به‌ناوی خودای به‌خشینده‌ی میهره‌بان

ئاشكرایه‌ كه‌ هه‌ر ده‌ردێك ده‌رمانی خۆی هه‌یه‌و پێویسته‌ به‌ مه‌به‌ستی چاكبوونه‌وه‌ موسڵمانان ده‌رمان به‌ كاربهێنن و پشتیش ببه‌ستن به‌ په‌روه‌ردگاریان كه‌ له‌ حه‌قیقه‌تدا ته‌نها ئه‌و شیفابه‌خشه‌ بۆ به‌نده‌كانی، ده‌رمانه‌كان ته‌نها ئه‌سبابی ئاسایین كه‌ حوكمی خودا به‌ نێو ئه‌واندا تێده‌په‌ڕێت. ئه‌مه‌یش عه‌قیده‌ی زانایانی ئه‌شاعیره‌یه‌ كه‌ سه‌رمه‌شقانی ئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌تن،  پاڵپشت به‌ فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ردا (د.خ) هاتووه‌: «لكل داء دواء، فإذا أصيب دواء الداء برأ بإذن الله عز وجل". صحيح مسلم: (4/1729) برقم(2204) باب (لكل داء دواء واستحباب التداوي) عن جابر (رضي الله عنه).

     په‌تای كۆرۆنای نۆزده‌یش یه‌كێكه‌ له‌و په‌تا كوشندانه‌ی كه‌ له‌ كوردستان و جیهاندا هه‌زاران كه‌سی له‌ناوبردووه‌، بۆیه‌ خۆپاراستن لێی واجبێكی شه‌رعییه‌و به‌كارهێنانی ڤاكسینیش بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ له‌ روانگه‌ی ده‌قه‌كانی شه‌ریعه‌تی ئیسلامه‌وه‌ دروسته‌و هیچ كێشه‌یه‌كی تێدا نییه‌، چونكه‌ له‌ بابی وه‌رگرتنی چاره‌سه‌و خۆپارێزیدایه‌ كه‌ سوننه‌ته‌ وه‌ك ئاماژه‌مان پێدا، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌ پێَكهاته‌ی ئه‌و ڤاكسینانه‌یشدا مادده‌یه‌كی پیس و حه‌رامكراوی تێدا به‌كارهاتبێت چونكه‌:

یه‌كه‌م: قورئان ده‌فه‌رموێت دروسته‌ له‌ كاتی ناچاریدا كه‌مێك له‌ حه‌رام به‌كاربهێنرێت له‌ پێناو پارێزگاری له‌ خودی مرۆڤه‌كان، چونكه‌ (حفظ النفس) مه‌به‌ستێكی گه‌وره‌ی شه‌ریعه‌ته‌، وه‌ك له‌ ده‌قی ئه‌م دوو ئایه‌ته‌دا پیرۆزه‌دا ئه‌و حه‌قیقه‌ته‌ به‌رجه‌سته‌ بووه‌: {إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}(سورة البقرة: 173).{وَمَا لَكُمْ أَلَّا تَأْكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ}(سورة الأنعام: 119).

دووه‌م: به‌ پێی قاعیده‌ی فیقهی ئیسلامی ئه‌گه‌ر دوو زه‌ره‌و خراپ و مه‌فسه‌ده‌ رووبه‌ڕووی مرۆڤ بوویه‌وه‌ پێویسته‌ له‌ سه‌ری زه‌ره‌ره‌ گجكه‌كه‌ یان كه‌مه‌كه‌ هه‌ڵبژێرێت به‌ مه‌به‌ستی خۆ پاراستن له‌ زه‌ره‌ره‌ گه‌وره‌كه‌، كه‌ پێی ده‌گوترێت لای زانایانی شافیعی: (دفع أعڤم المفسدتین بأدناهما) یان: (دفع أعظم المفسدتين بأدناهما) يان: (ارتكاب أخف المفسدتين اتقاءً لأعظمهما) (الأشباه والنظائر لابن السبكي: (1/ 47)، الأشباه والنظائر للسيوطي: (ص: 88)، لێره‌یشدا به‌ به‌كارهێنان و وه‌رگرتنی ئه‌و ڤاكسینه‌ گیانی مرۆڤه‌كان له‌ مه‌ترسی مردن به‌ ئومێدی خودا رزگار ده‌بێت ئه‌گه‌رچی له‌ به‌رانبه‌ریشدا كه‌مێك زه‌ره‌ر یان دوچاری كه‌مێك گوناه ببن.

