له‌نێوان پێغه‌مبه‌رایه‌تی و پاشایاتی چه‌ندین جیاوازی هه‌یه كه‌له‌م نوسینه‌دا ئاماژه به به شێكیان ده‌كه‌ین: یه‌كه‌م: پێغه‌مبه‌ران هه‌ڵبژێردراوی خوای گه‌وره‌ن .. پێغه‌مبه‌ران باشترین و پاكترینی كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تین، پێغه‌مبه‌رایه‌تی هه‌روا ئه‌ركێكی ئاسایی و ساده نیه له ڕێگای خزمایه‌تی و به‌میرات له باب و باپیرانه‌وه بۆ كه‌سه‌كان بمێنێته‌وه، به‌ڵك و به‌خشش و خه‌ڵاتی خوای گه‌وره‌یه بۆ به‌شێك له به‌نده‌كانی خۆی . خوای گه‌وره له قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێت: (أَللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ) (75)الحج. واته: هه‌ر خوا به ویستی خۆی له فریشته‌كان و له‌خه‌ڵكیش فرستاده هه‌ڵده‌بژێرێت، به‌ڕاستی خوا بیسه‌رو بینایه (چاك ده‌زانێت كێ هه‌ڵده‌بژێرێت بۆ گه‌یاندنی په‌یامه‌كه‌ی). له‌ئایه‌تێكی تردا ئه‌فه‌رموێت: (وَإِذَا جَاءَتْهُمْ آيَةٌ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتَى مِثْلَ مَا أُوتِيَ رُسُلُ اللَّهِ اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ (124) الأنعام. واته: هه‌ركه موعجیزه‌و به‌ڵگه‌یه‌كیان بۆدێ بۆ ڕاستی په‌یامبه‌ر(صلی الله علیه وسلم) ده‌ڵێن: تائه‌و به‌ڵگانه به په‌یامبه‌رانی خوا دراون ، به‌ئێمه‌یش نه‌درێن ، هه‌رگیز باوه‌ڕناكه‌ین خۆ خوا خۆی باشتر ده‌زانی ، په‌یامی خۆی له كوێ دابنێ و ، چ كه‌سێ بكات به په‌یامبه‌ر. له‌ئایه‌تێكی تردا ئه‌فه‌رموێت: (إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ (33) آل عمران. واته: بێگومان خوا ئاده‌م و نوح و ئیبراهیم و خانه‌واده‌ی ئیبراهیم و، ئالی عیمران (باوكی مه‌ریه‌م)ی هه‌ڵبژاردوو ڕێزی دان به‌سه‌ر هاوچه‌رخانی خۆیانداو كردنیه پێغه‌مبه‌ر، په‌یامبه‌رایه‌تیش گه‌وره‌ترین به‌خشین و، به‌ڕێزترین شه‌ره‌ف و پایه‌و پله‌یه. ئه‌مه‌ی كه‌باسكراوه به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاوو زۆرینه و به‌ده‌گمه‌نن ڕویداوه كه پێغه‌مبه‌ران په‌یامه‌كه‌یان بده‌ن به كوڕو نه‌وه‌كانیان ته‌نها له هه‌ندێك حاڵه‌تی زۆر كه‌م و ده‌گمه‌ندا نه‌بێت وه‌ك داوود سوله‌یمان كه له قوڕئاندا هاتوه (وَوَرِثَ سُلَيْمَانُ دَاوُودَ وَوَرِثَ) النمل 16. واته: سوله‌یمان - له‌ناو كوڕه‌كانی تری داوددا- بووبه جێنشینی داوودی باوكی، په‌یامبه‌رێتی و ده‌سه‌ڵاتی به‌ده‌ست گرت، ئه‌وسا (با)كان و جنییه‌كانی بۆ رام كرا. (ئیبن كه‌سیر) ئه‌ڵێ: مه‌به‌ست به‌و میراته، میراتی ده‌سه‌ڵات و پێغه‌مبه‌رایه‌تیه، نه‌ك میراتی ماڵ و سامان، چونكه پێغه‌مبه‌ران میراتی ماڵیان لێ نه‌براوه، وه‌ك پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) ئه‌فه‌رموێ: ((نحن معاشر الأنبياء لا نورث، ما تركناه فهو صدقة)) متفق علیه. واته: ئێمه‌ی كۆمه‌ڵی پێغه‌مبه‌ران میراتمان لێ نابرێ، به‌ڵكو هه‌ر شتێكمان پاش خۆمان به‌جێ هێشت، ده‌بێته خێروسه‌ده‌قه بۆ (بیت المال)ی گشتیی. • به‌ڵام پاشایه‌تی و سه‌رۆكایه‌تی وه‌كو پێغه‌مبه‌رایه‌تی نیه هه‌م و كه‌س چاك و خه‌راپ و زاڵم و سته‌مكارو ته‌نانه‌ت جاری واهه یه خه‌رابترینی كه‌سه‌كان ئه‌بن به پاشاو مه‌لیك و ده‌سه‌ڵاتدار. نمونه‌ی فیرعه‌ون و هامان و ته‌واوی زاڵم و سته‌مكاره‌كانی سه‌رده‌می كۆنو نوێ. • دووه‌م: پێغه‌مبه‌رایه‌تی تایبه‌ته به پیاوان و ئافره‌تان نابن به پێغه‌مبه‌ر. ئه‌مه‌ش له‌به‌ر چه‌ندین حیكمه‌ت و هۆكاری جیا جیا كه خوای گه‌وره به‌لێزانی و حیكمه‌تی خۆی ئه‌م ئه‌ركه‌ی خستۆته سه‌ر شانی پیاوان، یه‌كێك له هۆكاره‌كان ئه‌ركی پێغه‌مبه‌رایه‌تی ئه‌ركێكی قوڕس و گرانه خوای گه‌وره ئه‌م ئه‌ركه گرانه‌ی به ئافره‌تان نه‌به‌خشیه ، ئه‌گینا ئافره‌تو پیاو هیچ جیاوازیه‌كیان نیه ته‌نها له‌و شتانه نه‌بێت كه خوای گه‌وره به حیكمه‌تی خۆی و به پێی سروشتی پیاوو ئافره‌ت لێكی جیا كردونه‌ته‌وه . خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ: (وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ) (یوسف 109) واته: ئێمه له‌پێش هه‌ڵبژاردنی تۆ ئه‌ی موحه‌ممه‌د! (صلی الله علیه وسلم )هه‌ر له‌پیاوان پێغه‌مبه‌رانمان ناردووه، واته: هه‌رگیز نه له‌فریشته، نه له‌ئافره‌ت، نه له‌جننیی پێغه‌مبه‌رمان نه‌ناردووه، (ئه‌بوو موسای ئه‌شعه‌ریی) ده‌ڵێت: له‌ڕیزی ژناندا پێغه‌مبه‌ر نه‌بووه. • له ئایه‌تێكی تردا هاتوه: (وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ (43) النحل. واته: له‌پێش تۆیشدا ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر! (صلی الله علیه وسلم) هه‌ر پیاومان كردۆته پێغه‌مبه‌رو سروشمان بۆ كردووه، واته: پێغه‌مبه‌ران له فریشته و له‌هیچ دروستكراوێكی تر نه نێردراون ، به‌ڵكو هه‌ر له‌ئاده‌مزادو جنسی ئینسان بوون. • به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌یر بكه‌ین له‌سه‌رده‌می كۆنو نوێد ده‌یان و سه‌دان ئافره‌تی پاشاو سه‌رۆك و سه‌ركرده‌ی