکانی مرۆ بوون زیاترە، سێبەر بەملاو لادا هەیە و یا لە ژێر پێیدایە لە کاتێکدا هەتاو لە ناوەڕاستی ئاسمانە، وەک چۆن ویلادەتی حەزرەت شەو بوو عروجیشی شەو بوو، و بۆیە داگراند بۆ هەموو جیهانیان، بۆ ئەوانەشی لە ژێر زەمیندان و ئەوانەی پێشوویش خەڵکانی پێشوو و خەڵکانی پاشوو…} من المجسدالحــــرام الٲنفـس الی المجسد الٲقصی المقدس تا ئەگـرە قەتعـی و نەســی کیتابـە ئینکاری کوفرە دائیم عەزابە { لە مزگەوتی حەرامی بە قەدر و ڕێز لە مەککە تا مزگەوتی ئەقسای پیرۆز، ئەمشەو ڕیەوە بە بەڵگەی سەلماوی بێ گومانی قورئانە ئەوەی ئینکاری بکات کافر دەبێت و بەبەردەوامی عەزاب دەدرێت…} منە للسما و منە الی ما شا ٔ اللە من حلی العی سابت بە خەبەر مەشهوورە و ئاحاد ترتیبا ئینکار بیدعەتە و فەساد لادە لە ڕێگەی بیدعەت و مونکەر بێرە سەیری سەیر سەییدی سەروەر { لە مزگەوتی ئەقساوە بۆ ئاسمانەکان و لەوێشەوە بۆ ئەو شوێنانەی کە خوا ویستی کردبوو لە مەزنیەکانی بەرز و بڵند کە ئەمە بە فەرموودەی ئاشکراو و ئاحاد جێگیر بووە بە پێی ئەم یەک لە دوواییەکە ئینکار کردنی داهێناراوێکی ناشرینە و خراپەکاری ئەهێنێت بۆیە لادە لە ڕێگەی داهێنراوی خراپ و بێ پەروازی وەرە بڕوانە بۆ ڕۆشتنی گەورەی سەردارمان…} بارەی ناسوتی لە مەیدان ئاورد حەی کردو نەی کرد پەی کردو تەی کرد لە گەرمی سەمووم نزیکی ئەو ڕەوت دای لە جبرئیل { لودنت } کەوت پێی ناسووتی سووت، مەلەکووتی مات {هات الکٶوس}ی لاهوت ئەلای هات { حەزرەت ئینسانیەتی ــ ناسووت ــ ی هێنایە مەیدان و لێخوڕی بۆ ئەوەی بڕوات پێی بۆ ئاسمان بەڵام نەیتوانی و دەستوقاچی بڕییەوە بۆ ئەو گەشتە مەلەکوتی هێناو ئاسمانەکانی پێ بڕی و گەشتە پلە بەرزەکان بەڵام ئەمیش نەگەشتە کۆتایی و گەرما دای لە جبریل و فەرمووی نابێت نزیک ببیتەوە ئیتر ناسووتی نەماو مەلەکوتیش مرد بۆ؟ چونکە فەرمانی هاتی لکئوسی لای لاهوتی پەروەردگاری هات…} مەولەوی پێی وایە کە پلە بەندی کەون بەم شێوەیە ئینسانیەت ناسوتە و مەلایکە مەلەکوتەو لەو بڵندتر لاهوتە. هەرچەند کە قەدەم قوربەتی دەنا لەو: نەوای { ٲذن } لەم {ثم دنی فتدلی } تا لاچوو پێ و قەدەم حوودەت بە ئەدەب هاتە پێی قیدەم { هەرچەندە قاچ و پێی حەزرەت نزیک بویەوە له حەزرەت نزیک بونەوە و دەوستا حوداش فەرمانی نزیک بەرەوەی دەفەرموو تا وای لێهات ئیتر قاچ و پێ باوی نەما حەزرەت کە حادیسە و پەیدا بووە هاتە بەرپێی قودرەتی قەدیمی خوا…} فکان قاب قوسین ٲو ٲدنی ما بەینی ئیمکان وجووبی ئەسنا فٲوحی الی عبدە ما ٲوحی وفاح ما فاح علیە فوحا { حەزرەت ئەوەندە نزیک بویەوە وەکو مابەینی ژێی کەوان و دوولاکەی کە ئەمە کینایەیە لە نزیکی حەزرەت و مەقامی بەرزی تا گونجاو بێت لە نێوانی ئیمکان کە حەزرەتە و وجوب کە حوایە، حودا سروشی کرد بۆ بەندەکەی خۆی ئەوەی کە بۆی سروش کرد و بۆن و بەرامەی دۆستایەتی و لوتفی خودای هات بە سەر دڵی حەزرەتدا کە بەدەم ناوترێت…} فەلەک پڕ مەلەک سیدرە غەوغا بوو مازاغ البصر و ما طغی بوو ویسعـەتی مەشـرەب نامـوتەناهـی هیـچ لە ئاگاهی نەیدەکرد لاهـی { هەموو ئەو ئاسمان و مەقامە بەرزانە پڕ لە فریشتە و سیدە قەرباڵغی و جەنجاڵی بوو بەڵام چاوی حەزرەت هەر بە ئاگا بوو تێری نەدەخوارد لەو