مەلا ئیدریس ژاڵەیی ٭

....

لێرەدا باس لەوە ناکەین کە  ئایا پەیوەندی نێوان نەتەوەو زمان چییە؟ ئایا زمان وەكو لە كەلتووری كلاسیكی سیاسیدا باس دەكرێت یەكێكە لە پایەكانی بوونی نەتەوە، یان داخۆ زمان خاسێتی بوونی نەتەوەیە؟

ئەوە بەجێدەهێڵم بۆ پسپۆڕانی ئەم بوارە ، ئەوەی لێرە گەنگەشەی  دەکەین،  ئایا مەبەست لە زمانی دایک ، زمانی یەکگرتووە ؟ زمانی یەکگرتوو زمانی ستاندارده؟ زمانی ستاندارد زمانی شێوەزاری دەسەڵاتی فەرمانڕەوایە و ئەو شێوە زارەکانی تر مەحکومن بە  سڕینەوە و توانەوە لە ناو  تەنها زارێکدا؟

مێژووی ڕۆژی جیهانی زمانی دایك

( ڕۆژی جیهانی زمانی دایك ده‌‌گه‌‌ڕێته‌‌وه‌‌ بۆ ساڵی 1952، ئه‌وه ‌بوو دوای سه‌‌ربه‌‌خۆیی هیندستان له‌ ‌ساڵی 1946 و له‌‌دوای جیابوونه‌‌وه‌‌ی پاكستان له‌‌ هیندستان، كه‌‌ ئه‌‌وكاته‌‌ ویلایەتی به‌‌نگلادیش به ‌‌‌پاكستانه‌‌وه‌‌ ‌لكێندرابوو، له‌‌و سه‌‌رده‌‌مدا زمانی فه‌‌رمیی پاكستان له ‌‌هه‌‌ردوو به‌‌شی ڕۆژئاوا و ڕۆژهه‌‌ڵاتدا زمانی ئۆردوو بوو و به‌‌شی ڕۆژهه‌ڵات كه‌‌ (به‌‌نگالی) بوو، ناچار بوون زمانی ئوردوو له ‌‌په‌‌روه‌‌رده‌‌ ‌و چه‌‌ندین بواری ژیانیاندا به‌‌كار بهێنن.

له ‌‌ساڵی 1952 كۆمه‌‌ڵێك خوێندكاری زانكۆی به‌‌نگلادیشی، كه‌‌مپینێكیان بۆ زمانی به‌‌نگالی ساز دا، تا ‌له ‌‌هه‌‌رێمه‌‌كانی ڕۆژهه‌ڵاتی پاكستاندا به‌‌كار بهێندرێت. به‌ڵام حكوومه‌‌تی ئه‌‌و سه‌‌رده‌‌مه‌‌ی پاكستان، داواكاریی خوێندكارانی ڕه‌‌ت كردەوه‌ و خوێندكارانی به‌‌نگالییش بانگه‌‌وازی مانگرتنێكی گشتییان ڕاگەیاند و پێداگرییان له‌‌سه‌‌ر ‌داوا ڕه‌‌واكانی خۆیان كرد. سەرەنجام سه‌‌رله‌‌به‌‌یانیی ڕۆژی 21ی مانگی شوباتی ساڵی 1952 پۆلیسی پاكستان به‌ ‌فه‌‌رمانی ده‌‌وڵه‌‌ت ته‌‌قه‌‌ی له‌ ‌خوێندكارانی زانكۆ كرد و له‌‌ ئه‌‌نجامدا 5 خوێندكار گیانیان له‌‌ده‌‌ست دا. دواتر لەسەر داوای بەنگلادیش، رێکخراوی یونسکۆ بە هاوکاریی 28 وڵات و به‌‌ ئامانجی رێزگرتن و به‌ها به‌خشین به‌‌ زمانه‌‌كانی سه‌‌رجه‌‌م‌ نه‌‌ته‌‌وه‌‌كانی جیهان، له‌‌ رۆژی 21ی شوباتی ساڵی 1999، له‌‌لایه‌‌ن رێكخراوی كولتوریی نه‌‌ته‌‌وه‌‌ یه‌‌كگرتووه‌‌كان UNISCO (یونێسكۆ)وه‌‌ به‌ ‌فه‌‌رمی وه‌‌كوو رۆژی زمانی زگماكی ده‌‌ستنیشان كراوه‌‌.