وڵاتان هه‌بون و به‌رده‌وامیش هه‌ن نمونه (به‌ڵقیس ) له‌سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر سوله‌یمان. خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ: (إِنِّي وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَأُوتِيَتْ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ (23) النمل. واته: هه‌واڵه‌كه‌یش ئه‌مه‌یه له‌وگه‌شته‌مدا، ئافره‌تێكم دیت له‌وێ پاشایه‌تی ده‌كردن، وه‌ك (قورتوبی)ده‌ڵێ به‌ناوی به‌ڵقیس فه‌رمان ڕه‌وایی و سه‌رداریی مه‌مله‌كه‌ته‌كه‌ی ده‌كردن، ئه‌وانیش ملكه‌چی بۆن وه له‌هه‌موو شتێكی پێدراوه: سامان و دارایی و له‌شكرو سوپاو هێزو ده‌سه‌ڵاتی زۆر، ته‌ختێكی پاشایه‌تی گه‌وره‌شی هه‌یه‌و ڕازێنراوه‌ته‌وه به‌زێڕو گه‌وهه‌رو مرواریی و، له كۆشكێكی سه‌رسوڕهێنه‌ردایه. هه‌روه‌ها (كلیۆباترای) شای وڵاتی میصر له سه‌رده‌مانی كۆندا و (ئیلیزا بیسی یه‌كه‌م) پاشای وڵاتی (ئه‌ڵمانیا) و چه‌ندین پاشاو سه‌ركرده‌و سه‌رۆكی تری ئافره ت له كۆنو نوێدا. • سێیه‌م: پێغه‌مبه‌ران زۆرترین ئازارو نه‌خۆشیان بینیوه ئه‌گه‌ر سه‌یری ژیانو سیره‌و به‌سه‌رهاتی پێغه‌مبه‌رانی خوای گه‌وره بكه‌ین بۆمان ده‌رئه‌كه‌وێت كه ژیانیان پڕبوه له ئه‌زیه‌تو ئازارو نه‌خۆشی ته‌نانه‌ت له خه‌ڵكی ئاسایی زیاتر تاقیكراونه‌ته‌وه‌و ئاواره‌یی ونه‌خۆشی و سته‌م و تا ده‌گاته پله‌ی شه‌هاده‌ت و شه‌هید بونیان. بۆ نمون: • ده‌رباره‌ی پێغه‌مبه‌ر نوح سه‌لامی خوای گه‌وره‌ی له‌سه‌ر بێت خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ (قَالُوا يَا نُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا فَأَكْثَرْتَ جِدَالَنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقِينَ (32) قَالَ إِنَّمَا يَأْتِيكُمْ بِهِ اللَّهُ إِنْ شَاءَ وَمَا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ (33) هود. واته: وتیان ئه‌ی نووح ! به‌ڕاستی شه‌ڕه‌قسه‌و ده‌مه‌قاڵیی زۆرت له‌گه‌ڵ كردین و زۆریش له‌سه‌ری رۆیشتی، ده‌سا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زۆر به‌چاكی بزانه كه ئێمه هه‌رگیز دوای خۆت و به‌رنامه‌ت ناكه‌وین ، ده‌سا ئه‌ر تۆ ده‌توانیی و له راستگۆیانیت ، ئه‌و سزایه‌مان بۆ بهێنه به‌ڵێمان پێده‌ده‌یت ، نوح وتی: به‌راستی هێنانی ئه‌و سزایه هه‌ر به‌ده‌ستی خوایه‌و، هه‌رئه‌ویش ده‌توانێت بێهێنێ بۆتان ئه‌ر ویستی كه‌هێنایشی ئیتر ئێوه ناتوانن به‌رهه‌ڵستی بكه‌ن و، ده‌سته‌وسان بیوه‌ستێنن . • له ئایه تێكی تردا ئه‌فه‌رموێت: (قَالَ رَبِّ إِنِّي دَعَوْتُ قَوْمِي لَيْلًا وَنَهَارًا (5) فَلَمْ يَزِدْهُمْ دُعَائِي إِلَّا فِرَارًا (6) وَإِنِّي كُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِيَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَكْبَرُوا اسْتِكْبَارًا (7)نوح. واته: وتی: ئه‌ی په‌روه‌ردگارم..! به ڕاستی من به‌شه‌وو به‌ڕۆژ بانگی گه‌له‌كه‌مم كرد بۆ ئیمان و ته‌وحید كه‌چی تاده‌هات زیاتر هه‌ڵ ده‌هاتن ! و به‌ڕاستی هه‌ركات بانگم ده‌كردن بۆ ئیمان و ته‌وحید تا تۆ لێیان خۆش ببیت په‌نجه‌یان ده‌خسته گوێیانه‌وه! و جل و به‌رگه‌كانیان له‌خۆیان ده‌پێچا، بۆ ئه‌وه‌ی وته‌كانم نه‌بیسن و نه‌م بینن! له‌سه‌ر بێ بڕوایی داگرت و، خۆیان زۆر به‌گه‌وره زانی شوێنم بكه‌ون. • ده‌رباره‌ی پێغه‌مبه‌ر ئیبراهیم سه‌لامی خوای له‌سه‌ربێت خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ: (وَإِبْرَاهِيمَ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (16) العنكبوت. واته: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر! باسی ئیبراهیم بكه، كاتێ به‌هۆزو گه‌له‌كه‌ی خۆی گوت: ته‌نها خوا بپه‌رستن و، هه‌ر له‌ویش بترسن و خۆبپارێزن ، ئه‌وه‌ی من فه‌رمانتان پێ ئه‌كه‌م له‌په‌ره‌ستنی خودا به‌ته‌نیاو ته‌قوا چاكتره بۆتان، ئه‌گه‌ر بزانن. به‌ڵام ئوان به‌م شێوه‌یه وه‌ڵامی پێغه‌مبه‌ر ئیبڕاهیمیان دایه‌وه و وتیان (فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قَالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنْجَاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (24) العنكبوت. واته گوتیان: ئیبراهیم بكوژن، یان بیسووتێنن: پاش ئه‌وه‌ی ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر ئه‌و هه‌موو به‌ڵگانه‌ی بۆ هێناوه ئیتر ئه‌وان په‌كیان ئه‌كه‌وێ و، په‌نا ده‌به‌نه به‌رهێزو به‌كار هێنانی ده‌سه‌ڵات، وه‌ڵامی قه‌وم و گه‌له كه‌ی ئیبراهیم هه‌ر ئه‌وه بوو وتیان: بیكوژن یان بیسوتێنن بۆیه ئاگریان بۆ سازداو فرێیان دایه ناوی ، ئینجا خوا له‌و ئاگره ڕزگاری كرد و به فه‌رمانی خۆی به‌ڕاستی ئا له‌وه‌دا چه‌ندین به‌ڵگه‌ی ڕوون هه‌یه بۆئه‌و كه‌سانه‌ی باوه‌ڕیان هێناوه‌و ده‌یهێنن چونكه كاتێ ئاگر هێزی سوتاندنی نه‌مێنێ، پێویسته وانه‌ی عیبره‌تی لێ وه‌ر بگیردرێ. • ده‌رباره‌ی پێغه‌مبه‌ر (لوگ پێغه‌مبه‌ر) سه‌لامی