مه‌لاعومه‌ری چنگنیانی
پشتیوان به‌خوا نووسینی ئه‌مڕۆم تایبه‌ت ده‌كه‌م به بیرهێنانه‌وه‌ی چه‌ند سوننه‌تێكی شێوازی په‌رستشی پێغه‌مبه‌ر(د.خ)، له‌م مانگی شه‌عبانه‌دا كه ئێمه له سیازده‌ی ئه‌م مانگی ته‌مووزه‌وه كه‌وتووینه‌ته ناوی و ئه‌مڕۆ ده‌كاته‌یازده‌ی شه‌عبانی 1431ی كۆچی و ئه‌وه‌ی تێپه‌ڕیوه تێپه‌ڕی و هیوادارم بۆ له‌مه‌ودوا و ئه‌م چه‌ند رۆژه‌ی ماوه، وه‌ك چۆن سوونه‌ته بیبه‌ینه سه‌ر، كه هه‌ر لێره‌وه بابه‌ته‌كه‌م ده‌كه‌مه هه‌شت به‌شه‌وه:
1: هۆكاری ناونانی مانگه‌كه به‌شه‌عبان.
2: سوننه‌ته‌كانی پێغه‌مبه‌ر(د.خ)له‌م مانگه‌دا.
3: هۆكاری زۆربه‌رۆژوو بوونی تێیدا.
4: هه‌ندێك له‌وبه‌ناو په‌رستشانه‌ی كه له شه‌وی پازده‌ی شه‌عباندا ده‌كرێن و داهێنراو - بیدعه - ن.
5: مێژووی داهێنانی ئه‌و زیادكراوانه.
6: حوكمی ئاهه‌نگگێڕان بۆ شه‌وی پازده‌ی شه‌عبان.
7: رۆژووی دوارۆژه‌كانی مانگی شه‌عبان.
8: سی هه‌نگاو بۆ له‌شه‌عباندا بۆ پێشوازیكردن له‌ره‌مه‌زان. به پێویستیشی ده‌زانم ئاماژه بۆئه‌وه‌بكه‌م، كه وێڕای گه‌ڕانه‌وه‌یه‌كی زۆربۆسه‌رچاوه‌كان، سوودم له دووبابه‌تی نێو ماڵپه‌ڕی(طريق الاسلام)كردووه.
یه‌كه‌م: هۆكاری ناونانی مانگه‌كه به‌شه‌عبان:
ئیبنوحه‌جه‌ری عه‌سقه‌لانی ده‌ڵێ: (سمي شعبان لتشغيلهم في طلب المياه أو الغارات بعد أن يخرج شهر رجب الحرام وقيل غير ذلك).
واته: (چونكه له مانگی ره‌جه‌بدا عه‌ره‌ب شه‌ڕیان نه‌ده‌كرد و په‌لاماری یه‌كدییان نه‌ده‌دا و له‌م مانگه دا خۆیان كۆ ده‌كرده‌وه و ئاویان ده‌گرت و هه‌وڵی دابین كردنی شتوومه‌ك و خواردنیان ده‌دا و تیایدا ده‌كه‌وتنه‌وه په‌لاماری یه‌كدی، ناویان لێناوه شه‌عبان، را و بۆچوونی دیكه‌یش هه‌یه)(1).
دووه‌م: سوننه‌ته‌كانی پێغه‌مبه‌ر(د.خ)له‌م مانگه‌دا:
1: دایكی موسڵمانان عائیشه(ر)، له‌میانه‌ی باسه‌كانیدا بۆهه‌ڵسوكه‌وتی پێغه‌مبه‌رو جۆره‌كانی په‌رستشه زیاده‌كانی(د.خ)، له‌م مانگه‌دا، ده‌فه‌رموێت: (كان رسول الله يصوم حتي نقول لا يفطر ويفطر حتي نقول لا يصوم وما رأيت رسول الله استكمل صيام شهر إلا رمضان وما رأيته أكثر صياما منه في شعبان)(2).
واته: (ره‌وشت و ئاكاری پێغه‌مبه‌ر(د.خ)، وابوو كه ده‌ستی ده‌كرد به‌گرتنی رۆژووی سوننه‌ت، ئه‌وه‌نده‌ی ده‌گرت، ده‌مان گوت: دیاره چیدی رۆژوو ناشكێنێت!. كه رۆژوویشی نه ده‌گرت و رۆژووی سوننه‌تی نه ده‌گرت، ده‌مان گوت: دیاره چیدی رۆژووی سوننه‌ت ناگرێت!. هه‌رگیزنه‌م بینیوه پێغه‌مبه‌ر(د.خ) مانگێكی سه‌رتاسه‌ری به‌ڕۆژوو ببوایه و گرتبێتی به‌ته‌واوی به‌ده‌ر له مانگی ره‌مه‌زان، هیچ مانگێكیش نه‌بوو به زۆریی رۆژووی سوننه‌تی تێدابگرێت به‌ده‌ر له مانگی شه‌عبان).
