ماددە هۆشبەرەكان بووەتە یەكێك لە گەورەترین كێشەكان كە ڕووبەڕووی خێزان وكۆمەڵگە بووەتەوە و، یەكێكە لە نێو ئەو پرسانەی كە هەڕەشە لە خێزان و كۆمەڵگە دەكات لە داڕمانیدا. ماددە هۆشبەرەكان هەرچەندە هەمەچەشن بن، لە مەترسیدارترین خراپەكارییەكانە كە بە هۆی كاریگەرییە نەرێنییە سەختەكانیان خێزان و كۆمەڵگە تووشی نەهامەتی دەبن. بۆیە پێویستە خێزان و كۆمەڵگە بپارێزین و بە هەموو شێوازێك ڕووبەڕووی ئەم نەخۆشییە ببینەوە. هەر ماددەیەكی هۆشبەر، یان گوشراوی سرووشتی، یان ئامادەكراو كە ژیری مرۆڤ لادەبات، (بەشێكی، یان بە تەواوی)، خواردنەوەی دەبێتە هۆی ئالوودەبوون و لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی ژەهراویبوونی دەمارەكانی جەستەی مرۆڤ و زیانی گەورە بە خێزان و كۆمەڵگەش دەگەیەنێت.

 شەریعەتی ئیسلام بە دەقی قورئانی پیرۆز و سوننەتی پێغەمبەر(د.خ) هەموو ئەو ماددانەی كە مرۆڤ بێهۆش دەكات (ماددە هۆشبەرەكان بە هەموو شێوە و جۆرەكانیەوە) قەدەغەی كردووە و بە حەرامی زانیوە. چونكە كاریگەریی خراپی لەسەر هەستی ژیری و ئایین و نەتەوایەتی و داهاتووی نەوەكانمان هەیە. ماددە هۆشبەرەكان تەنیا بۆ تێكدانی تەندروستیی تاك و كۆمەڵگە نین، بەڵكو كێشەی ئابووری و كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئەمنی لە دوای خۆی بەجێ دەهێڵێت. خوای گەورە فەرموویەتی:«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» المائدة 90 واتە ئەی ئەوانەی باوەڕتان بە خوای گەورە هێناوە، لەسەر ئێوەی حەرام كردووە، ئەوەی هەستی مرۆڤ لا دەبات، دەسا ئێوە خۆتانی لێ دوور بگرن، ئەمانە گشتی پیسن و لەكاری شەیتانن. پێغەمبەری خودا(دروودی خوای لێ بێت) دەفەرموێت: «مَا أَسْكَرَ كَثِيرُهُ فَقَلِيلُهُ حَرَامٌ». واتە ئەوەی هەست و ژیریی مرۆڤ دەبات، لەسەر ئێوە حەرام كراوە، ئینجا زۆر بێت، یان كەم .

 كاریگەریی ماددە هۆشبەرەكان لەسەر خێزان

زۆرجار چاوەڕوانی ئەوە لە خێزان دەكرێت كە منداڵەكەی خۆی زیندانی بكات تاوەكو دوور بكەوێتەوە لە ماددە هۆشبەرەكان و كاریگەرییە نەرێنییەكانی لەسەر خێزان، ئەمە بووەتە ڕەفتارێكی باو لە ناو خێزان و ئەو كاریگەرییە پاڵیان پێوە دەنێت بۆ داڕمانی تەواوەتی لە خێزاندا. چەند خاڵێك لەو مەترسییانەی كە لە خێزاندا ڕوو دەدات بریتین لە:

١- هەڵوەشاندنەوەی خێزان:

ماددە هۆشبەرەكان دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی خێزان كە بە جیابوونەوە و لێكترازانی خێزان كۆتایی دێت، لە ئەنجامی خراپیی پەیوەندیی هاوسەری و ناكۆكیی زۆر بە هۆی هەڵنەگرتنی بەرپرسیارێتی و ئالوودەبوون بەماددە هۆشبەرەكان.

٢- تێكچوونی دۆخی ئابووری و دارایی:

بەو پێیەی هەموو جەستەی ئالوودەبوو مەیلیان بۆ بەدەستهێنانی ئەو ماددەیە هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی تێكچوونی دۆخی دارایی خێزانەكە ناتوانێت پێداویستیی تەواوی ماڵەوە دابین بكات، ئەمە جگە لەوەی ئالوودەبووەكە دەست بۆ كاری ناڕەواو نادروست دەبات بۆ بەخێوكردنی ئەندامانی خێزانەكەی و بۆ بژێوی ژیانیان.