خوای له‌سه‌ر بێت خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ: ﴿ وَلُوطاً إِذْ قَالَ لِقَومِهِ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَكُمْ بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِنَ الْعَالَمِينَ * أَئِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ وَتَقْطَعُونَ السَّبِيلَ وَتَأْتُونَ فِي نَادِيكُمْ الْمُنْكَرَ فَمَا جَوَابَ قَومِهِ إِلاَّ أَنْ قَالُوا ائْتِنَا بِعَذَابِ اللهِ إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقِين ﴾ العنكبوت: 28( واته: لووگیشمان كرده پێغه‌مبه‌رو به گه‌له‌كه‌ی خۆی وت: به‌ڕاستی ئێوه ئه‌وه‌نده تاوانی خراپ و ناشرین ئه‌نجام ئه‌ده‌ن" له‌وپه‌ڕی شه‌رمه‌زارییدایه!!" و یه‌ك له‌خه‌ڵكانی جیهانیش پێش ئێوه كاری ناشیاوی واینه كردووه "ئه‌وه‌نده كارێكی نامرۆڤانه‌یه" ئه‌رێ ئێوه ده‌چنه لای پیاوان و نێرینه "كه به‌ڕاستی ئه‌وپه‌ڕی نامه‌ردانه‌یه" ڕێ له ده‌وامی به‌ره‌ی مرۆ ئه‌بڕن، یان ڕێ له‌خه‌ڵكی ئه‌بڕن و ئه‌یشیكوژن و شتومه‌كه‌كانی لێ وه‌رئه‌گرن و ده‌ست درێژیشی بۆ ئه‌كه‌ن! وه له‌یانه‌ی كۆبوونه‌وه‌ی خۆتاندا كاری زۆر خراپ و دزێوو ناحه‌ز ئه‌كه‌ن؟! كه‌چی پاش ئه‌و هه‌موو ئامۆژگارییه، وه‌ڵامی گه‌له‌كه‌ی هه‌ر "به‌گاڵته‌وه" به‌لوگیان وت: ئه‌گه‌ر له‌ڕاست بێژانی ئاده‌ی سزای خوامان بۆ بێنه" كه تۆهه‌موو جار هه‌ڕه‌شه‌ی پێ ئه‌كه‌یت" ئینجا خوای گه‌وره سزای دانو سه‌راو ژوری كردن و له ناوی بردن. • ده‌رباره‌ی پێغه‌مبه‌ر یوسف كه‌خوای گه‌وره به جوانیه‌كه‌ی تاقیكرده‌وه (قَالَتْ فَذَلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ وَلَقَدْ رَاوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ فَاسْتَعْصَمَ وَلَئِنْ لَمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِنَ الصَّاغِرِينَ (32) قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِي إِلَيْهِ وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَأَكُنْ مِنَ الْجَاهِلِينَ) 34 یوسف. واته: كه ژنه‌كه دیتی وا ئه‌وانیش هه‌موو گیرۆده‌ی ده‌ردی ئه‌وین بوون، ئیتر خۆی به سه‌ركه‌وتوو داناو وتی: ئه‌مه ئه‌و جوانه‌یه كه‌ئێوه لۆمه‌و سه‌رزه‌نشی منتان ئه‌كرد له‌سه‌ر ئه‌وینی, خۆبینیتان ؟! ئه‌مه‌یش ڕاستی رووداوه‌كه‌یه: من هه‌وڵێكی زۆرمدا بۆ ڕامكردنی و له‌خشته‌بردنی بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌وكاره، به‌ڵام ئه‌و هه‌ر خۆی گرت و ڕووی نیشان نه‌داو خۆی پاراست ئێستاش ئه‌گه‌ر به‌قسه‌م نه‌كات بۆ ئه‌وكاره كه فه‌رمانی پێده‌كه‌م ده‌بێ بخرێته ناو به‌ندیخانه‌وه‌و، زه‌لیل و ریسوایش بكرێت ؛ دیاره ئه‌مانیش وه‌كو شاژن گیرۆده‌ی ئه‌و ئه‌وینه ببوون، بۆیه بێپه‌رده مه‌به‌سته‌كه‌ی خۆی دركان لایان ! جا له‌وه‌ڵامی ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌و گوڕه‌شه‌یه‌دا یوسف وتی: ئه‌ی په‌روه‌ردگاری من! به‌ندیخانه‌كه‌م زۆر لاخۆشتره له‌وكاره دزێوه وا ئه‌و ژنانه منی بۆ بانگ ده‌كه‌ن و داوای له‌من ده‌كه‌ن خۆ ئه‌گه‌ر تۆ فێڵ و حیله‌ی ئه‌وانه‌م لێ لانه‌ده‌یت به‌میهره‌بانی خۆت له‌وانه‌یه دڵم مه‌یل و ئاره‌زوویان بكات و بچمه ڕیزی نه‌زان و نه‌فامه‌كانه‌وه، بێگومان ئه‌مه ئه‌وپه‌ڕی جوامێریی و شه‌هامه‌ته كه: لاوێكی شۆخ و شه‌نگی وه‌كو یوسف، خانمێكی وه‌كو شاژن له‌و جێگا رازاوه‌و ئاماده‌یه‌دا، جگه له‌خوا رێگرێك نه‌بێت، كه‌چی خۆی نه‌دا به‌ده‌سته‌وه‌و، له‌هه‌ڕه‌شه‌ی زیندان و به‌ندیخانه‌ش نه‌ترسێ په‌روه‌ردگاری وه‌ڵامی دایه‌وه‌و نزاكه‌ی گیرا كرد و حیله‌و فێڵكه‌یانی لادا لێی چونكه به‌ڕاستی هه‌ر خۆیه‌تی بیسه‌رو زانای ، هاناو هاواری خه‌ڵكانی لێقه‌وماو ده‌بیسێ و وه‌ڵامیان ده‌داته‌وه. • ده‌رباره‌ی پێغه‌مبه‌ر (ئه‌ییوب) كه‌خوای گه‌وره به جوانیه‌كه‌ی تاقیكرده‌وه (وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ * فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ * وَإِسْمَاعِيلَ وَإِدْرِيسَ وَذَا الْكِفْلِ كُلٌّ مِّنَ الصَّابِرِينَ . وَأَدْخَلْنَاهُمْ فِي رَحْمَتِنَا إِنَّهُم مِّنَ الصَّالِحِينَ) الأنبياء: 83 – 86. واته: باسێكی به‌سه‌رهات و چیرۆكی (ئه‌یوب)یش بكه كاتێ كه پاڕایه‌وه‌و هاواری له په‌روه‌ردگاری خۆی كردو وتی: بێگومان دووچاری به‌ڵاو نه‌خۆشییه‌ك بووم ،ئه‌تۆیش له‌هه‌موو خاوه‌ن به‌زه‌ییه‌كان به‌به‌زه‌یی تری. ئه‌یوب (علیه السلام) په‌یامبه‌رێك بوو خوای دلۆڤان منداڵ وسامانێكی زۆری پێدابوو، به‌ڵام دواتر به ئیراده‌و بڕیاری خۆی هه‌مووی تیاچوو، ئه‌ویش هیچ گوێی نه‌داو پێی تێك نه‌چوو، پاشان نه‌خۆشیش درا به‌سه‌ریاو، زۆریش به‌ئارام و به‌وێڵه‌وه داوای شیفای له‌خوا كرد ئێمه‌یش به‌هانایه‌وه چووین و وه‌ڵاممان دایه‌وه ، غه‌م و په‌ژاره‌و نه‌خۆشیمان له سه‌ر لابرد ، وه هه‌موو خێزانه‌كه‌یمان پێدایه‌وه‌و ئه‌وه‌نده‌ی تریش له‌گه‌ڵیا ، به به‌زه‌ییه‌ك له لای خۆمانه‌وه به ئه‌یوبدا ،ین كردمان به بیره‌وه‌ریی و په‌ندیش بۆ به‌نده خواپه‌رسته‌كان تا ئه‌وانیش وه‌ك ئه‌و له كاتی مه‌ینه‌تی و به‌ڵاو نه‌هاتدا ئارامیان ببێ و چاو له‌و بكه‌ن . • ده‌رباره‌ی پێغه‌مبه‌ر (موسا) سه‌لامی خوای گه‌وره‌ی له‌سه‌ر بێت. ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ آذَوْا مُوسَى فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُوا وَكَانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِيهًا ﴾ اڵاحزاب 69. واته: ئه‌ی ئه‌وانه‌ی بڕواتان هێناوه،! وه‌كو ئه‌و كه‌سانه مه‌بن كه ئازاری موسایاندا و تۆمه‌تیان بۆ هه‌ڵبه‌س خواش موسای ته‌بریه كرد له‌و بوختانه‌ی بۆیان كرد ، چونكه موسا لای خوا، گه‌وره‌و خاوه‌ن (جاه)و ڕێز بوو . پێغه‌مبه‌ران هه‌میشه به‌شێكن له‌و كۆمه‌ڵگه‌و خه‌ڵك و شوێنه‌ی كه‌تێیدا ده‌ژینو به‌شداری خۆشی و ناخۆشیه‌كانیان ئه‌كه‌ن و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك خۆیان له خه‌ڵكی ئاسایی جیاناكه‌نه‌وه به‌ڵكو زۆر جار ژیان و خۆشی و ماڵو منداڵ و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆیان واز لێئه‌هێنن له پَناوی خۆشبه‌ختی و خۆشگوزه‌رانی مرۆڤه‌كان . • ده‌رباره‌ی پێغه‌مبه‌ر (عیسا) سه‌لامی خوای گه‌وره‌ی له‌سه‌ربێت (ۆبِكُفْڕهِمْ ۆقَوْلِهِمْ عَڵی مَرْێمَ بُهْتَانًا عَڤِیمًا (156) ۆقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِیحَ عِیسَی ابْنَ مَرْێمَ رَسُوڵ اللَّهِ ۆمَا قَتَلُوهُ ۆمَا صَڵبُوهُ ۆڵكِنْ شُبِّهَ ڵهُمْ ۆإِنَّ الَّژِینَ اخْتَڵفُوا فِیهِ ڵفِی شَكّ مِنْهُ مَا ڵهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتِّبَاعَ الڤَّنِّ ۆمَا قَتَلُوهُ ێقِینًا (157) بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِڵیْهِ ۆكَانَ اللَّهُ عَزِیزًا حَكِیمًا (158)النسا‌و.ْ واته: ئینجا به‌هۆی په‌یمان شكاندنیان و بێ باوه‌ڕیان به‌ئایه‌ته‌كانی خواو كوشتنی به‌ناحه‌قی پێغه‌مبه‌ران له‌لایه‌ن ئه‌وانه‌وه و ئه‌و قسه‌یه‌شیان كه ده‌ڵێن دڵی ئێمه داخراوه و به‌رگی پێوه‌یه (مه‌به‌ستیان ئه‌وه‌یه كه ئاماده‌نین گوێ بۆ هیچ ڕاستیه‌ك بگرن، خوا خه‌شمی لێگرتن و نه‌فرینی لێكردن) نه‌خێر به‌و جۆره نیه كه ئه‌وانه ده‌یڵێن، به‌ڵكو خوا مۆری ناوه به‌سه‌ر دڵ و ده‌روونیاندا به‌هۆی بێ باوه‌ڕ بوونیانه‌وه، جا هه‌ر بۆیه كه‌مێكیان نه‌بێت باوه‌ڕناهێنن. (هه‌روه‌ها خوا ڕقی لێیانه) به‌هۆی بێ باوه‌ڕ بوون و ئه‌و بوختانه گه‌وره‌یه‌ی كه بۆ مه‌ریه‌م هه‌ڵیانبه‌ست... به‌هۆی ئه‌و قسه‌یه‌شیان كه ده‌یانوت به ڕاستی ئێمه مه‌سیح پێغه‌مبه‌ری خوا عیسای كوڕی مه‌ریه‌ممان كوشتووه، كه‌چی له‌ڕاستیدا نه‌كوشتوویانه‌و نه له قه‌ناره‌و خاچیانداو، به‌ڵكو لێیان تێكچووه و (كه‌سێكی تریان كوشتووه له بری ئه‌و)، به‌ڕاستی ئه‌وانه‌ی كه بیرو بۆچوونی جیاوازیان له‌و كێشه‌یه‌دا هه‌یه، خۆشیان له گوماندان تیایدا و ئه‌وانه هیچ زانستیه‌كی ڕاستیان نیه له‌و باره‌یه‌وه، جگه له شوێنكه‌وتنی گومان نه‌بێت و به‌دڵنیاییه‌وه (ده‌ڵێین) كه نه‌یانكوشتووه‌و بۆیان نه‌كوژراوه. له‌دووای ته‌واوی ئه‌و پێغه‌مبه‌رانه‌ی كه باسمان كرد پێغه‌مبه‌ری خۆمان (محمد) درودی خوای له‌سه‌ر كه ئه‌ویش هاوتای براو پێغه‌مبه‌رانی تر ئه‌زیه‌تو ئازاری زۆری بینیوه له پێناو ڕزگار كردنی مرۆڤایه‌تی. بۆنمونه خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێت: (وَقَالُوا يَا أَيُّهَا الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ (6) الحجر. واته: (خوا نه‌ناسان به گاڵته‌وه به پێغه‌مبه‌ریان صلی الله علیه وسلم) ده‌وت: ئه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی كه قورئانت دابه‌زێنراوه‌ته سه‌ر بێگومان تۆ شێتی!! له ئایه تێكی ترا خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ: ﴿ وَعَجِبُوا أَنْ جَاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ وَقَالَ الْكَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ كَذَّابٌ ﴾ ص: 4. واته: موشریكان له‌پێغه‌مبه‌رێتی و یه‌كتاپه‌رستیی و قورئان سه‌راسیمه‌ن!: سه‌رساممان له‌وه كه هه‌ر له‌خۆیان - نه‌ك له فریشته- په‌یامبه‌رێكی (ترسێنه‌ریان) بۆهات ؟!. بێباوه‌ڕه‌كان -له‌باتی ته‌سلیم بوون و باوه‌ڕهێنان- وتیان: ببێ، نه‌بێ ئه‌م موحه‌ممه‌ده كه ده‌ڵێت: من نێرراوی خوام جادووگه‌رێكی درۆزنه ! به‌داخه‌وه كافره‌كانو قوره‌یشیه‌كان به هه‌مو شێوازێك ده‌ستیان كرد به دژایه‌تی پێغه‌مه‌بری خوا هه‌ر له بوختان بۆ هه‌ڵبه‌ست و قسه‌ی ناشیرین و ئازاردانی ده‌رونی و جه‌سته‌یی و برسی كردن و ئاواره‌و ده‌ربه‌ده‌ركردن تا ده‌گاته هه‌وڵی كوشتن و له‌ناو بردن. وه‌ك له فه‌رموده‌دا هاته‌وه (ڕۆژێك عوقبه‌ی كوڕی ئه‌بی موعیت شانی ڕه‌سولی خوای صلی الله علیه وسلم گرت و كراسه‌كه‌ی پێچایه ملیه‌وه و زۆر توند جه‌ڕاندی ، هه‌تا خه‌ریك بوو بخنكێت ، ئه‌وه‌بوو ئه‌بوبه‌كر گه‌یشت و