پێویسته‌ مرۆڤ به‌ر له‌وه‌ی قسه‌ بكات ئه‌م ئایه‌ته‌ پیرۆزه‌ بێنێته‌وه‌ پێش چاوو یادی خۆی: [مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ] ق: 18، هه‌ر قسه‌یه‌كی له‌ده‌م ده‌رچێت خێرا چاودێرێكی ئاماده‌ تۆماری ده‌كات، ده‌بێ‌ بشزانین كه‌ چۆن تاڵ‌و شیرین یه‌ك ناگرن‌و جیاوازیه‌كه‌یان ئاسمان‌و رێسمانه‌، ئه‌وهاش مرۆڤی باوه‌ڕدارو درۆ لێك نایه‌ن، پێغه‌مبه‌ریش(صلی الله علیه‌وسلم) ئه‌گه‌ر پرسیاری هه‌ر جۆره‌ گوناهێكیان لێكردبێ‌ كه‌ ئایا باوه‌ڕدار تووشی ئه‌بێت؟، ئه‌گه‌ر وه‌ڵامه‌كه‌ی: به‌ڵێ‌ بێت.. ته‌نها له‌ درۆ نه‌خێری فه‌رمووه‌ كه‌ باوه‌ڕدار درۆ ناكات، له‌ ئایه‌تیش خوای گه‌وره‌ فه‌رمانمان پێده‌كات كه‌ له‌گه‌ڵ ڕاستگۆیان بین‌و ده‌فه‌رموێت: [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ ] ألتوبة: 119، ئه‌ی ئه‌وانه‌ی ئیمان‌و باوه‌ڕتان هێناوه‌ له‌ خوا بترسن‌و پارێزكار بن هه‌وڵ بده‌ن هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵ ڕاستگۆیان‌و ڕاستاندا بن، ئاگاداریشمان ده‌كاته‌وه‌ به‌: [فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ ] ألحج: 30، خۆتان له‌ په‌رستنی بته‌ ناپوخت‌و بێ‌ نرخه‌كان بپارێزن هه‌روه‌ها له‌ گوفتاری درۆو قسه‌ی هه‌ڵبه‌ستراو خۆتان دووربگرن، جا بۆ ئه‌وه‌ش هه‌رچی گوێ بیستی بووین نه‌یگێڕینه‌وه‌ تاوه‌كو لێی دڵنیا نه‌بین پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویستمان(صلی الله علیه وسلم) ئاگادارمان ده‌كاته‌وه‌و ده‌فه‌رموێ‌: ((كفى بالمرأ إثما –أو كذبا- أن يحدث بكل ماسمع)) رواة مسلم، به‌سه‌ ئه‌وه‌نده‌گوناهه‌ (یا به‌وه‌ به‌درۆزن ناوزه‌ند بكرێت) كه‌ هه‌رچی گوێی لێ‌ بوو بیگێڕته‌وه‌و ( بڵێ‌: وایان گووت! كه‌ له‌و ڕۆژگاره‌دا ئه‌وه‌ له‌ناومان زۆره‌)، جا به‌ڕاستی شووره‌ییه‌ بۆ موسوڵمانان چاو لێكه‌ری بێگانه‌و غه‌یره‌ دینان بكه‌ن له‌ نیسان‌و هه‌ره‌ها له‌ كاته‌كانی تریش كه‌ به‌ ڕێكخستنی درۆیه‌ك یا هه‌واڵێكی درۆ نه‌فه‌ریان خستوه‌ته‌ نه‌خۆشخانه‌‌و پاشانیش ده‌ڵێ: درۆی نیسان بوو! پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه‌وسلم) ده‌فه‌رموێ‌: ((إن الرجل يتكلم باالكلمة لايرى بها بأسا يهوي بها سبعين خريفا في النار))سنن الترمذي بةرطى (8)، كه‌سێ قسه‌یه‌ك ده‌كات (ئینجا گوێ‌ به‌وه‌ی نادات كه‌ ئه‌وه‌ درۆیه‌ یانا زۆر) به‌ ساده‌یی ( ده‌یكات) به‌هۆی ئه‌مه‌وه‌ حه‌فتا ساڵ فڕێ‌ ده‌درێته‌ ناو دۆزه‌خه‌وه‌! له‌فه‌رمووده‌یه‌كی تر ده‌فه‌رموێ‌: (( إن الكذب باب من أبواب النفاق)) درۆ ده‌رگایه‌كه‌ له‌ ده‌رگای دووڕوویی! بۆیه‌ له‌م فه‌رمووده‌ پێمان ئه‌فه‌رموێت: ((وأخزن لسانك إلا من خير فإنك بذلك تغلب الشيطان))ألمعجم الصغير للطبراني به‌رگی (3) ، زمانت بپارێزه‌ مه‌گه‌ر له‌ شتی باشه‌ نه‌بێت (به‌كاری مه‌هێنه‌) ئا به‌مه‌ زاڵه‌بیت به‌سه‌ر شه‌یتانا، عوقبه‌ی كوڕی عامر پرسیاری كرد له‌ پێغه‌مبه‌ری(صلی الله علیه‌وسلم): ئاخۆ به‌چی ڕزگارمان ده‌بێت‌و سه‌رفیراز ئه‌بین؟ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه‌وسلم) له‌ وه‌ڵامی دا فه‌رمووی: ((أمسك عليك لسانك – وليسعك بيتك – وابك على خطيئتك))سنن الترمذي به‌رگی (8) ، زمانت بگره‌ (له‌خه‌یر نه‌بیت به‌كاری مه‌هێنه‌) – ماڵی خۆت به‌س بێت‌و (چاوت له‌ سامان‌و هیچی تری خه‌ڵكه‌وه‌ نه‌بێت‌و) – له‌ سه‌ر گوناهیشت بگریێ (بۆ خۆت‌و په‌شیمان به‌وه‌و ته‌وبه‌ بكه‌)، خۆی هه‌ر له‌ فه‌رمووده‌دا هاتووه‌: ((ألصمت حكم وقلیل فاعله)) مسند الشهاب القچاعی به‌رگی (1)، بێ‌ ده‌نگی داناییه‌ به‌ڵام كه‌م كه‌س هه‌یه‌ وابكات، جا پێویسته‌ موسوڵمان بزانێت ئه‌گه‌ر قسه‌كردن له‌ زیوی بێت بێده‌نگی له‌ زێڕیه‌، كورده‌واری خۆشمان ده‌ڵێن: بێ‌ ده‌نگی جوانی مرۆڤه‌، له‌ قسه‌كردنیش مرۆڤ تووشی هه‌مووشتێك ده‌بێت (هه‌روه‌كو له‌ كورده‌واری خۆمان ده‌گوترێ‌: زمان به‌ڵای سه‌ره‌‌و ئه‌گه‌ر زمان بوه‌ستێ‌ سه‌ر سه‌لامه‌ته‌)! له‌م فه‌رمووده‌ش دا هاتووه‌: (( إن أكثر خطايا ابن أدم في لسانه))شعب الايمان للبيهقي به‌رگی (10)، زۆربه‌ی (هه‌ره‌زۆری) گووناهی به‌نی ئاده‌م له‌ زوبانیه‌وه‌ تووشی ده‌بێت! ئینجا مه‌دحی خۆ كردنیش یه‌كه‌كه‌ له‌ درۆیان‌و له‌ أپریش دا هاتووه‌: (( من مدح نفسه فهو كاذب)) كه‌سێك به‌ خۆی مه‌دحی خۆی بكات(و بڵێ‌ من وام كردو وام كرد) ئه‌مه‌ درۆزنه‌، ده‌توانم بڵێم: درۆزنی سپۆرت له‌ناومان په‌یا بووه‌ به‌بێ‌ ئه‌وه‌ی كه‌س داوای لێبكات سووند ده‌خوات هه‌روه‌كو كه‌ به‌ خۆشی بڕوای به‌خۆی نه‌بێت! نازانێ‌ له‌ فه‌رمووده‌ هاتووه‌: ((إن العبد ليكذب الكذبة فيتباعد الملك عنه مسيرة ميل من نتن ما جاء به)) ألمعجم الصغير للطبراني به‌رگی(2)، به‌نده‌یه‌ك درۆیه‌ك ئه‌كات فریشته‌ لێی دووره‌كه‌وێته‌وه‌ مه‌سافه‌یه‌ك له‌به‌ر ئه‌و بۆگه‌نیه‌ی له‌گه‌ڵ درۆیه‌كه‌ (له‌ده‌می) ده‌هێته‌ ده‌ره‌وه‌! درۆ هه‌روه‌كو هه‌ر گوناهێكی دیكه‌ له‌به‌ری ڕائه‌كات هه‌رچی نه‌فسی پاكه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر جارێك كردی‌و گوێ ی پێ نه‌داو تۆبه‌ی له‌سه‌ر نه‌كردوو وای لێ‌ دێ جاری تریش ده‌یكات‌و له‌ كۆتاییدا لای سانا ده‌بێت‌و ده‌قی پێوه‌ ده‌گرێت‌و تاوه‌كو وای لێدێت ده‌بێته‌ خوو ڕه‌وشتی‌و هه‌ر به‌مه‌ش ده‌ناسرێت! درۆ (ئه‌وه‌ی نه‌بێت كه‌ شه‌رع ڕێگه‌ی پێداوه‌ ده‌نا ) سه‌رتاپای(وردو درشتی) حه‌ڕامه‌! ئینجا بۆ داگیركردنی حه‌قی موسوڵمان بێت یانیش بۆ كڕین و فرۆشتن بێت یا هه‌روا