٣- دووركەوتنەوە لە پەیوەندیی كۆمەڵایەتی:

بوونی ئەندامێكی ئالوودەبوو لەناو خێزانەكەدا بەرەوڕووی وەدەرنانی كۆمەڵایەتی و ئامادەنەبوونی هیچ كەسێك بۆ تێكەڵبوون، یان نزیكبوونەوە لە ئەندامەكانی، ئەمەش دەبێتە هۆی خەمۆكی و دڵتەنگیی ئەو خێزانە لە كۆمەڵگەدا.

٤- وازهێنانی منداڵان لە خوێندن و قوتابخانە:

ئالوودەبوون سەرچاوەی سەرەكییە بۆ دووركەوتنەوەی منداڵ لە خوێندن، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی منداڵان لە بری قوتابخانە بە دوای كاری دیكەدا بگەڕێن.

٥- بوونی توندوتیژی لەناو خێزان:

ماددە هۆشبەرەكان سەرچاوەی سەرەكیی توندوتیژیی نێو خێزانن و ئالوودەبوون بەو ماددەیە دەبێتە هۆی ستەمكردن لە ئەندامانی خێزان بە هۆی ئەو ماددە هۆشبەرانەی بەكاری دەهێنێت، بەوەش تەواوی شیرازەی خێزان تێك دەچێت و دەبێتە هۆی لێكترازان.

 كاریگەریی ماددە هۆشبەرەكان لەسەر كۆمەڵگە

ئەنجامی زیادەڕۆیی لە بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر، لە مردنەوە دەست پێ دەكات تا دەگاتە ڕەفتاری تاوانكاری و لادان كە پەیوەندی بە تاوانەوە هەیە بە هەموو جۆرەكانیەوە، ئەمە جگە لەوەی زیان بە ئاسایش و كار دەگەیەنێت و ڕووداوەكانی ڕێگاوبان زیاد دەكات. ڕەنگە بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان لە ئەنجامی هۆكاری دەروونی و كۆمەڵایەتی وەك بوونی هاوڕێ، یان هەركەسێك بێت كە ماددە هۆشبەرەكان بەكاردەهێنن.

فاكتەری دەروونی یەكێكە لە گرنگترین هۆكارەكانی بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان، چونكە زۆربەی بەكارهێنەرانی ماددە هۆشبەرەكان لە ئەنجامی بێتوانایی خۆیان و لاوازی كەسایەتی پەنا بۆ ئەو ماددەیە دەبەن. مادەی هۆشبەر تەنیا بە ئالوودەبوو، یان دەوروبەری خۆیەوە سنووردار نییە، بەڵكو بۆ كۆمەڵگە بەگشتی درێژ دەبێتەوە، كە رەوشتی خۆی لە دەست دەدات و، تاوان و توندوتیژی تێیدا بڵاو دەبێتەوە و، ئەندامەكانی لە ترس و نائومێدیدا دەژین.

چەند خاڵێك لە مەترسییەكانی تووشبوون بە مادە هۆشبەرەكان لە كۆمەڵگەدا:

١- بڵاوبوونەوەی تاوان:

بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان دەبێتە هۆی بڵاوبوونەوەی تاوان، وەك دەستدرێژی و دزی و كوشتن، بەمەش ترس و هەستكردن بە نائومێدی لەنێو كۆمەڵگەدا بڵاودەبێتەوە.

٢- زۆربوونی ڕووداو:

بە هۆی كاریگەریی ماددەی هۆشبەرەوە لە كاتی لێخوڕینی ئۆتۆمبێل ڕووداوی زۆری هاتوچۆی لێ دەكەوێتەوە و هەندێكجاریش مردنی  ئالوودە بوو، یان گیان لە دەستدانی پیادەی لەسەر شەقامەكان لێ دەكەوێتەوە.

٣-كاریگەریی لەسەر دۆخی خراپی ئابووری:

ئەوانەی تووشی ئەم ماددەیە دەبن، بەردەوام تەواوی سەرمایە و سامانەكەیان لەدەست دەدەن .

٤-كاریگەریی لەسەر داڕمانی رەوشتی كۆمەڵگە:

 ماددە هۆشبەرەكان دەبێتە هۆی داڕمانی رەوشت لە كۆمەڵگەدا بەگشتی، بە هۆی بڵاوبوونەوەی ڕەفتارە تاوانكارییەكان و نەبوونی كۆنتڕۆڵی ناوخۆیی و ڕەفتاری مرۆڤ بە سەر كردەوەی تاكەكەسیدا.

٥-بڵاوبوونەوەی نەخۆشی لە كۆمەڵگەدا:

ماددە هۆشبەرەكان دەبێتە هۆی خراپی بیرەوەری و كەمبوونەوەی ئاستی زیرەكی وتێگەیشتن. هەروەها كاریگەری خراپی لەسەر هێزی بینین هەیە و، سەرەتایەكە بۆ لەدەستدانی چاوەكانی و دەبێتە هۆی تێكچوونی كۆ ئەندامی..