پاڵێكی نا به عوقبه‌وه و ووتی : [أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ] ( الغافر : 28 ) ، پیاوێك ده‌كوژن ته‌نها له‌به‌ر خاتری ئه‌وه‌ی ئه‌ڵێت په‌روه‌ردگارم ( الله ) یه . صحیح البخاری. هه‌مو ئه‌وانه‌ی كه‌باسمان كردن به‌شێكی زۆر كورت و پوختن له‌و ئه‌زیه‌ت و ئازارو ناخۆشیانه‌ی كه پێغه‌مبه‌رانی خوای گه‌وره بینیویانه . • به‌پێچه‌وانه‌ی زۆربه‌ی پاشاو سه‌رۆك و سه‌ركرده‌كانی دونیا له‌كۆنه‌وه تانوێ به‌بێ جیاوازی له‌و په‌ڕی ژیانی شاهانه‌و خۆیان و خانه‌واده‌و دارو ده‌سته‌كانیان له‌نا كۆشك و ته‌لارو له خۆشترین و به باشترین شێوه ژیان به‌سه‌ر ئه‌به‌ن ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر حیسابی خه‌ڵكی ڕه‌شو ڕوتو فه‌قیرو هه‌ژاریش بێت، ئه‌وان زۆر باكیان نیه مادامه خۆیان كێشه‌یان نیه . • چواره‌م: جیاوازی نێوان پێغه‌مبه‌رانو پاشاكان ئه‌وه‌یه كه پێغه‌مبه‌ران به‌هیچ شێوه‌یه‌ك له جه‌نگ و شه‌ڕو غه‌زاكاندا خۆیان نه‌داوه‌ته پاش، به‌ڵك و خۆیان به‌شداری شه‌ڕه‌كانیان كردووه و ته‌نانه‌ت هه‌ندێك جار زامدار بون و ژیانیان كه‌وتۆته مه‌ترسی و تاده‌گاته شه‌هید بون و پله‌ی شه‌هاده‌ت. ئه‌گه‌ر سه‌یری قورئانی پیرۆز بكه‌ین له‌چه‌ندین شوێندا خوای گه‌وره باسی ئازارو ته‌نانه‌ت كوشتنی پێغه‌مبه‌رانمان بۆ ئه‌كات له‌سه‌ر ده‌ستی گه‌له‌كانیان بۆنمونه: خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ: (( أَفَكُلَّمَا جَاءكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقاً تَقْتُلُونَ )البقرة:87). واته: لووت به‌رزیی جووله‌كه‌و كوشتنی پێغه‌مبه‌ره‌كان: دیسان قورئان بۆ جارێكی تر ئه‌و به‌خششانه‌ی خوا بۆ كوڕان و نه‌وه‌ی یه‌عقووب ده‌خاته ڕوو، پاشانیش سپڵه‌ییان به‌رامبه‌ریان، ده‌فه‌رموێ: سوێندبێ به‌خوا، ئێمه كتێبی (ته‌ورات)مان دا به‌مووسا و دوای ئه‌ویش په‌یتا په‌یتا په‌یامبه‌رانمان نارد و وچه‌ن به‌ڵگه‌و موجیزه‌یه‌كی ڕوونیشمان به(عیسای كوڕی مه‌ریم) دا تا په‌یامبه‌رێتی خۆی پێ بسه‌لمێنێ و به‌فریشته‌ی سروشیش ( روح القدس/ جبریل ) پشتیوانیمان لێكرد، كه‌چی ئه‌نجامی ناردنی ئه‌وهه‌موو په‌یامبه‌رانه، هه‌ر ئه‌مه بوو كه ده‌فه‌رموێ: كه‌ی ئه‌مه ڕاست و ڕه‌وایه كه هه‌تا ئێستاش هه‌ر كات په‌یامبه‌رێكتان بۆ هاتبێ -كه په‌یامه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ هه‌واو ئاره‌زووی ئێوه‌دا نه‌گونجابێ- ناڕه‌زاییتان ده‌ربڕیوه‌و ده‌عیه‌و ته‌كه‌ببورتان به‌سه‌ریاندا كردووه‌و باوه‌ڕتان نه‌هێناوه؟! ئه‌وساش بوونه‌ته دووده‌سته‌وه: ده‌ستیه‌كتان باوه‌ڕتان پێنه‌كردن و به درۆتان خستنه‌وه، وه‌كو (عیساو موحه‌ممه‌د) -سه‌لامی خوایان له‌سه‌ر بێت- ده‌سته‌یه‌كی تریشیانتان كوشتن، وه‌كو (زه‌كه‌ریاو یه‌حیاو ئه‌شعیا) -سڵاوی خوایان لی بێت-. تێبینی: ناوی پیرۆزی عیسا (٢٥) جار له‌قورئاندا هاتووه. • هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ری ئیسلام چه‌ندین جار ژیانی كه‌وتۆته مه‌ترسی و ئازاری زۆری بینیوه‌و ته‌نانه‌ت ددانی موباره‌كی شه‌هید بووه و به‌سه‌ختی زامدار بوه وه‌ك ئه‌وه‌ی كه له جه‌نگی (ئوحود) دا ڕویدا به شێوه‌یه‌ك كه زۆر به‌سه‌ختی زامداربووه وه‌ك له‌فه‌رموده‌دا هاتووه • عَنْ أَبِي حَازِمٍ: عَنْ أَبِيهِ أَنَّهُ سَمِعَ سَهْلَ بْنَ سَعْدٍ الساعدي يَسْأَلُ عَنْ جُرْحِ رَسُولِ اللَّهِ (صلي الله عليه وسلم) يَوْمَ أُحُدٍ، فَقَالَ: جُرِحَ وَجْهُ رَسُولِ اللَّهِ (صلي الله عليه وسلم) وَكُسِرَتْ رَبَاعِيَتُهُ وَهُشِمَتِ الْبَيْضَةُ عَلَي رَأْسِهِ، فَكَانَتْ فَاطِمَةُ (رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا) -بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ (صلي الله عليه وسلم)- تَغْسِلُ الدَّمَ، وَكَانَ عَلِيُّ [بْنُ أَبِي طَالِبٍ](رضي الله عنه) يَسْكُبُ عَلَيْهَا بِالْمِجَنِّ، فَلَمَّا رَأَتْ فَاطِمَةُ(رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا) أَنَّ الْمَاءَ لَا يَزِيدُ الدَّمَ إِلَّا كَثْرَةً، أَخَذَتْ قِطْعَةَ حَصِيرٍ فَأَحْرَقَتْهُ حَتَّي صَارَ رَمَادًا، ثُمَّ أَلْصَقَتْهُ بِالْجُرْحِ، فَاسْتَمْسَكَ الدَّمُ. [بخاري] واته: (أبو حازم) ده‌ڵێ: گوێی له (سهل) كوڕی (سعد الساعدی) بوه كه پرسیاری لێكرا له باره‌ی برینداری پێغه‌مبه‌ر خوا (صلی الله علیه وسلم) له ڕۆژی ئوحود دا، سعد وتی: ده‌مو چاوی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم) بریندار بوو و یه‌كێ له چواردانه‌كه‌ی پێشه‌وه‌ی شكێنرا، خوده‌كه‌ی سه‌رسه‌ری پارچه پارچه بوو، فاتیمه (خوای لێ ڕازی بێت) -كچی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم) -خوێنه‌كه‌ی ده‌شۆری، وه (علی) كوڕی (أبو تالب)(خوای لێ ڕازی بێت) ئاوی ده‌كرد به‌سه‌ر خوێنه‌كه‌دا به (قه‌ڵغان)، هه‌ر كه فاگیمه بینی كه ئاوه‌كه تا دێ خوێنه‌كه زیاتر ده‌كات، پارچه حه‌سیرێكی سوتاند هه‌تا بویه خۆڵه‌مێش، پاشان لكاندی