هه‌موو ساڵێ له‌لایه‌ن وڵاتانی ئه‌ندام له‌ یونێسکۆ، بۆ پاڵپشتیی زمانی و فه‌رهه‌نگی و هه‌مه‌چه‌شنیی زمان، له‌ نووسینگه‌ی سه‌ره‌کیی یونێسکۆ له‌ پاریس یادی ده‌کرێته‌وه‌).

زمان، بۆ هەموو گه‌لان، سه‌ره‌ڕای جیاوازیی زۆری کولتووری هه‌ڵگر و نیشانه‌ی بوون و مانه‌وه‌ی گه‌لانه ‌و که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ زمانی دایک، مافێکی بنه‌ڕه‌تی و سروشتیی مرۆڤه‌کانه‌. کاریگه‌ریی که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ زمانی دایک له‌سه‌ر په‌روه‌رده‌ و بارهێنانی باشتری مرۆڤه‌کان به‌ هه‌موو شێوه‌یه‌ک سه‌لمێندراوه‌ و ده‌ره‌نجامه‌ ئه‌رێنییه‌کانی ئاشکرایه.

(زمان یەکێکە لە ڕەگەزە سەرەکیەکانی پێکهێنەری هەر نەتەوەیەک و بایەخێکی زۆری لەسەر مانەوە و پێشخستنی ئەو نەتەوەیەش هەیە و لە پێکهێنەرەکانی ژیان و بیری مرۆڤە ، زمان هەست و ڕۆحی کۆمەڵگایە چونکە لەو ڕێگەیەوە هەست بە تایبەتمەندیەکان و جیاکەرەوەکانی خۆی دەکات ) "( گۆڤاری زمان و زار ، ژمارە 2 ساڵی 2021 ؛ لاپەڕە 130) .

مامۆستا عەلائەدین سەجادی، نووسەر و توێژەری پێشەنگی بواری زمان و ئەدەب، باش لە پرسی گرنگیی زمان وەک گەوهەری ناسنامەی نەتەوەیی گەیشتبوو، بۆیە دەڵێت: "زمان شادەماری نەتەوەیە". زمان جیا لە جەوھەر و پێکھاتەی ئەندێشەی تاکەکەسی، ھاوکات رۆحی نەتەوەشە و لەدەرەوەی زمان ھیچ نەتەوە و ئیتنیکێک ناتوانێ پێناسەی خۆی بکات. ئەم پرسە بەتایبەت بۆ ئەو گەل و نەتەوانەی کە زمان، کولتوور و ناسنامەیان لەبەردەم مەترسیی سڕینەوە و لەناوبردندان، زۆر جێگەی باسە و زمان لەلایان گرنگییەکی تایبەتی ھەیە. زمان لە چۆنیەتیی بیرکردنەوە، پەروەردەی تاک و کۆمەڵدا رۆڵی سەرەکیی دەگێڕێت، ھەر نەتەوەیەک زمانی خۆی نەپارێزت، ئەوا گۆڕی بۆ خۆی ھەڵکەندووە.

زمان ئامرازێکە بۆ لێکتێگەشتن، هیچ زمانێک باش وخراپی نییە، چونکە زمان بۆقسەپێکەرانی خۆی باشەو هیچ گرفتی نییە، بناخەو نەسەبی هەموو زمانێک ئەو فەرهەنگ و پاشخانەی (لەهەجەو دیالێکت و زارو بنەزمان و دواجار زمانە) چونکە بناخەو سەرەتای مێژووی نوسین و شفرەکانی زمان لەو زاراوانەیە هەربۆیە هەتا نەگەڕێین وکنەی ئەو مێژووەنەکەین ناتوانین بگەینە ڕاستی و حەقیقەتی مێژوو

 جاران دەوترا تەنها تێکستێک لەبەردەستدابێت بۆ نوسینی کوردی و مێژووی نوسینمان بۆ دیاری بکات شیعرەکانی (بابەتاهری هەمەدانییە) ئێستا دەرکەوتووە کەتێکستی زۆر لەومێژووە کۆنتر هەن و کورد دەوڵەمەندتر دەکات ئەوانیش ئەو تێکستانەن بەزاراوەی هەورامی نوسراون.