2: هه‌ر ئه‌و(ر)، بۆمانی ده‌گێڕێته‌وه، كه: (كان یصوم شعبان كله، كان یصوم شعبان إلا قلیلا)(3).
واته: (پێغه‌مبه‌ر(د.خ)هه‌موو(4)مانگی شه‌عبان، زۆرینه‌ی، به‌رۆژوو ده‌بوو كه‌مێكی نه‌بێت).
3: له باسكردنێكی دیكه‌یدا(ر)، ده‌فه‌رمووێت: (ما علمته - تعنی النبی(ص)- صام شهرا كله إلا رمچان)(5).
واته: (هه‌رگیز نه‌م زانیوه كه پێغه‌مبه‌ر(د.خ)مانگێكی سه‌رتاسه‌ری به‌رۆژوو بووبێت به‌ده‌ر له مانگی ره‌مه‌زان).
4: له باسكردنێكی دیكه‌یدا(ر)، ده‌فه‌رمووێت: (ما رأيته صام شهرا كاملا منذ قدم المدينة إلا أن يكون رمضان)(6).
واته: (له‌ورۆژه‌وه كه هاتووه‌ته مه‌دینه، هه‌رگیز نه‌م بینیوه كه پێغه‌مبه‌ر(د.خ)مانگێكی سه‌رتاسه‌ری به‌رۆژوو بووبێت مه‌گه‌رمانگێك كه ره‌مه‌زان بووبێت).
5: عه‌بدوڵای كوڕی عه‌باس(ر)له باسكردنێكی رۆژووگرتنی سووننه‌تی پێغه‌مبه‌ردا(د.خ) ده‌فه‌رمووێت: (ما صام رسول الله(ص)شهرا كاملا غير رمضان)(7).
واته: (هه‌رگیز پێغه‌مبه‌ر(د.خ)، مانگێك سه‌رتاسه‌ری هه‌مووی به‌رۆژوو نه‌بووه به‌ده‌ر له مانگی ره‌مه‌زان).
ئیبنو حه‌جه‌ری عه‌سقه‌لانی ده‌فه‌رموێت: ئه‌م فه‌رموودانه ئه‌وه ده‌گه‌یێنن كه رۆژووی سوننه‌ت گرتنی پێغه‌مبه‌ر(د.خ)، له مانگی شه‌عباندا زۆرتربووه له هه‌ر كاتێكی دیكه.
6: ئوسامه‌ی كوڕی زه‌ید(ر)له باسكردنێكی رۆژووگرتنی سووننه‌تی پێغه‌مبه‌ردا(د.خ) ده‌فه‌رمووێت: (قلت يا رسول الله: لم أرك تصوم من شهر من الشهور ما تصوم من شعبان؟، فقال: (ذاك شهر تغفل الناس فيه عنه، بين رجب ورمضان، وهو شهر ترفع فيه الَاعمال إلي رب العالمين، وأحب أن يرفع عملي وأنا صائم)(8).
واته: (عه‌رزی پێغه‌مبه‌رم كرد(د.خ)نه‌م بینیوه له هیچ مانگێكدا ئه‌وه‌نده‌ی له شه‌عباندا به‌رۆژوو ده‌بیت له هیچ مانگێكی دیكه‌دا ئه‌وه‌نده به رۆژوو ببیت! له‌وه‌ڵامدا فه‌رمووی: ئه‌وه مانگێكه خه‌ڵكی تیایدا لێی بێ ئاگاده‌بن و فه‌رامۆشی ده‌كه‌ن! ده‌كه‌وێته نێوان ره‌جه‌ب و ره‌مه‌زانه‌وه. ئه‌وه مانگێكه كرده‌وه‌كانی تێدا بڵند ده‌كرێته‌وه بۆلای خوا، منیش وام پێ خۆشه كه كرده‌وه‌كانم بۆلای خوا بڵند ده‌كرێنه‌وه من به‌زمانی به‌رۆژووه‌وه بم).
7: (العباده فی الهرج كالهجره إلی)(9).