به زامه‌كه‌وه و، خوێنه‌كه‌ی وه‌ستایه‌وه. • به‌ڵام پاشاكان و سه‌رۆك و سه‌ركرده‌كان مه‌گه‌ر زۆر به‌ده‌گمه‌ن نه‌بێت به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نزیك ئه‌و شوێنانه‌ش ناكه‌ونه‌وه كه شه‌ڕو جه‌نگی تێدایه و ته‌نها خه‌ڵكی فه‌قیرو هه‌ژار ڕه‌وانی به‌ره‌كانی جه‌نگ ئه‌كه‌ن و به‌كوشتیان ئه‌ده‌ن دوواییش ده‌ستخۆشی و ده‌ستكه‌وته‌كان بۆخۆیان هه‌ژمار ئه‌كه‌ن. • پێنجه‌م: پێغه‌مبه‌ران هه‌میشه چاویان له یارمه‌تی و به‌هاناوه هاتنی خوای گه‌وره‌و میهره‌بان بووه و كه‌متر پشتیان به هێزو ده‌سه‌ڵات و پاره‌و سامان و خزم و كه‌س چه‌ك به‌ستووه. • خوای گه‌روه ئه‌فه‌رموێ: (يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ (67)) المائدة. واته: ئه‌ی پێغه‌مبه‌رو فرستاده، هه‌رچی فه‌رمان و په‌یامێكت بۆ دابه‌زیووه له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگارته‌وه (بێ دوودڵی، بێ ماتڵی) ڕای بگه‌یه‌نه، خۆ ئه‌گه‌ر به‌و كاره هه‌ڵنه‌سایت، ئه‌وه مانای وایه په‌یامه‌كه‌یت (به‌ته‌واویی) نه‌گه‌یاندووه (دڵنیاش به كه) خوا ده‌تپارێزێت له شه‌ڕ و خراپه‌ی خه‌ڵكی، چونكه به‌ڕاستی خوا هیدایه‌ت و ڕێنموویی قه‌وم و هۆزی بێ باوه‌ڕان نادات. هه‌روه‌ها له‌ئایه‌تێكی تردا ئه‌فه‌رموێت: (الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَانًا وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّـهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ* فَانقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّـهِ وَفَضْلٍ لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّـهِ وَاللَّـهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ) آل عمران (173--174). واته: سوێند به‌خوا به‌ته‌نهاش بم دوایانده‌كه‌وم: ئه‌و هاوه‌ڵانه‌ی وا خه‌ڵكێك وه‌كو (نوعه‌یمی كوڕی مه‌سعوود) پێیگوتن: بێگومان ئه‌و خه‌ڵكانه بۆ له‌ناوبردنی ئێوه هه‌موو كۆبوونه‌ته‌وه‌و، ئه‌یانه‌وێ گه‌له‌كۆمه‌ڵتان لێبكه‌ن، ئه‌شێ بترسن و خۆتان تووش نه‌كه‌ن، به‌و وته‌یه‌ی ویستی هاوه‌ڵان چاوترس بكا وهه‌ڵبێن ، رۆژێك بوو (ئه‌بوو سوفیان) به‌له‌شكرێكی دووهه‌زار كه‌سیه‌وه خۆی ئاماده كردبوو بچێته سه‌رمه‌دینه، به‌ڵام كه‌دیتیان موسڵمانه‌كان ئاماده‌ن، ترس كه‌وته دڵیه‌وه‌و به‌خۆی و سوپاكه‌یه‌وه گه‌ڕایه‌وه‌و، نوعه‌یمی بانگكردو گوتی: نوعه‌یم! به‌ڵكو بچیت به‌رهه‌رجۆرێك بووبێ، ترس بخه‌یته به‌رموسڵمانه‌كان، به‌ڵكو هه‌ڵبێن و، بۆئه‌وه‌ی ئه‌میش تووشی نه‌نگ نه‌بێت ، ئه‌وجا نوعه‌یمیش چوو ئه‌وكاره‌ی ئه‌نجامداو هه‌ره‌شه‌ی لێكردن به‌هاتنی له‌شرێكی زۆر بۆیان، به‌ڵام په‌یامبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) هه‌ر زیكری ( حسبنا الله ونعم الوكیل )ی ده‌خۆیندو ده‌یفه‌رموو: سوێند به‌خوا، ئه‌گه‌ر به‌ته‌نها خۆیشم مابم، هه‌رده‌چم به‌دوایاندا كه‌چی به‌هه‌ره‌شه‌كه‌ی (نوعه‌یم) بڕواو وره‌یان به‌هێزتر بوو وتیان: ئێمه هه‌رخوامان به‌سه، ئه‌ویش چاكترین چاودێرو یارمه‌تیده‌ره. وته‌كه‌ی (نوعه‌یم): بوو به‌هۆی زیادبوونی بڕواو وزه‌یان له‌گۆڕه‌پاندا، زاناكان له‌به‌ر چه‌ند ئایه‌تێكی ئاوا ده‌ڵێن: (ئیمان) زیادو كه‌م ده‌كا، هه‌ركه زیادبوو، بڕواداره‌كه‌ش هه‌وڵده‌دا كاروكرده‌وه‌ی زیاتر بكا، خۆئه‌گه‌ر ئیمانه‌كه‌ی سست و خاو بووه‌وه، ئه‌وا كارو كرده‌وه‌شی كه‌م ده‌كا. به‌ڵام پاشاو ده‌سه‌ڵاتداره‌كانی دونیا زۆربه‌ی جار تنها به هێزو چه‌ك و پاڵپشتی سه‌ربازی تۆپو تانك به‌رگری له پێگه‌و مانه‌وه‌ی خۆیان ئه‌كه‌ن . • شه‌شه‌م: جیاوازی نێوان پێغه‌مبه‌ران و پاشاكان ئه‌وه‌یه كه پێغه‌مبه‌ران به‌هیچ شێوه‌یه‌ك خزمخزم خزمێنه‌و واسیته‌و به‌رتیل و دۆستایه‌تیان ڕه‌چاو نه‌كردووه به‌ڵك و ئه‌وه‌ی گرنگه لای ئه‌وان ته‌نها له‌خوا ترسان و به‌ندایه‌تی خوای گه‌وره‌و كاری باشه، به‌بێجیاوازی ئه‌و كه‌سه هه‌ر كه‌سێك بێت كه‌كاری چاكه‌ی ئه‌نجام دا پایه‌دارو ڕێزدار ئه‌بێت به‌ڵام ئه‌گه مرۆڤێكی خه‌راپه‌كار بێت ئه‌و پله‌و پایه‌یه‌ی نیه ئه‌گه‌ر خزمی نزیكی خۆشیان بێت ته‌نانه‌ت دایك و باوك و كوڕو كچ و خێزان و هاوسه‌ری خۆشیان بێت. بۆنمونه خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ: (وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ (114) التوبة. واته: لێخۆشبوون بۆ موشریكان داواناكرێ: خۆ داوا كردنه‌كه‌ی ئیبراهیمیش بۆ لێخۆشبوون له باوكی ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌بوو كه كاتێ خۆی- پێش ئه‌وه بێ باوه‌ڕی باوكی بۆ ده‌ركه‌وێ- به‌ڵێنی دابوویه كه: داوای لێبوردنی بۆ بكات، وه‌كو به‌ئاشكرا له سووره‌تی (مه‌ریه‌م)و، ئایه‌تی(٤٧)دا باسكراوه‌و ده‌فه‌رموێ: قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا (47) مريم(فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ (114) یه‌خه‌ی لێ هه‌ڵته‌كان و به‌رائه‌تی لێكرد ، چونكه ئیبراهیم پیاوێكی زۆر ملكه‌چ و ده‌س به دۆعاو، هێمن و له‌سه‌رخۆ بوو به‌رامبه‌ر به خه‌ڵكانی نه‌زان . سه‌رنج: ئه‌م دووئایه‌ته (١١٣ و 114) گه‌وره‌ترین یاسای وه‌لاو به‌رای له خۆگرتووه و ده‌بێت مرۆی موسڵمان له ڕۆژانه‌ی خۆیدا جێبه‌جێی بكات ، وه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نابێت خۆشه‌ویستیی و پشتگیری و دۆعای خێر بۆ هیچ كه‌س و لایه‌نێك بكات ئه‌گه‌ر بێتوو دژایه‌تیی ئیسلام و ئه‌هلی ئیسلامیی ده‌كرد ، ته‌نانه‌تی ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌س و لایه‌نانه باوك و براو نزیكترین كه‌ست بوون . • كوڕه‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ر (نوح) یش له‌ناو خنكاوه‌ندابو خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ: ((وَنَادَى نُوحٌ ابْنَهُ وَكَانَ فِي مَعْزِلٍ يَا بُنَيَّ ارْكَبْ مَعَنَا وَلَا تَكُنْ مَعَ الْكَافِرِينَ (42) قَالَ سَآوِي إِلَى جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاءِ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ)). واته: نووح بۆ كوڕه‌كه‌ی هاواری لێ به‌رزه‌وه بوو: ئه‌وسا نووح سۆزی باوكایه‌تی جوڵاندیی و هاواری له‌په‌روه‌ردگاری خۆیكرد، وتی: ئه‌ی په‌روه‌ردگارم! به‌ڕاستی كوڕه‌كه‌م تاكێكی خێزانه‌كه‌مه, تۆیش به‌ڵێنت پێدام كه‌خێزانه‌كه‌م ڕزگار بكه‌یت و گومانیش نییه كه‌به‌ڵێنی تۆ ڕاست و هه‌قه" جا به‌ڵكو ئه‌ویشم بۆ ڕزگار بكه‌یت " تۆش له هه‌موو فه‌رمانڕه‌واكان دادپه‌روه‌ر تری، چونكه له‌وان زاناتری. كوڕه‌كه‌ی نووح له‌وه‌ڵامی بابیا وتی: په‌نا ده‌به‌مه لای ئه‌و چیایه كه له‌ئاوو تۆفانه‌كه ده‌مپارێزێ وناخنكێم ، نوح وتی: ئه‌مڕۆ هیچ پارێزه‌رێك بۆ هیچ كه‌سێك نیه له به‌رامبه‌ر ده‌سه‌ڵات و فه‌رمانی خواوه، مه‌گه‌ر كه‌سێك كه خوای به‌به‌زه‌یی روحمی پێ بكات ، ئا له‌وقسه‌و باسه‌دا بوون كتوپڕ شه‌پۆلی ده‌ریاكه كه‌وته نێوانیان و, بۆخۆی چووه ڕیزی نوقوومكراوو خنكاوه‌كانه‌وه. • هه‌روه‌ها خوای گه‌وره ده‌رباره‌ی خراپی و بێباوه‌ڕی مام و مامۆژنی خودی پێغه‌مبه‌ری خوا درودی خوای له‌سه‌ر بێت زه‌می كردوون وه‌ك ئه‌فه‌رموێ: (تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ (1) مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ (2) سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ (3) وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ (4) فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ (5) المسد. واته: هه‌ر دوو ده‌سته‌كانی (أبو لهب) به‌بڕین چن و تیابچن، خۆ تیاش چوو ، ماڵ و سامانیی و، ئه‌وه‌ی كه‌كردی له‌دوژمنایه‌تی كردنی په‌یامبه‌ر (صلی الله علیه و سلم) سوودێ پێ نه‌دا ، له‌مه‌پاش ده‌چێته ناو ئاگرێكی بڵێسه‌داره‌وه‌و ده‌سوتێ ، هاوڕێ له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كه‌یشیدا، هه‌ڵگری كۆڵه‌داری فیتنه‌و، تێكدانی نێوان په‌یامبه‌رو مه‌ردم، چونكه ئه‌ویش ماڵه‌و ماڵ ئه‌گه‌ڕاو، ئامۆژگاری خه‌ڵكی ده‌كرد كه نه‌چنه سه‌ر قسه‌ی موحه‌ممه‌د، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش كۆڵه چیلكه‌ی دڕكاویی ده‌هێناو له‌سه‌ر ڕێی په‌یامبه‌ردا دایده‌نا، بۆ ئه‌وه‌ی ئازار بچێژێ ، له‌گه‌ردنیایه‌تی له دۆزه‌خدا گوریسێكی چنراو له پووشی خورما (پاش ئه‌وه‌ی كه گه‌ردنبه‌ندی زێڕ له‌گه‌ردنیابوو).. • به‌ڵام پاشاو سه‌رۆك و سه‌ركرده‌كان به هه‌مو شێوه‌یه‌ك به‌رگری ئه‌كه‌ن له ماڵ و منداڵ و خزم و كه‌س و دارو ده‌سته‌كانیان و به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان پێ له‌سه‌روی هه‌مو به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانه‌وه‌یه و به هیچ شێوه‌یه‌ك منداڵ و خزم و كه‌س و نزیكه‌كانی خۆشیان سزاو ئازار ناده‌ن، ته‌نانه‌ت ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر كاری ناڕه‌واو پێشێلی یاساو دابو نه‌ریته گشتیه‌كانیش بكه‌ن، ئه‌وان هه‌ر پارێزراوو جیاوازن له خه‌ڵكی ئاسایی. حه‌فته‌م: جیاوازی نێوان پێغه‌مبه‌رانو پاشاكان ئه‌وه‌یه كه هه‌رچه‌نده پێغه‌مبه‌ران (مه‌عصوم) واته ئه‌م وشه‌یه كۆی زانایان فه‌رمویانه پێغه‌مبه‌ران له دوو شت پارێزراون یه‌كه‌م: له ڕاگه‌یاندن و بڵاو كردنه‌وه‌ی ئه‌و په‌یامه‌ی كه له‌لایه‌ن خوای گه‌وره‌وه پێیان ده‌درێت زۆر به‌ته‌واوی و بێ كه‌م و كورتی و زیاد و كه‌م ڕایان گه‌یاندوه . دووه‌م: له گوناهه گه‌وره‌كانیش به‌دورن و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك تاوانی گه‌وره‌یان ئه‌نجام نه‌داوه به‌ڵام ئه‌وانیش مرۆڤن بۆی هه‌یه هه‌ندێك جار هه‌ڵه‌نا به‌ڵك و له بڕیارێكدا له بۆچونو كارێكدا ته‌واو نه‌یان پێكابێت و پێچه‌وانه‌كه‌ی ڕاستتر بێت ، خوای گه‌وره‌ش زو ئاگاداری كردونه‌ته‌وه‌و بڕیاره ڕاستتره‌كه‌یان هه‌ڵبژاردووه ، ئه‌م جۆره حاڵه‌تو ڕوداوانه‌ش هه‌رچه‌نده به‌جۆرێك له جۆره‌كان بۆخۆشیان خۆش نه‌بوبێت به‌ڵام خۆیان باسیان كردووه و نه‌یان