سێیه‌م:  ئه‌و ماده‌ كه‌مه‌ی كه‌ ده‌گوترێت له‌ نێو پیكهاته‌كانی ئه‌و ڤاكسینه‌دایه‌له‌ چوارچێوه‌ ئه‌سڵییه‌كه‌ی خۆی گۆڕاوه‌و، به‌ پێی راپۆرته‌ پزیشكییه‌كان: (تحول)ی بنه‌ڕه‌تی به‌سه‌ردا هاتووه‌، به‌ هۆی گۆڕانكاری له‌ ناوه‌رۆكدا له‌ ناوه‌كه‌ی خۆیه‌وه‌ گۆڕاوه‌ بۆ ناوێكی تر، هه‌روه‌ك چۆن (سركه‌) پێشتر به‌ قۆناغی شه‌رابدا تێبه‌ڕیوه‌، به‌ڵام چونكه‌ به‌ته‌واوه‌تی له‌ شه‌رابه‌وه‌ ده‌گۆڕدرێت بۆ سركه‌ دروسته‌ به‌كاربهێنرێت. ئه‌میش به‌و چه‌شنه‌یه‌، قیاسه‌كه‌یس به‌ جامیعی پیسی له‌ هه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌دا.

چواره‌م: ئاشكرایه‌ كه‌ كاری سوتاندن بۆ گیانله‌به‌ر به‌ هه‌ر مه‌به‌ستێك له‌ شه‌ریعه‌تی ئیسلامدا حه‌رامه‌، به‌ڵام بۆ ته‌داوی و چاره‌سه‌ری پزیشكی دروسته‌ په‌نای بۆ ببرێت بۆیه‌ حوكمه‌كه‌ی جودایه‌و وه‌ك له‌ فه‌رموده‌ی بوخاری و موسلیمدا هاتووه‌: " إن كان في شيء من أدويتكم خير ففي شرطة محجم أو شربة عسل أو لذعة بنار توافق الداء" متفق عليه  من حديث جابر بن عبد الله (رضي الله عنهما)، صحيح البخاري بتحقيق البغا: (5/ 2152) برقم (5359)، صحيح مسلم: (4/1729) برقم (2205) . كه‌واته‌ له‌ كاتی زه‌روره‌ت و مه‌جبوریدا هه‌ندێك له‌ حوكمه‌كان ده‌گۆڕدرێن.

لێره‌دا چوار خاڵ وه‌ك روونكردنه‌وه‌ی شه‌رعی باس بكه‌ین:

خاڵی یه‌كه‌م: به‌كارهێنانی ڤاكسین له‌ كه‌سێكه‌وه‌ بۆ كه‌سێكی تر حوكمه‌كه‌ی ده‌گۆردرێت، واته‌ له‌ حوكمی دروسنی و موباحه‌وه‌ جاری واهه‌یه‌ به‌ره‌و پێویستی و واجب بوون ده‌ڕوات بۆ كه‌سێك ئه‌گه‌ر پزیشكه‌كان گوتیان گه‌ر به‌كاری نه‌هێنێت ده‌مرێت، به‌ڵام بۆ كه‌سانی تر ته‌نها له‌ چوارچێوه‌ی موباح و دروستیدا ده‌مێنێته‌وه‌.

خاڵی دووه‌م: ئه‌سڵ وایه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی كه‌ خودا له‌ شته‌ حه‌رامكراوه‌كانیدا شیفای دانه‌ناوه‌، بۆیه‌ ناكرێت بۆ كاتی ئاسایی و نامه‌ترسیدار هیچ جۆره‌ حه‌رامێك به‌كار بهێنرێت به‌ مه‌به‌ستی شیفابه‌خشی، یان به‌ عه‌قیده‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ خودی ده‌رمانه‌كه‌ شیفابه‌خشه‌، به‌ڵام له‌ كاتی مه‌جبوریدا وه‌ك گوتمان حوكمه‌ گشتییه‌كه‌ ده‌گۆڕدرێت، به‌ نمونه‌ پۆشاكی حه‌ریر كه‌ بۆ پیاو له‌ كاتی ئاساییدا حه‌رامه‌، به‌ڵام له‌ كاتی توشبوونیدا به‌ نه‌خۆشی پێست دروسته‌ له‌ به‌ری بكرێت، وه‌ك پێشه‌وا (أبو جعفر الطحاوی) ده‌فه‌رموێت:" ولم يكن في تحريم لبس الحرير ما ينفي أن يكون حلالا في حال الضرورة , ولا أنه علاج من بعض العلل، وكذلك حرمة البول في غير حال الضرورة , ليس فيه دليل , أنه حرام في حال الضرورة "، چونكه‌ بۆ یه‌كه‌میان ئاڵۆش كه‌مده‌كاته‌وه‌، بۆ دووه‌میشیان زۆرجار پیس به‌ پیس ده‌ڕوات،  هه‌روه‌ها ئه‌و ووته‌یه‌ی عبدالله ی كوڕی مه‌سعود (رضی الله عنه) « إن الله لم يجعل شفاءكم فيما حرم عليكم »  مه‌وریده‌كه‌ی بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ بوو كه‌ پێیان وابوو شه‌راب له‌ خودی خۆیدا شیفا به‌خشه‌ بۆیه‌ بۆ هه‌ر نه‌خۆشییه‌ك به‌كاریان ده‌هێنا و له‌ په‌نایدا خۆیان سه‌رخۆش ده‌كرد، وه‌ك شێخی (الطحاوی) ده‌فه‌رموێت:" إنما هو لما كانوا يفعلون بالخمر, لإعظامهم إياها. ولأنهم كانوا يعدونها شفاء في نفسها"  شرح معاني الآثار للطحاوي: (1/ 109). بۆیه‌ به‌كارهێنانی ئه‌سپرتۆ هه‌روه‌ها ده‌رزی به‌نج وبێهۆشكردنی نه‌خۆش بۆ كاتی نه‌شنه‌رگه‌ری هه‌مان حوكمی هه‌یه‌، كه‌ له‌ كاتی ئاساییدا حه‌رامه‌و له‌ كاتی پێویستی و زه‌روره‌تدا به‌ پێی پێویست دروسته‌.

خاڵی سێیه‌م: پێویسته‌ ناوه‌نده‌كانی متمانه‌پێكراوی پسپۆڕی پزیشكی له‌ كوردستان یان له‌ جیهاندا متمانه‌ بده‌نه‌ خه‌ڵكی كه‌ ئه‌و ڤاكسینه‌ی بۆ كۆرۆنا به‌كارده‌هێنرێت  هیچ كاردانه‌وه‌و ده‌رهاوێشته‌یه‌كی كوشنده‌و مه‌ترسیداری تری نییه‌ له‌ ئاینه‌ده‌ی كه‌سی به‌كارهێنه‌ردا. ئه‌گه‌ر نا دروست نییه‌ به‌كاربهێنرێت، ئه‌و بابه‌ته‌یش ته‌نها لای پزیشكانی متمانه‌داری پسپۆڕدا یه‌كلا ده‌كرێته‌وه‌، له‌ پاشه‌ رۆژدا وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی له‌و كه‌یسه‌ به‌رپرسه‌.

خاڵی چواره‌م: له‌گه‌ڵ وه‌رگرتنی ڤاكسیندا پێویسته‌ به‌رده‌وام پشت به‌ستین به‌ لوتف و به‌زه‌یی و قودره‌تی په‌روه‌ردگار، هه‌روه‌ها وه‌رگرتنی ڤاكسین به‌و مانایه‌ نییه‌ كه‌ ئیتر خۆپارێزی فه‌رامۆش بكرێت، چونكه‌ به‌رده‌وام خۆپارێزی باشتره‌ له‌ چاره‌سه‌ر، خودای میهره‌بان هه‌موو لایه‌ك پارێزراو بكات.

(والله تعالى أعلم)

وصلى الله على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين.

حَرّرها العبد الفقير

 أ.د. حسن الشيخ خالد المفتي

أربيل عاصمة كوردستان / العراق

13 جمادى الثانية 1442 هـ =27 كانون الثاني 2021 ز = 7 رێبەندان 2720 ك