واته: مه‌عقیلی كوڕی یه‌سار، بۆمان ده‌گێڕێته‌وه(ر) له پێغه‌مبه‌ره‌وه(د.خ)، كه فه‌رموویه‌تی: (خواپه‌رستی له كاتی تاقیكردنه‌وه و فیتنه و ئاژاوه و ناخۆشیدا، وه‌ك ئه‌وه وه‌هایه كه‌سێك كۆچ بكات بۆلای من). به‌مانا خواپه‌رستی له‌وسه‌رده‌مانه‌دا كه لادان و نه‌گه‌ڕانه‌وه‌بۆ بنه‌مائایینییه‌كان زۆرده‌بن، چونكه له‌كاتی وادا، خه‌ڵكی به‌زۆری شوێن ئاره‌زووبازی و خۆویستی و هه‌وه‌س بازی ده‌كه‌ون و ئه‌وكه‌سه‌ی وابه‌سته ببێت به داخوازییه ئایینییه‌كان، ئه‌وه ئه‌وكه‌سه به ئه‌نجامدانی كاری گران هه‌ڵده‌ستێ و كارێكی پڕله ئازار و ناڕه‌حه‌ت جێبه‌جێده‌كات.
8: (كان أحب الشهور إلي رسول الله(ص)أن يصومه، شعبان، ثم يصله برمضان)(10).
واته: هه‌رداكی موسڵمانان عائیشه(ر)بۆمانی ده‌گێڕێته‌وه، كه ده‌ڵێ: (خۆشه‌ویست ترین مانگ به‌لای پێغه‌مبه‌ره‌وه(د.خ)، بۆئه‌وه‌ی تێیدا به‌رۆژوو ببێت، مانگی شه‌عبان بوو، پاشان رۆژووی ره‌مه‌زانیشی ده‌گرت). به‌ڵام نه‌ك به‌ومانایه‌ی، كه پێكییه‌وه ده‌لچكاندن. ئیبنو ره‌جه‌بی حه‌نبه‌لی ده‌ڵێ:
أ: رۆژووی شه‌عبان خێرتره له رۆژووی ئه‌و مانگانه‌ی كه پێیان ده‌گوترێت، مانگه حه‌رامه‌كان - رجب، زیلقه‌عیده، زیلحیجه، موحه‌ره‌م - چونكه باشترین و خێرترین په‌رستشی خۆبه‌خشی، ئه‌وه‌یه كه له ره‌مه‌زانه‌وه نزدیك بێت له پێش و له‌دوای، ئه‌وكات، پایه‌ی ئه‌م رۆژووه وه‌ك پایه‌ی نوێژه سوننه‌ته‌كان وایه كه له پێش و پاشی نوێژه فه‌رزه‌كان ده‌كرێن، كه ده‌بنه هۆكاری پڕكردنه‌وه‌ی بۆشایی نوێژه فه‌رزه‌كان و لابردنی كه‌مو كووڕی تێیاندا، كه له فه‌رمووده‌یه‌كیاندا ده‌فه‌رموێت: شه‌عبان ئه‌ومانگه‌یه كه خه‌ڵكی تێیدا و لێی بێ ئاگاده‌بن و فه‌رامۆشی ده‌كه‌ن، ئاماژه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی چونكه ئه‌ملاو لای به‌دوو مانگی پیرۆزی ره‌جه‌ب و ره‌مه‌زان گیراوه، خه‌ڵك به‌هۆی ئه‌وانه‌وه له‌م بێ ئاگاده‌بن و یه‌كه‌میان به‌ڕێكردووه و بۆ دواییه‌كه‌ی، كه ره‌مه‌زانه، خۆ ئاماده ده‌كه‌ن، كه هه‌ندێك كه‌س وای بۆده‌چن كه به‌رۆژوو بوونی مانگی ره‌جه‌ب چونكه مانگی حه‌رامه، خێرتره نازانن كه‌وا نییه.
ب: له فه‌رمووده‌كه‌یشدا به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی تێدایه كه جاری واده‌بێت خه‌ڵكی پێوه‌رێكیان هه‌یه بۆ به خێرتر دانان و تێیدا به‌هه‌ڵه‌دا ده‌چن و ئه‌وه‌ی ئه‌وان نه‌یان زانیوه و وای بۆنه‌چوون، باشتر و پیرۆز تر و خێرتره.
ج: به‌ڵگه‌یشه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه باش وایه مرۆڤ كاته‌كانی پڕكاته‌وه به خێر و چاكه، نه‌خاسمه ئه‌وكاته‌ی كه خه‌ڵكی بێ ئاگان و له فه‌رامۆش كردندان. وه‌ك چۆن هه‌ندێ له زانایان فه‌رموویانه نێوان دوو بانگه‌ی شێوان و خه‌وتنان، چونكه كاتی بێ ئاگایی زۆربه‌ی خه‌ڵكه، باش وایه مرۆڤ تێیدا خه‌ریكی په‌رستش بێت، به‌تایبه‌تی نوێژ كردن و ده‌ڵێن: ئه‌وكات و ماوه‌یه، كاتی سه‌رقاڵی و بێ ئاگایی خه‌ڵكه. هه‌روه‌ها سوننه‌تێتی و موسته‌حه‌بێتی یادی خواكردن له نێو بازاڕ چونكه شوێنی بێ ئاگایی و غه‌فڵه‌ته، له‌وكاتی غه‌فڵه‌تی خه‌ڵكییه دا، یادی خواكردن زۆرخێره.