بەجێ هێشتن و ئاگانەبوون لەم مێژووە هۆکەی نەشارەزایی و نەگەڕان و نەبوونی دڵسۆزی بۆزمان و مێژووی پرشنگداری کوردبووە هتد.

ئێمە لەبەرئەوەی گەلێکی ژێردەستەو زوڵم وستەملێکراوبووین بەردەوام خەتەر لەسەر ناسنامەو زمانمان وەک کوردهەبووە. زۆرجار دەسەڵاتەکان هەوڵیانداوە درزو ترازان دروست بکات فەرق وجیاوازی دروست بکات ، لەکاتێکدا زمان پێوەری خۆی هەیەو پێویستە زانستیانە مامەڵە لەگەڵ ئەم بابەتە بکرێت.

زمانی ستاندارد

زۆرباسی زمانی ستاندارد دەکرێت ئایا زمانی ستاندار بەوجۆرەیە  کە هەوڵی توانەوەو لەناوبردنی زاراوەکان ی تر دەدات بۆ زاراوەیەکی تر یان زمانی ستاندار کۆکەرەوەی هەموو زەراوەکانە، بێگومان زمانی زیندوو و بارز ئەو زمانەیە کە وشەو فەرهەنگێکی دەوڵەمەندی لە(مۆرفۆلۆژی و سینتاکس)دا هەبێت بۆئەمەش پێویستە بگەڕێینەوە سەر زاراوەو لەهجەکان و کنەی زانست و بۆشاییەکانی فەرهەنگ وزمان بکەین.

نەریمان عەبدوڵا خۆشناو ئاماژەی بە زیاتر لە چل جۆر زمان کردووە ، جۆری ژمارە دوازدە و سیازدە پەیوەندی زیاتری بەم بابەتەوە هەیە کە هەردوو جۆری زمانی شێوەزار و زمانی ستاندار  ە .

زمانی ستاندار : یان زمانی ناشێوەزار ئەو زمانەیه ، مرۆڤ بەشێوەیەک قسەی پێدەکات، دەلالەت ناکاتە سەر شێوە زارێکی تایبەت، بە بەکارهێنانی ئەم زمانە شوێنی جوگرافی ئەو کەسە نازانرێت، زۆر جاریش ئەم شێوازە لەبەرکارهێنانی زمانی پەتیدا بەرجەستە دەبێت .

زمانی شێوەزاریش ئەو زمانەیە کە شێوەزارێکی تایبەتی پێدەناسرێت ، لە ڕێگەی قسەپێکەرانییەوە پێدەناسرێت، جاری واش هەیە زمانەوانێک دەتوانێت لە شێوەزاری کەسێکەوە ناونیشانی وڵاتەکەی و بگرە شەقام و باڵەخانەکەی، کەتیایدا دەژی، بدۆزێتەوە ، مەبەست لەم قسەیە ئەوەیە زمانی کەسێک دەلالەت دەکاتە سەر شێوەزارە جوگرافییەکەی و ئاستە ڕۆشنبیریەکەی  .

(زار و زمان ، پ.ی.د.نەریمان خۆشناو، لاپەڕە  ، 35 - 47 ).

  سەرجەم زمانەکانی جیهان لە چەندین شێوەزاری جیاواز پێکدێن ، سروشتی زمان بەو جۆرەیە کە بە پێ ی کات و شوێن و تەمەن و ئەرک و پیشە شێوازی جیاوازی زمان دروست بکات، جۆراو جۆری زمانیش بەڵگەی زیندویەتی  ئەو زمانەیە و زمانی کوردیش لە چەندەها زار و شێوەزار پێکهاتووە ،  هەرمنداڵێک مافی خۆیەتی بە زمانی دایکی بخوێنێت بەڵام نەک  شێوە زارێکی بەسەردا بسەپێنرێت .