نمایشانە بۆ ئەوەی بینینی تر ببینێت ئەوەی کە چاوانی بینینی هەمووی ڕاست بوون و بە هەڵەدا نەچووە هەموو ئەمانە بە هەدەر و مەست بوونی سەرخۆشی نەیدەبرد… } ئومووری قودسی لە دڵ دەدەن سەر {ثم تنتقل منە للبصر بل لسائر الحس والقوی بل لعالم الخلق و السوی } بەهەر وەجهێ دڵ عیرفانی پێی بوو بەو ڕووە بۆ بەسەر ڕوئیەتی دای ڕوو بەسیرەت ناسی بە سارەت بینی دڵ بێنی درۆی نەدا لە بینی { هەموو فەرمانەکانی خودایی لە پێشدا دەچنە دڵەوە ئەوجا بۆ چاو ئەندامەکانی تری مرۆڤ، لەوێشەوە بۆ هەموو دروست کراوەکان و ئەوانی تریش، بەو شێوەی کە دڵ خودای بینی هەر بەو شێبوەش چاو بینیویەتی چونکە دڵ ناسی ئەوجا چاویش بینی و دڵ بۆنی درۆینەی نەداوە لە لوتی بۆنکردنی…} ڕێی چەند هەزار ساڵ تەی چەند حیجاب زاتی حەق کەلام سوئال جەوابات چوو بوو دیی بیستی کریا دریاوە هاتەوە حەلقە هەر دەلەریاوە { ڕێگەی هەزاران ساڵ و بڕینی چەندەها پەردە و بینینی زاتی حەق تەعالا و پڕسیار کردن و وڵام دانەوە و بیستنی وڵامەکان هەموو ئەمانە ڕووی داو کە گەشتەوە ماڵ هێستاکونێ حەلقەی دەرگاکە کە بە ڕۆشتنی موبارەکی جوڵایەوە ئەو کاتەش هەر لە جووڵانەوە نەوەستا بوو…} هەی تەل! هەی تێی گەی! پێی گەی! هەی نەیخۆی وەک ماری زامدار هەر پێچدا لە خۆی فەرقیان هەی فام ئەبنای زەمانە هەر لە سەر زەمین تا ئاسمانە {دیارە مەولەوی یا ئەوەتە تەلی پێچاوپێچی تەلەفۆنی بینیوە یا خوا پیشانی داوەو زانیویەتی کە دەڵێت: ئەی تەل نۆ ناگەیتە ئەم جۆرە سەیرو بینینانە و ناتوانی وابیت، ئەگەر بشگەیت ناتوانی چەشەی بکەیت، بەڵکو وەک ماری زامدار هەر دەبێت هەر پێچ بخۆی جیاوازیان زۆرە ئەی هۆشمەندانی نەوەی ئەم ساتوکاتە بەڵکو جیاوازیان لە زەمین تا ئاسمانە… } شوڵەی ئەو بەدرە لەو دەورەی ئەو شەو شەونەم لەو هەموو بەو تەورە ئەو شەو دای وەدەشتی دڵ گشت ئەسفیادا وەشت وە کشتی سیر گشت ئەولیادا ٲشرقت الٲرض تەئویل دریاوە مٲوە حبە تەفسیر کریاوە پەردەی زوڵمانی نەفسانی لاچوو تۆمی وەردی عیلم عیرفان سەرئاو بوو خەندەی غونچەی کەشف کەونی و ئیلاهی سەوزەی کەرامات ناموتەناهی هەریەک بە تەرزێ خۆی نومایش دا باغچەی ئەولیای پێ ئارایش دا { گزنگی ئەو مانگەی ئەو شەوە و شەونمی ئەو هەورە نازدارەی ئەو شەوە دای لە دەشت و مەزاری گشت سینە سافان و مەزاری نهێنی گشت پیاوچاکاندا ووشەی ئایەتی خوا ئەشرەقەتی لئەرز بەو تەفسیر کرا کە بە سەد ناوکە ئەبێتەوە ئیتر پەردەی زاڵمی نەفسانی نەما ئەوەندە ئاوی درا تا تۆمەکەی سەرئاوی عیرفان کەوت، غونچەی کەشفکردنی کەونی و خودایی دەرکەوت، سەوزە و کشتوکاڵی ڕێزی خوایی هەر یەکەیان بە جۆرێ خۆیان نمایش دەکرد، تا باغچەی دۆستانی خوایی پێ ئارایش بدرێت… } ئەمە قەتریەکە لە دەریای پڕ شۆرشی مەولـەوی لە باسی ئیسراو میعراجی حەزرەتی موحەممەدی پێغەمبەری ئیسلا ، کە ئەگەر نووسەر توانیبێتی تا ئەندازەیە ڕوونی بکاتەوە ئەوە لە هەمان بەخششی خودایی میعراجە، ئەگەر بە پێچەوانەشەوە بوو ئەوە لە پەردە زوڵمانیەکەی منە، بۆیە بە ئومێد هەرۆ هیچ نەبێت دەرگای نووسیای زانستیم کردبێتەوە لە بارەی مەولەوی و شاکارەکانی لێرەوە… نووسەر: شێخ ئاوات نەقشبەندی ئامادەکردن و پێداچوونەوە بە زیادکردنەوە: عەبدوڵڵاعەلیپوور | 