سێیه‌م: هۆكاری زۆربه‌رۆژوو بوونی پێغه‌مبه‌ر(د.خ) تێیدا:
زانایان راو بۆ چوونی لێك جودایان زۆره له‌سه‌ر دۆزینه‌وه‌ی هۆكاره‌كانی به زۆری به‌رۆژوو بوونی پێغه‌مبه‌ر(د.خ)، له مانگی شه‌عباندا و چه‌ندین بۆچوونیان هه‌یه وه‌ك:
أ: ئه‌گه‌ر به‌هۆی گه‌شتێكه‌وه له سێ رۆژه‌كه‌ی كه هه‌ر مانگێك ده‌یگرت نه‌یگرتایه، ده‌چوو له‌شه‌عباندا ده‌یگرته‌وه، چونكه پێغه‌مبه‌ر(د.خ)ئه‌گه‌ر سوننه‌تێكی بگرتایه و جێ به‌جێی بكردایه، ئیتر له‌سه‌ر خۆیی به پێویست ده‌گێڕا و ئه‌گه‌ر بش فه‌وتایه ده‌یگرته‌وه.
ب: گوتراویشه: چونكه ئافره‌ته‌كانی ماڵی پێغه‌مبه‌ر(د.خ) رۆژووی فه‌وتاوی به هۆی سووڕی مانگانه‌وه‌یان له شه‌عباندا ده‌گرته‌وه، ئه‌ویش ئه‌وه‌ی له‌به‌ر ئه‌وان ده‌گرت و هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ ده‌كردن.
ج: یاخود وه‌ك خۆی فه‌رمووی: چونكه ئه‌وه مانگێكه خه‌ڵك لێی بێ ئاگا ده‌بن. لێره‌وه پێویسته ئه‌و كه‌سه‌ی رۆژووی ره‌مه‌زانی له‌سه‌ره، له شه‌عباندا بیگرێته‌وه و نه‌یه‌ڵێ ره‌مه‌زانی تازه‌ی لێ بێته‌وه. هه‌ربۆیه‌كه ئیمامی مالیك و شافیعی و ئه‌حمه‌د(ر)به‌لایانه‌وه وایه، ئه‌گه‌ر كه‌سێك قه‌رزداری ره‌مه‌زان بوو و ره‌مه‌زانیش هاته‌وه و نه‌یگرته‌وه، پێویسته له كاتی گرتنه‌وه‌كه‌یدا، كه‌فاره‌تیش بدات بۆ هه‌ر رۆژێك تێركردنی هه‌ژارێك بۆ ژه‌مێك. د: هه‌روه‌ها گرتنی ئه‌م رۆژووانه وه‌ك راهێنانێكی لاشه‌یه بۆ گرتنی ره‌مه‌زان به‌ڵام نابێ ئه‌و نییه‌ته‌ی هه‌بێت.
چواره‌م: هه‌ندێك له‌وبه‌ناو په‌رستشانه‌ی، كه له شه‌وی پازده‌ی شه‌عباندا ده‌كرێن و داهێنراو - بیدعه - ن:
شه‌وی پازده‌ی شه‌عبانی ئه‌مساڵ به‌رامبه‌ره به26ی ته‌مووزی2010، و ده‌بێ وریای ئه‌وه‌بین چی دروسته و چی ناڕه‌وایه، هه‌ربۆیه‌كه له پێشدا ئه‌وشتانه باس ده‌كه‌ین كه داهێنراون: 1: كردنی نوێژێك كه پێی ده‌ڵێن: نوێژی به‌رائه‌ت له‌شه‌وی پانزه‌ی شه‌عباندا و نوێژه‌كه سه‌د ركاته. 2: كردنی شه‌ش ركات، به‌نیه‌تی دوورخستنه‌وه‌ی به‌ڵا و بۆ ته‌مه‌ن درێژی و بۆ بێ نیاز بوون له‌خه‌ڵكی.3: سێ جار خوێندنی سوره‌تی یاسین و له دوای هه‌ر جارێك، خوێندنی ئه‌م پاڕانه‌وه تایبه‌تییه: (اللهم يا ذا المن، ولا يمن عليه، يا ذا الجلال والإكرام).4: بڕوابوونی هه‌ندێ كه‌س به‌وه‌ی كه شه‌وی قه‌در ئه‌و شه‌وی پازده‌ی شه‌عبانه‌یه. كه وه‌ك ئیمامی شوقه‌یری ده‌ڵێ: ئه‌م بۆچوونه‌به‌تاڵه(11). چونكه قورئان ده‌فه‌رموێت:
أ: (شهر رمچان الژی أنزل فیه القرێ‌ن) البقره:185).