شێوە زاری فەرمانڕەوا

شێوە زاری دەسەڵاتدار وەک  سەلام ناوخۆش لە وتارێک دا    ( پایتەختبونی زمانەوانی و دەسەڵاتی سیبۆلی) کە ئێژێت تیۆرەکەی بۆردیۆ لە ڕواڵەتدا  بانگەشە بۆ زمانی وردە بۆرژوا دەکات، چونکە ئەوانەی لە پایتەخت بڕیار لەسەر شتەگەورەکان دەدەن وردە بۆرژوای خاوەن کارن لە مارکێتی زمانەوانی، ئەوانیش خاوەن هێزێکی هێمایین ، کەواتە ستانداردبون لە پایتەخت باڵا دەستە، ئەوەی لە دەرەوەی ئەو تخوبە هەیە: نا-ستاندەرە، کەواتە نا-ستاندەر بون رەمەکی و دواکەوتن و  گوند بون دەگەیەنێت ئەگەر ستاندەر بون پێشکەوتن و خانەدانی و شار  بگەیەنێت . ئەو تێگەیشتنە لە سەردەمی ( نالی)ش  ڕوویدا بەوەی ئەو وەک باوکی نەمایەوە ، پشتی لە کۆمەڵگەی شارەزوور ی کرد بۆ فرۆشتنی (مەعریفە ، عیلم و شیعر ) زمانی کۆشک " زمانی بابانەکان  " ی کردە زمانی شیعری خۆی (بوشرا کەسنەزانی 2019  ،  ناوخۆش 2020 ) لە ( گۆڤاری زمان و زار ، ژمارە 1 ساڵی 2021) .

شەرمکردن لە دەربڕین بە زمان واتە خۆبەریکردن لە نەتەوە :

 (تادێ زمانی کوردی لەلایەن(هەندێک لە نابەرپرسانەوە سوک و سۆکتر دەکرێت، بەداخەوە لە ماوەی دورودرێژی حوکمڕانی کوردیدا کارێکی وەها نەکراوە کە کوردێک لەدەرەوەی کوردستان بگەڕێتەوە هەست بە دڵخۆشی بکات لە ئاست کارەکانی وەزارەتی پەروەردە و ڕۆشنبیری ، ئێستا خێزانەکوردیەکان شانازی بەوە دەکەن کە منداڵەکانیان نازانن بە  زمانی کوردی قسە بکەن و لە خوێندنگەی بیانی خوێندویانە ،

لە توێژینەوەیەکدا کە پ.ی.سەلام ناوخۆش ناوی ناوە سایکس پیکۆی زمانی کوردی ، پێ ی وایە سایکس پیکۆ خاکی کوردستانی وەک گۆشتە خێرە دابەش کردین، ئێستاش هەوڵێک هەیە بۆ بیناکردنی سایکس بیکۆیەکی زمانەوانی بۆ بەشینەوەی زمانی کوردی بەسەر تاکەکانیدا .

سەباحی غالب پێیوایە لە سایەی حکومەتی هەرێمدا سێ کۆڵەکەی زمانی کوردی لە گرێژنە چون، ئەو دەنوسێت : (حکومەتی هەرێم  دەزگاکانی وەک وەزارەتی پەروەردە و تەلەفزوێن و ڕۆژنامە و ماڵپەڕەکان فەرهەنگەکەمانیان کاولکردووە، سەدان و بگرە زیاتر وشەی بێگانەیان تێکەڵکردووە لە کاتێکدا لە کوردیدا وشەی جوانتر هەیە )."گۆڤاری زمان و زار ، ژمارە 5 ساڵی 2022، ل107"

بێگومان گرنگیدان بە شێوەزارەکان و بە زیندوو هێشتنەوەیان دەستەبەری زیندومانەوەی زمانی کوردیە و پەنا بردن بۆ وشەی بیانی واتە شێواندنی زمانی ڕەسەنی کوردی .