شاردۆته‌وه. بۆنمونه خوای گه‌روه ده‌رباره خواردنی پێغه‌مبه‌ر نوح له‌و داره‌ی كه لێی قه‌ده‌غه كرابو ئه‌فه‌رموێ: (فَأَكَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى (121) ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى (122) طه.. • شه‌یتان هه‌ر كۆڵی لێنه‌دان تا ده‌ره‌نجام ئاده‌م و حه‌وا -هه‌ردوو- له به‌ری دره‌خته‌كه‌یان خوارد كه قه‌ده‌غه بوو لێیان ، ئیتر جل و به‌رگی به‌هه‌شتیان له‌به‌را نه‌ماو ڕووت و قوت مانه‌وه‌و شه‌رمی خۆیان بۆ ده‌ركه‌وت و ،به‌په‌له خه‌ریكبوون و هه‌وڵیاندا كه به‌گه‌ڵای دره‌خته‌كانی به‌هه‌شت عه‌وره‌تیان داپۆشن پاش ئه‌وه كه هه‌ستیان به‌شه‌رمه‌زاریی كرد. خوایش باشتر ئه‌زانێ ، ئابه‌م شێوه‌یه ئاده‌م سه‌رپێچی له په‌روه‌ردگاری خۆیكردو له‌دره‌خته‌كه‌ی خواردو له‌ڕێ ده‌رچوو، جا له تۆله‌ی ئه‌وه‌دا خراییه ئه‌م دونیای پڕ له خه‌فه‌ت و ئێش وئازاره‌یه ، پاشان په‌روه‌ردگاریی هه‌ڵیبژارد بۆ پێغه‌مبه‌رێتی و له‌خۆیی نزیك خسته‌وه‌و ته‌وبه‌شی لێوه‌رگرت وهدی و شاره‌زا و ڕێنمایی كرد، بۆ پاڕانه‌وه‌و داوا كردنی لێخۆشبوون. • ده‌رباره‌ی پێغه‌مبه‌ر (موسا) خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێ: (قَالَ لَقَدْ ظَلَمَكَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِكَ إِلَى نِعَاجِهِ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْخُلَطَاءِ لَيَبْغِي بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَقَلِيلٌ مَا هُمْ وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ (24) ص. واته: بۆیه به‌خێرایی به‌خاوه‌ن سكاڵاكه‌ی وت: به ڕاستی به‌داوا كردنی مه‌ڕه‌كه‌ت ، بۆ پاڵ مه‌ڕه‌كانی خۆی، سته‌می لێكردوویت ، هه‌روایش بووه به‌راستی زۆرێ له شه‌ریكه ماڵه‌كان فێڵ و سته‌م له‌یه‌كتر ئه‌كه‌ن ، ئه‌وانه نه‌بێت كه باوه‌ڕیان هێناوه‌و كرده‌وه چاكه‌كانیان كردووه ، دیاره ئه‌وانه‌یش زۆركه‌من. له‌وه ئه‌چێ -خوا خۆیشی چاكتر ئه‌زانێ - ئه‌و دوو داوا چیه فریشته بووبن، چونكه هه‌ر پاشی باسكردنی كێشه‌كه‌یان، له‌پێش چاو (داوود)دا ونبوون و نه‌مان ، فریشته بوون ، خوا ناردنی بۆ تاقیكردنه‌وه‌ی شێوه‌ی حوكم و دادگایی (داود). ئیتر داود زانی كه ئێمه به‌و كێشه‌یه تاقیمان كردۆته‌وه ، ئنجا- سه‌باره‌ت به‌و هه‌ڵه‌یه‌ی كردی- به‌په‌له داوای لێبوردنی له په‌روه‌ردگاری خۆی كردو به‌سوژده‌دا كه‌وت و گه‌ڕایه‌وه بۆلای خوا به ته‌وبه، پێشه‌وا شافیعی ده‌ڵێت: (سوژده‌ی سووره‌تی ( ص )، سوژده‌ی شوكرانه بژێری خوایه. • ده‌رباره‌ی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام موحه‌ممه‌د درودی خوای له‌سه‌ر بێت ئه‌فه‌رموێ: (عَبَسَ وَتَوَلَّى (1) أَنْ جَاءَهُ الْأَعْمَى (2) وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى (3) أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرَى (4) أَمَّا مَنِ اسْتَغْنَى (5) فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّى (6) وَمَا عَلَيْكَ أَلَّا يَزَّكَّى (7) وَأَمَّا مَنْ جَاءَكَ يَسْعَى (8) وَهُوَ يَخْشَى (9) فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى (10) عبس . واته: په‌یامبه‌ر (صلی الله علیه و سلم) ڕوویگرژ كردو، روویسوڕاند له‌وه، كه ئیمانداره نابینا كه هاته لای. به‌ڵێ.. ئیتر په‌یامبه‌ر (صلی الله علیه و سلم) پاش ئه‌وه هه‌ركات به‌عه‌بدوڵڵا گه‌یشتبا ئه‌یفه‌رموو: (مرحبا بمن عاتبنی فیه ربی). واته: مه‌رحه‌با له‌وكه‌سه‌ی په‌روه‌ردگارم له سه‌ر ئه‌و گله‌یی لێكردم ، وه یا خوا هه‌ر به‌خۆشیی وشادی بژی. وما یدریك لعله یزكی جا تۆ چوزانیت به‌ڵكو ئه‌و بییه‌وێ زیاتر دڵ و ده‌روونی خۆی پاك بكاته‌وه له گوناح و تاوان، بۆیه ئه‌وه‌نده سووره‌و حه‌ز ئه‌كات كه زیاتر شاره‌زا ببێ ، یاخود ئامۆژگاری وه‌ر بگرێ، به‌و وتانه له‌تۆی ئه‌بیسێ ، ئه‌وجا ئه‌و ئامۆژگاریه سوودی پێبگه‌یه‌نێت ، كه‌چی ئه‌و كه‌سه‌ی كه گوێی له‌ئامۆژگاری نیه‌و، خۆی بێ نیاز نیشان ده‌دات، تۆ ڕووله‌و ئه‌كه‌یت و گوێ بۆ قسه‌كانی ده‌گریت..! وما علیك ألا یزكی وه تۆ هیچت له‌سه‌ر نیه ئه‌و خۆی پاك نه‌كاته‌وه‌و بڕوا نه‌هێنێت، چونكه ئه‌ركی تۆ ته‌نها راگه‌یاندنه وأما من جا‌وك یسعی به‌ڵام ئه‌وه‌ی به‌په‌له هاتۆته‌لات و ده‌یه‌وێت شاره‌زای دین ببێت ، وله‌هه‌مان كاتیشدا له‌خوا ده‌ترسێت فأنت عنه تلهی تۆ خۆت خافڵ و سه‌رگه‌رم ئه‌كه‌یت لێی و گوێی ناده‌یتێ! . • به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌یر بكه‌ین زۆر به‌ده‌گمه‌ن نه‌بێت به هیچ شێوه‌یه‌ك پاشاو سه‌رۆك و ده‌سه‌ڵاتداره‌كان ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌و كه‌م و كورتی زۆریشیان هه‌بێت به هیچ شێوه‌یه‌ك نه دانی پێدا ئه‌هێنن و تا بشتوانن ئه‌ی شارنه‌وه‌و ته‌نانه‌ت كه‌سیش ناتوانێت باسی لێوه‌بكات و زۆرجاریش هه‌ڵه‌و كه‌م و كورتیه‌كانیشیان ئه‌بێ به‌سه‌ر كه‌وتن و ده‌ستكه‌وت بۆ هه‌ژمار بكرێت. | 