واته: (ماگی ره‌مه‌زان ئه‌و مانگه‌یه كه قورئانی تێداهاتۆته خواره‌وه).
ب: (إنا أنزلناه فی لیله القدر)القدر:1).
واته: (ئێمه ئه‌م قورئانه‌مان له شه‌وی قه‌دردا ناردۆته خواره‌وه). شه‌وی قه‌دریش له ره‌مه‌زاندایه نه‌وه‌ك له شه‌عباندا.
پێنجه‌م: مێژووی په‌یدابوونی، ئه‌م بیدعانه:
ئیمامی مه‌قدیسی ده‌ڵێ: یه‌كه‌م جار كه ئه‌م بیدعه‌ی پازده‌ی شه‌عبانه داهات، له‌وه‌وه بوو، له ساڵی448ی كۆچیدا، له به‌یتولمه‌قدیس، كابرایه‌ك له نابلسه‌وه هات، پێیان ده‌گوت: ئیبنو ئه‌بی حومه‌یرا، ده‌نگێكی خۆشی هه‌بوو، قورئانێكی خۆشی ده‌خوێند، له‌شه‌وی پانزه‌ی شه‌عباندا نوێژێكی دابه‌ست و به‌ده‌نگه خۆشه‌كه‌ی قورئانی ده‌خوێند تیایدا و خه‌ڵك ریزیان به‌ست له‌دوایه‌وه تاده‌هات زۆرترده‌بوو)(12). نه‌جمی غیتی ده‌ڵێ: زۆرینه‌ی زانایان و ئه‌هلی حیجاز وه‌ك عه‌تا و ئیبنو ئه‌بی مه‌لیكه و فه‌قیهه‌كانی مه‌دینه و هه‌واداران و یاوه‌رانی مالیك گوتوویانه: (ئه‌وكارانه هه‌موویان زێده‌كردن و بیدعه‌یه له‌ئاییندا)(13). ئه‌وه‌ی كه وای له‌وخه‌ڵكه كردووه، كه ئه‌م بیدعه‌یه بكه‌ن، فریب خواردن و بایه‌خ دانیانه به:1: وته‌یه‌ك كه دراوه‌ته پاڵ عه‌لی(ر)كه گوایه گوتوویه‌تی: پێغه‌مبه‌ر(د.خ)فه‌رموویه‌تی: (إذا كانت ليلة النصف من شعبان فقوموا ليلها وصوموا نهارها)(14).
واته: هه‌رگا شه‌وی پازده‌ی شه‌عبان هات، شه‌وه‌كه‌ی شه‌و نوێژ بكه‌ن و رۆژه‌كه‌ی به‌رۆژوو ببن).2: فه‌رمووده‌ی: (إن الله تعالي ينزل ليلة النصف من شعبان إلي السما‌و الدنيا فيغفر لَاكثر من عدد غنم بني كلب)(15).
واته: (خوای گه‌وره له شه‌وی پازده‌ی شه‌عباندا دێته خواره‌وه بۆ ئاسمانی دنیا و له گوناهی خه‌ڵكه‌كه خۆش ده‌بێت به ئه‌ندازه‌ی ژماره‌ی مه‌ڕه‌كانی خێڵی به‌نی غه‌نم زێده‌تر)(16).
شه‌شه‌م: حوكمی ئاهه‌نگگێڕان بۆ شه‌وی پازده‌ی شه‌عبان:
له‌م باره‌یه‌وه پرسیاركرا له جه‌نابی شێخ عبالعزیز بن باز(ر)له‌وه‌ڵامدا فه‌رمووی: (ليلة النصف من شعبان ليس فيها حديث صحيح. كل الَاحاديث الواردة فيها موضوعة وضعيفة لا أصل لها وهي ليلة ليس لها خصوصية، لا قرا‌وة ولا صلاة خاصة ولا جماعة.وما قاله بعض العلما‌و أن لها خصوصية فهو قول ضعيف فلا يجوز أن تخص بشي‌و.. هذا هو الصواب وبالله التوفيق).
واته: (شه‌وی پازده‌ی شه‌عبان فه‌رمووده‌یه‌كی دروستی له باره‌وه‌نه‌هاتووه، هه‌رهه‌موو ئه‌وفه‌رموودانه‌ی له‌باره‌یه‌وه هاتوون، فه‌رمووده‌یه‌كی درووستیان تێدانییه!. هه‌موو ئه‌وفه‌رموودانه‌ی له‌باره‌یه‌وه هاتوون هه‌ڵبه‌ستراو و لاوازن و هیچ بنه مایه‌كی درووستیان نییه. ئه‌میش شه‌وێكه وه‌ك شه‌وه‌كانی دیكه و هیچ تایبه‌ت مه‌ندییه‌كی تێدا نییه و نه نوێژی تایبه‌تی و نه جه‌ماعه‌ت و نه قورئان خوێندنێكی تایبه‌تی. ئه‌وه‌ی كه هه‌ندێك له زانایان گوتوویانه كه شه‌وێكه تایبه‌ت مه‌ندییه‌تی هه‌یه، راو بۆچوونێكی لاوازه. درووست نییه ئه‌و شه‌وه تایبه‌ت بكرێت به هیچ په‌رستشێك و ئه‌مه راستی بابه‌ته‌كه‌یه و پشتیوان هه‌ربه‌خوایه).