با لەجێگەی ئەم وشانە بگەڕێین بۆ وشەیەکی یەکێک لە زاراوە کوردیەکان ! .( ئیڤا ئیڤا هۆتێل ، فلاش لایت ، گینک، کوین ،هۆم لاین ، گۆڵدن پینک هاوس ، بێست پیڵس فارمەسی، مۆدێرن کارپێت ، فرێنچ ، پراغ ،هۆڵی هاڤانا ،ڕۆما، لوند هۆتێل، سۆمەر ، نیویۆرک پیتزا ، ڤێنیسیا ، ڕۆما ، ئەمستەردام، گوندی ئەمەریکا ، ئەڵمانی ، ئینگلیزی، لوبنانی ،ئیتالی ، سویدی  و چەندانی تر کە لەبنەڕەتدا ماناکانیان  هەندێک جار کەم کەس ئەزانێت چیە .

لەوەش مەترسیدار تر ناوی وڵاتە داگیرکەرەکانی کوردستان لە شەقام و کۆڵان و  پێشانگاکانی شارەکانی کوردستان نراون ، وەک شەقامی ئێران ، شەقامی تاران ، کاسپین پیزا ، هۆتێل قەزوین ،تەورێز هۆتێل، کارپێتی ئەسفەهان ، میهراکۆ کافێ ، هەروەها هیچ ناوێک هێندەی ئەستەمبوڵ لە هەرێمی کوردستان بەربڵاو نیە ، ، هۆتێل بەسفۆر، چێشتخانەی ئەزمیر ، هۆتێل دەردەنیل،  چێشتخانەی الدمشقی ،  نانەواخانەی الشامی ،هۆتێل لازقیە ، بلودان کافێ، کفتەی بەغدادی و هەزارەها ناوی تری عەرەبی عێراقی کە لێرەدا جێگەی نوسینیان نابێتەوە .، (سەرچاوەی پێشوو).

ئەم کاولکاریە هۆکارەکەی فەرامۆشکردنی شێوە زارەکانی ناوچە جیاوازەکانی کوردستانە .

لە ڕاستیدا  هۆکاری جوگرافیا یەکێکە لە هۆکارە سەرەکیەکانی دروستبونی زارە جیاوازەکان ، زاری کرمانجی و سۆرانی و هەورامی و شێوە زاری گەرمیانی و جاف و باجەڵان و ئەوانی تر.

بەپێ ی توێژینەوەی سەرەوە خەڵکی هەولێر زۆرتر لە بادینی و کرمانجی دەگەن ، خەڵکی سلێمانی زۆرتر و زیاتر لە هەورامی دەگەن ،

جگە لە هۆکاری سیاسی و جیۆگرافی چەندان هۆکاری تر هەن بونەتە هۆ پەرشبونی ناسنامەی کوردی وەک جیایی ئاین و مەزهەب( گۆڤاری زمان و زار ، ژمارە 2 ساڵی 2021 ؛ لاپەڕە 234) .

ڕۆشنبیری ئاینی کە لە ڕابوردوی مێژوی کورددا هۆکاری پاراستنی کولتور و زمانی کوردی بوو بەڵام بەداخەوە ئێستا بەو شێوە نەماوە ،

خۆی لە ڕاستیدا ئاین بە یەکێک لە هۆکارەکانی زاڵبونی زارێک بەسەر زارەکانی دیکەی هەمان زماندا دادەنرێ لە ململانێی نێوان زارەکاندا ، نمونەی هەرە زەق زاڵبونی زارە نەتەوەییەکانی ئەڵمانەکانە بەسەر زمانی لاتینیدا بە هۆی بزوتنەوە چاکسازییە ئاینیەکەی مارتن لۆسەر، کاتێک لۆسەر لەکڵێسای کاسۆلیکی ئەڵمانیا هەڵگەڕایەوە بە مەبەستی دروستکردنی بزوتنەوەیەک، کە دواتر بە بزوتنەوەی چاکسازیی ئاینی ناسرا، یەکەم کار هەوڵیدا ئەنجامی بدا بۆ ئەوەی بزوتنەوەکەی پێ بباتە ناوخەڵکەوە وەرگێڕانی کتێبی پیرۆز(ئینجیل) بو لە زمانی لاتینیەوە بۆ سەر زمانی خەڵکی.