بێت! پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه‌وسلم) ده‌فه‌رموێ‌: ((كبرت خيانة أن تحدث أخاك حديثا هو لك به مصدق وأنت له كاذب)) شعب الايمان للبيهقي به‌رگی(10) ده‌، تاوانێكی خیانه‌تكاری گه‌وره‌یه‌ قسه‌یه‌ك بۆ برای دینیه‌كه‌ت (یا كه‌سێك) بگێڕیته‌وه‌ كه‌ ئه‌و پێت بڕوا بكاو (وا بزانێت كه‌ تۆ ڕاست ده‌كه‌یت) كه‌چی درۆشی له‌گه‌ڵ ده‌كه‌یت! درۆ (كردن) شوێنی دۆزه‌خه‌ هه‌روه‌كو له‌و فه‌رمووده‌دا هاتووه‌: ((وإياكم والكذب فإنه مع الفجور وهما في النار!)) سنن إبن ماجة به‌رگی (11) ، ئینجا به‌نده‌یه‌ك كه‌به‌رده‌وام درۆ بكات لای خواو خه‌ڵكی ناوزه‌ند ده‌كرێت به‌ درۆزن‌و كه‌سێكیش به‌رده‌وام ڕاستی بڵێ‌ لای خواو خه‌ڵكی به‌ ڕاستگۆ ده‌ناسرێ‌، ئینجا له‌ كۆتاییدا: هه‌روه‌كو له‌ فه‌رمووده‌ش هاتووه‌: هه‌ركه‌ به‌یانی بۆوه‌ هه‌رچی لاشه‌ی به‌نی ئاده‌م هه‌یه‌ هه‌مووی (به‌زمان حاڵی خۆی) ده‌نگی لێبه‌رزه‌وه‌ ده‌بێتن‌و هاواری زمان ده‌كه‌ن: له‌خوا بترسه‌ ڕاستبه‌و ڕاست بڵێ‌ چونكم گه‌ر تۆ ڕاست بیت ئێمه‌ش ڕاسته‌ بین، گه‌ر چه‌وت‌و لاروخوار بیت ئێمه‌ش وا ده‌بین! ئه‌مه‌ش ده‌قی فه‌رمووده‌كه‌یه‌: ((إِذَا أَصْبَحَ ابْنُ آدَمَ فَإِنَّ أَعْضَاءَهُ تُكَفِّرُ لِلِّسَانِ تَقُولُ اتَّقِ اللَّهَ فِينَا فَإِنَّكَ إِنْ اسْتَقَمْتَ اسْتَقَمْنَا وَأَنْ اعْوَجَجْتَ اعْوَجَجْنَا)) مسند إمام أحمد، پێم باشه‌ ئه‌م فه‌رمووده‌ش دیاری بابه‌ته‌كه‌م بێت بۆ موسوڵمانان كه‌ پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه‌وسلم) ده‌فه‌رموێت: ((من وقي شر لقلقه ، وقبقبه ، وذبذبه ، فقد وقي الشر كله)) شعب الايمان للبيهقي به‌رگی (11)، ((لقلقه)) واته‌: زمان‌و ((قبقبه))یش به‌مانای: ده‌وی یا زگی دێت‌و ((ذبذبه)) یش به‌مانای: دامێنی دێت، ئه‌گه‌ر له‌ خراپه‌ ئه‌وانه‌ی بپارێزێت ئه‌وه‌ له‌ هه‌موو جۆره‌ خراپه‌و تاوانێك دووره‌كه‌وێته‌وه‌، ئینجا له‌ ریوایه‌تێكی تر هاتووه‌: كه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ی پاراست ده‌چێته‌ به‌هه‌شته‌وه‌، حه‌زده‌كه‌م ئه‌وه‌ش بزانن كه‌ ئه‌گه‌ر له‌ سه‌نه‌ده‌كه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌ بێهێزیه‌ك هه‌بێت ئه‌وا ئه‌و فه‌رمووده‌ی داهاتوو به‌هێزی ده‌كات كه‌ خۆشه‌ویستمان(صلی الله علیه‌وسلم) ده‌فه‌رموێ‌: ((من وقی شر ما بین لحییه ، ورجلیه دخل الجنه‌ )) صحیح إبن حبان، كه‌سێك ئه‌وه‌ی له‌مابه‌ینی سمێڵ و ڕیشیه‌تی (مابه‌ینی لێوه‌كانی كه‌ زمان ده‌گرێته‌وه‌) له‌گه‌ڵ مابه‌ینی قاچه‌كانی (كه‌ دامێن ده‌گرێته‌وه‌) له‌ خراپه‌ بیانپارێزێت ئه‌وا ده‌چێته‌ به‌هه‌شته‌وه‌، [خوا] له‌و دونیایه‌ له‌هه‌رچی خه‌راپه‌ هه‌یه‌ لامان داو له‌و دونیاش به‌هه‌شت بكات به‌ماڵی هه‌موومان (إن شاءالله تعالى).