تێبینی: له‌گه‌ڵ وه‌لاو خوێشه‌ویستی بێ سنوورم بۆ مامۆستای گه‌وره‌م جه‌نابی (بن بازی)ره‌حمه‌تی، كه له كاتی خوێندنی مه‌دینه‌مدا له حه‌فتاكانی سه‌ده‌ی رابردوودا، چه‌ندین جار به‌خزمه‌تی گه‌یشتووم و له ماڵی خۆی و مزگه‌وته‌كه‌ی له مه‌ككه و ریازیش سوودی زانستییم لێكردووه، رای به‌رامبه‌ریش هه‌یه و ئه‌مه مانای ئه‌وه‌نییه كه بڵێین: شه‌وی پانزه‌ی شه‌عبان، ئه‌وه‌ی له ده‌قی درووستدا هاتبێت، بڕوامان پێ نییه، نه‌خێر فه‌رمووده‌ی راستمان هه‌یه وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌بوموسای ئه‌شعه‌ری(ر)بۆمانی ده‌گێڕێته‌وه: له پێغه‌مبه‌ره‌وه(ر)، كه فه‌رموویه‌تی: (إن الله ليطلع في ليلة النصف من شعبان فيغفر لجميع خلقه إلا لمشرك أو مشاحن)(17). واته: (به‌راستی خوای گه‌وره له‌شه‌وی پازده‌ی شه‌عباندا سه‌یری به‌نده‌كانی ده‌كا و له هه‌موو خه‌ڵك خۆش ده‌بێت به‌ده‌ر له دوو جۆر نه‌بێت، ئه‌وانه‌ی هاوه‌ڵ بۆخوا په‌یدا ده‌كه‌ن و ئه‌وانه‌یش به‌قین و نه‌یارییه‌وه دژی ئیسلام ده‌بن). له لێكدانه‌وه و توێژینه‌وه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌دا، شێخی گه‌وره‌مان فه‌رمووده‌زانی هاوچه‌رخ، شێخ ئه‌لبانی(ر)ده‌فه‌رموێت: (وجملة القول أن الحديث بمجموع هذه الطرق صحيح بلاريب، والصحة تثبت بأقل منها عددا، مادامت سالمة من الضعف الشديد كما هو الشأن في هذا الحديث، فمانقله الشيخ القاسمي رحمه الله تعالي في (اصلاح المساجد)ص107، عن أهل التعديل و الترجيح ، أنه ليس في فضل ليلة النصف من شعبان حديث يصح، فليس مما ينبغي الاعتماد عليه، ولئن كان أحد منهم أطلق مثل هذا القول فانما أوتي من قبل التسرع وعدم وسع الجهد لتتبع الطرق علي هذا النحو الذي بين يديك. والله تعالي هو الموفق)(18).
واته: (كورته‌ی قسه له باره‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌وه، ئه‌وه‌یه كه ئه‌م فه‌رمووده‌یه، به‌هۆی زۆر هاتنی رێگه‌كانییه‌وه وای لێ هاتووه، كه گومان نییه له‌وه‌دا كه فه‌رمووده‌یه‌كی دروسته، كه دروستێتی هه‌ر فه‌رمووده‌یه‌ك به‌كه‌متر له‌م ژماره‌یه ده‌چه‌سپێت، كه ئه‌م فه‌رمووده‌یان گێڕاوه‌ته‌وه، به‌مه‌رجێك به‌دوور بێت له لاوازییه‌كی زۆر، كه‌وابوو ئه‌وه‌ی كه جه‌ماله‌دیینی قاسمی(ر)له كتێبی(اصلاح المساجد)ص107)باسی كردووه، له ئه‌هلی ته‌عدیل وجه‌رحه‌وه كه گوایه گوتوویانه: له باره‌ی گه‌وره‌یی شه‌عبانه‌وه هیچ نه‌هاتووه، فه‌رمووده‌یه‌كی راست نه هاتووه، ئه‌و بۆچوونه له‌وانه نییه كه پێویست بێت پشتی پێ ببه‌سترێت.گه‌رچی هه‌ندێكیان ئه‌و قسه‌یان كردبێت، ئه‌وه له په‌له كردنییه‌وه بووه).