ئەو زمانەی قورئانی پیرۆزی پێ دابەزی، لە بنەڕەتدا زاری هۆزی قورەیشی ناوچەی مەککە بوو ، هەر لەم ڕێگایەوە بووە زمانی فەرمی و ستانداردی جیهانی ئیسلامی .

ئەو گرفت وفەراغانەی کەئێستاهەن  هۆکەی نەبوونی شارەزایمانە لەمێژوو چونکە تاکو ئەمڕۆ زۆرشتمان لەمێژوودا ساغ نەکردووەتەوە چونکە کنەو بەدوداچونمان بۆ مێژوومان لەهەموو بوارەکان نەکردووە، هەورامی و زراوەکەی سەرەتاو پایەیەکی گەورەی نەتەوەو زمانی کوردە حەتمەن وەک چۆن لەمێژوودا بووەتە بەشێک لەمێژووی پرشنگداری مێژووی نەتەوەیی ئاواش زاراەکەی سەرەتاو بەشێکی گرنگە لەمێژووی زمانی کوردی ، داخەکەم ئێمەی کورد هێشتا لەناو  ئەو پیلانەی نەیارانی کوردین و بەناوی دڵسۆزییەوە خەریکە مێژو ڕەش دەکەین و هەمو جوانی و پرشنگداری لەناو دەبەین ، زاراوەکانی دیکەش هەریەکەو بەئەندازەو کاریگەری خۆی جێگەو پێگەی هەیەلەزمانی کوردیدا.

ئەگەر نەتوانین خەمی بناغەو سەرەتاکانی زمانمانبێت ئەوا خەمی زمانی ستاندار دەبێتە هەنگاوێکی عەفەوی و نەشارەزایی خەمەکەش نابێتە دڵسۆزی بۆزمانی شیرینی کوردی هەمووشتێک ڕێی تێبچێت بکرێتە کەرەستەی گاڵتەو ڕابواردن و بخرێته ناو فەزای ئێستامان، ئەوا هەرگیز نابێت ڕێگەبدەین زمان ببێتە ئامرازی یەکترشکاندن و گاڵتەکردن، چونکە زمان حەساسەو کاری خەڵکی شارەزاو پسپۆڕە، هەربۆیە جێگەی خۆیەتی گرنگی زۆر بەزاراوەکان بدرێت ،

لە سەرەتاوە ئاماژەم بەوە کرد شەرمکردن لە گفت وگۆکردن بە زمانی کوردی لەهەڵوەشانەوەی کیانی هەرێمی کوردستان ترسناکترە ، ئەو شەرمکردنە شێرپەنجەیەکە خەریکە جەستەمان شیدەکاتەوە هەموو کایەکانی پەروەردە و ڕاگەیاندن و تەنانەت ناو خانەوادەکانی گرتۆتەوە ، بێگومان ئەمەش دیسانەوە کاریگەری زیاتر لەسەر پوکانەوە و لەناوچونی زارەکان دەبێت ، ئەگەر زمانی ستاندار بچوێنرێت بە سەر ی مرۆڤێک یان بە دڵ ئەوا شێوە زارەکانیش ئەندامەکانی تری ئەو مرۆڤەن ، گاڵتەکردن بە ئاخاوتن و نوسین بە شێوەزار ی  هەر ناوچەیەک یاریکردن و بەچاوی نزم تەماشاکردنی بەشێکە لە زمانی دایکی نەتەوەی کورد ، ئەم کلتورە ناسازە وایکردووە لە باشور بە تایبەت لە دوای ڕاپەڕینەوە لە چاو پارچەکانی تری کوردستان کۆڵەوار تربێت ، من ئێستا چێژ  لە نوسین و ئەدەبیاتی پێش ڕاپەڕین و حاڵی حازریش  لە هی ڕۆژهەڵات زیاتر وەردەگرم ، تێناگەم بۆچی هەورامی و هەولێری و سلێمانی و کەرکوکی و دهۆکی  و ئێمەی گەرمیانی بە زاری خۆمان بدوێین نەنگی و ناپاکیە یان شیعر و چیرۆکی پێبنوسین ناوچەگەرێتی و دژایەتی بەرژەوەندیە باڵاکانی نەتەوەیە، بەداخەوە ئاوەکەش لە بنەڕەتەوە لیخنە ئێمە خاوەنی زمانێکی ڕەسەنین نازانم بۆچی هەر لە کرێکارێکەوە هەتا شوانێک و خاوەنکارێک و خوێنکار و پرۆفیسۆر و سیاسیەکان سەرجەم لە گفتوگۆدا لەگەڵ بەرامبەرێکی نا کورد دەبێت  بچینە سەر زمانی ئەو یان هەر لە منداڵیەوە ئاوا ڕادەهێنرێین کە پێویستە ئێمە بەزمانی بەرامبەر بدوێین و  ئەوان فێری زمانی ئێمە نابن ، نازانم ئەمە گرێ ی خۆ بەکەم زانینە یان هۆکارێکی تری هەیە ، ئێمەی گەرمیانی ڕۆیشتینە سلێمانی ئەبێت بە زاری سلێمانی قسە بکەین و شەرمە بە شێوە زاری خۆمان قسە بکەم ، ڕەنگە هەولێر و دهۆک و سلێمانیش هەمان شێوە بن ،