حه‌وته‌م: رۆژووی دوارۆژه‌كانی مانگی شه‌عبان و دروست نه‌بوونی پێشخستنی ره‌مه‌زان:
ئه‌بوهوره‌یره(ر)بۆمانی ده‌گێڕێته‌وه، كه پێغه‌مبه‌ر(د.خ)فه‌رموویه‌تی: ره‌مه‌زان پێش مه‌خه‌ن به‌رۆژێك و به‌دوو رۆژ، مه‌گه‌ر كه‌سێك بۆخۆی له‌وه‌وبه‌ر، رۆژووی له‌سه‌ربێت و بیگرێته‌وه، یان خۆی نه‌زری كردبێت ئه‌وه بۆئه‌و ره‌وایه و دروسته)(19).
كورتی و كرمانجی، به رۆژوو بوونی كۆتایی مانگی شه‌عبان، له سێ حاڵه‌ت تێناپه‌ڕێت:
أ: یان ئه‌وه‌تا، ئه‌و كه‌سه بۆیه‌كا به‌رۆژوو ده‌بێت، نه‌وه‌ك ره‌مه‌زانی لێ تێك بچێ و ده‌ڵێ، پێشتر ده‌ست به‌رۆژوو ده‌كه‌م، تا هیچم لێنه‌ڕوات!، ئه‌م جۆره‌یان هیچ گومان له‌وه‌دا نییه، كه دروست نییه و نابێ هیچ كه‌س به‌ومه‌رام و نیازه به‌رۆژوو ببێت.
ب: یان به‌نییه‌تی گێڕانه‌وه‌ی رۆژوویه‌كی فه‌وتاوی قه‌رزه، یاخود له‌سه‌رخۆیی به پێویست گێڕاوه، ئه‌وه دروسته وه‌ك پێشتر باسمان لێكرد.
ج: به نیازی سوننه‌ت و خێر لێره‌یشدا رای زۆرینه‌ی زانایان له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه، كه دروست نییه وه‌ك پێشتر ئاماژه‌مان بۆكرد. باسمان له‌وه‌كرد، كه ئه‌وپێشخستنه دروست نییه، به‌ڵام بۆچی دروست نییه؟. بۆوه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره، دوولایه‌ن هه‌یه:
1: بۆئه‌وه‌ی شتێك له ره‌زمه‌زان زیاد نه‌كرێت، كه به‌شێك نه‌بێت له ره‌مه‌زان، چونكه هه‌رپێغه‌مبه‌ر(د.خ) بۆخۆی رێگری له‌وه‌كردووه، كه رۆژانی جه‌ژن به‌رۆژوو ببن له‌به‌ر هه‌مان شت، ئه‌ویش بۆ وشیاری پێدان له‌سه‌ر ئه‌وهه‌ڵه‌یه‌ی، كه نه‌ته‌وه و شوێنكه‌وته‌ی ئایینه‌كانی دیكه‌ی تێ كه‌وتبوون، به‌رله‌ئێمه، كه ده‌چوون به‌ویست و بۆچوونی خۆیان له‌رۆژوویان زیاد ده‌كرد، هه‌ربۆیه‌كه رێگری له‌وه‌ده‌كرد كه كه‌سێك له رۆژی گومان به‌خش(یوم الشك)دا به‌رۆژوو ببێت، ته‌نانه‌ت عه‌ماری كوڕی یاسر(ر) ده‌فه‌رموێت: كه‌سێك رۆژی یه‌ومولشه‌ك به‌رۆژووببێت، ئه‌وه سه‌رپێچی كردووه له (بابی قاسم(د.خ)). كه ئه‌مه‌یش رای زۆرینه‌ی زانایانه). 2: بۆجیاكردنه‌وه‌ی فه‌رز له سوننه‌ت، چونكه هه‌رخودی جیاكردنه‌وه‌ی فه‌رز و سوننه‌ت، كارێكی شه‌رعی و په‌سنده، هه‌ربۆیه‌كه پێغه‌مبه‌ر(د.خ)، رێگه‌ی له‌وه‌گرتووه، كه نوێژێكی سوننه‌ت و نوێژێكی فه‌رز پێكه‌وه بلچكێندرێ، كه هه‌رهیچ نه‌بێت، با به قسه‌یه‌كی كه‌میش بێت، واته: كاتێك له نێوانیاندا هه‌بێت، به‌تایبه‌تی نوێژی به‌یانی، هه‌ربۆیه‌كه زۆرسوننه‌ته، كه مرۆڤ سوننه‌تی به‌یانی، له ماڵه‌وه بكات و كه‌مێك دووای ئه‌وه رابكشێ و پاشان بێت بۆمزگه‌وت و له‌وێ نوێژه فه‌رزه‌كه بكات. ئه‌وكاته‌ی پێغه‌مبه‌ر(د.خ)، یه‌كێك له یاره‌كانی خۆی بینی خه‌ریكه نوێژی سوونه‌ت ده‌كات و قامه‌تی نوێژی به‌یانیش درابوو فه‌رمووی: (ا‌لصبح أربعا)(20). واته: (ئه‌وه نوێژی به‌یانی و چوار ركات!).
په‌راوێزه‌كان:
(1) (فتح الباری: 4/251). (2)(رواه البخاری برقم( 1833 ) ومسلم برقم( 1956). (3)(روایه لمسلم برقم( 1957 ). (4)(به‌كار هێنانی ده‌سته‌واژه‌ی(كل)وه‌ك زانایانی ئوسوڵ فیقهی ئیسلامی پێمان ده‌فه‌رموون: بۆ گشتێتی و زۆرینه گه‌یاندنه نه‌وه‌ك بۆ هه‌موو تاكه‌كانی نێو ده‌سته‌واژه‌كه، وه‌ك له‌ڕووداوی فه‌رمووده‌ی زیل یه‌ده‌ین دا، هاتووه، كه ئه‌م پیاوه یه‌كێك بوو له یاره‌كانی پێغه‌مبه‌ر(د.خ)، كه به‌ژنی كورت و ده‌سته‌كانی درێژ بوو و جارێك دوای ئه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر(د.خ)، نوێژی نیوه‌ڕۆیان بۆده‌كات، له‌باتی چوارركات سێ ركات ده‌كات و سه‌لام ده‌داته‌وه و یاره‌كانی شه‌رم ده‌كه‌ن لێی بپرسن و ده‌چێته‌وه ماڵ و دوایی دێته‌وه‌ده‌ر، هه‌موویاره‌كان به‌م ده‌ڵێن، كه بچێت له پێغه‌مبه‌ر(د.خ)بپرسێ: (اقصرت الصلاة أم نسيتها، يارسول الله؟، فقال كل ذلك لم يقع). واته: (داخۆ نوێژ كورت كراوه‌ته، یاخود له یادت چووه؟، ئه‌ویش له‌وه‌ڵامدا ده‌فه‌رموێت: نه‌كورت كراوه‌ته‌وه و نه منیش له بیرم چووه!، كه ئه‌م ده‌قه به‌چه‌ند رێگه‌یه‌ك گێڕراوه‌ته‌وه، له‌میانه‌یاندا لای بوخاری و موسلیم. كه‌سێك بیه‌وێت به درێژی بچێته نێو ئه‌وبابه‌ته، ده‌توانێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ كتێبی: (تحقيق نظم الفرائد لماتضمنه حديث ذي اليدين من الفوائد، للحافظ خليل بن كيكلدي العلائي، اعداد كامل شطيب الراوي).(5)(صحيح مسلم برقم( 1955).(6)( صحيح مسلم برقم 1954). (7)(أخرجه البخاري برقم 1971 ومسلم برقم 1157).(8)( رواه النسائي، أنظر صحيح الترغيب والترهيب ص 425).(9) (صحيح مسلم( رقم 2984 ).(10)(وفي رواية لَابي داود برقم (2076، صححه الَالباني أنظر صحيح سنن أبي داوُد 2/461 ).(11) (السنن والمبدعات146:).(12)( الباعث علي إنكار البدع والحوادث: 124-125).(13)(السنن والمبتدعات للشقيري: 145).(14)(رواه بن ماجه في السنن 1388)ص234، طبعة دار احيا‌و التراث. وهو حديث موضوع. أنظر: ضعيف سنن ابن ماجة للالباني. ص105). (15)(رواه بن ماجة 1389 وهو حديث ضعيف. أنظر: ضعيف سنن ابن ماجة للالباني. ص106).(16)(گومان له‌وه‌دا نییه سه‌رباری ئه‌وه‌ی كه زانای وه‌ك ئه‌لبانی(ر)فه‌رمووده‌كه‌ی به كه‌م به‌ها و لاواز داناوه، ئه‌م فه‌رمووده‌یه كورت كردنه‌وه و بچووككردن و سنوور داركردنی میهره‌بانی خوای گه‌وره‌ی تێدایه، كه مه‌ڕو ماڵاتی ئه‌و خێڵه چه‌ند زۆربن، له ئاستی رێژه‌ی موسڵمانان هه‌ر كه‌من). (17)(رواه ابن ماجة وحسنه الَالباني في السلسلة الصحيحة 1144).(18)( انظر سلسلة الاحاديث الصحيحة وشي‌و من فقهها وفوائدها، المجلد الثالث: ص138-139طبعة مكتبة المعارف للنشر والتوزيع. الرياض ). (19)(أخرجه البخاري رقم ( 1983 ) ومسلم برقم ( 1082 ). (20)(رواه البخاري رقم ( 663 ). | 