لە کاتێکدا زمانێکی  وەک عارەب  ئەگەر تەماشای کتێبە زمانەوانیەکانیان بکەیت  زۆر جار بۆ وشەیەک دەیان مانا و شێوە دەربڕین دەهێننەوە کە ئەمە شێوە زاری بەنو فڵانە و ئەو وشەیە لە پیرێژنێکی بندەوارێکی فڵانە تیرە و قەبیلە وەرگیراوە ، ئەمەش بنەمایەکی تۆکمەی پێبەخشیون .

ئەوەی لەم نوسینەدا گەرەکمە بێژمی  بەهیچ شێوەیەک دژایەتی کردنی  زمانی یەکگرتوو نیە ، خۆزگە ئەکادیمیایەکی تایبەت بە زمانی کوردی هەبوایە لێکۆڵینەوەیەکی وردی لە هەموو شێوەزارەکان بکردایە و سودی لە شێوەزارە گەرمیانیەکان و ناوچەکانی تری کوردستان وەرگرتایە و ئەو  ترسە بڕەوێنرێتەوە کە گوایە داواکاری مافی خوێندن بە زار و بنزارە کوردیەکان دژایەتی زمانی کوردیە  .

 زمانی دایک تەنها زمانی ستاندارد نیە  ، کارکردن لەسەر ئەو مانایەی کە  زیندوێتی زمانی دایک واتە تەنها یەک شێوە زاری زمان هەبێت و ئەوانی تر  نوسین و ئاخاوتنی پێنەکرێت  و لەبواری پەروەردە و ڕاگەیاندن و ئەدەبیان پشتگوێبخرێت،  زیانێکی گەورەیە لە زمانی دایک (کوردی) دەدرێت و پێویستە ئەو نوسین و ڕاوبۆچونانەی لەو بوارەدا هەن شەن و کەو بکرێن و لە نوسین و توێژینەوەکاندا قوڵتر بۆی بڕوانرێت ورد تر بنوسرێن .

سەرچاوە :

بۆ نوسینی ئەم ووتارە کەم و زۆر سودم لەم سەرچاوانە وەرگرتووە :

- زار و زمان ، پ.ی.د.نەریمان خۆشناو، چاپی سێیەم ، زیادکراو و پوختکراو ،2016، لە بڵاکراوەکانی ناوەندی ئاوێر . 

- گۆڤاری زمان و زار ، گۆڤارێکی زمانناسی وەرزییە ،ژمارەکانی 1 هەتا 6 ساڵەکانی 2021  و 2022 .

٭ مەلا ئیدریس ژاڵەیی  ( خاوەنی ناوەندی شار بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە لە شاری کەلار )