به نزیكبوونه‌وه‌مان له ساته‌وه‌ختی شه‌وی شكۆ ( شه‌وی قه‌در ) كه به چراخانێك له تیشك و تروسكایی ئیلاهی ته‌مه‌نی دوا ده‌یه‌ی ئه‌م ڕه‌مه‌زانه‌شمان داده‌گیرسێنێت و ، چه‌تری ژوانگه‌یه‌كی نوورین و ئه‌ڤینێكی ئاوێزانبوو به خواناسی و خواپه‌رستی له‌م گه‌ردوونه هه‌ڵده‌دات كه خرۆشان و جۆشگرتنێكی گه‌وره ده‌خاته دڵ و ده‌روونی خواناسان تاوه‌كو له سایه‌ی ڕۆشنایی و بریسكانه‌وه‌ی ساته ڕه‌نگاره‌ییه‌كانی شه‌وی شكۆی شكۆداردا پشووێك بۆ چنینه‌وه‌ی تووێشوویه‌كی ته‌ژی له ڕه‌ونه‌ق و ڕه‌زامه‌ندی ئیلاهییانه بده‌ن و ، بۆ هه‌تایه خوانی خاوێنبوونه‌وه و پاكبوونه‌وه له ژێر تیشكی نوور و ڕووناكییه‌كه‌یدا ڕابخه‌ن ، به‌م بۆنه پیرۆزه‌یه‌وه به گرنگم بینی لانیكه‌م به چه‌ند ئاماژه‌یه‌كی فه‌رمایشت و فه‌رمووده‌وه تاوتوێی باس و بابه‌تی شه‌وی شكۆ له چوارچێوه‌ی دیارده گه‌ردوونییه‌كانیدا چڕ بكه‌ینه‌وه به‌و ئومێده‌ی ببێته جێی سه‌رنج و سوودی هه‌موو لایه‌ك .
ساڵانه له شه‌وی شكۆ و به‌ره‌به‌یانییه‌كه‌ی چه‌ندین دیارده‌ی گه‌ردوونی گه‌وره ده‌رده‌كه‌ون كه زانست و ته‌كنه‌لۆژیای سه‌رده‌م بۆ ماوه‌یه‌كی دوور و درێژ هه‌ڵوه‌سته له ئاست نهێنییه‌كانییان ده‌كات به مه‌به‌ستی توێژینه‌وه و تاوتوێكردنی وورده‌كاری ڕوودان و دووباره‌بوونه‌وه‌یان به شێوه‌یه‌كی ساڵانه و له ساتێكی دیاریكراودا كه مه‌گه‌ر له موعجیزه‌یه‌كی ده‌گمه‌ن و گه‌وره ناچن و سه‌رسامی و سه‌رسوڕمانی مرۆڤایه‌تی ناورووژێنن وه‌كو پێغه‌مبه‌ر ( د خ ) هه‌واڵی له‌باره‌یانه‌وه داوه و فه‌رموویه‌تی: ( ليلة القدر طلِقةٌ بلِجةٌ ، لا حارّةٌ و لا باردةٌ ، تتّضح كواكبها ، و لا يخرج شيطانها حتى يضئ فجرها ) ، واته : كه‌شوهه‌وای شه‌وی شكۆ جێگیر و گونجاوه به‌وه‌ی نه گه‌رمه و نه سارده ، ئه‌ستێره‌كان ده‌تریسكێنه‌وه ، شه‌یتانه‌كان ده‌رناچن و ناچنه ده‌ره‌وه تاوه‌كو به‌ره‌به‌یانییه‌كه‌ی ده‌چێته‌وه باری ڕۆشنبوونه‌وه ، ئه‌م فه‌رمووده‌یه ئیبن حه‌جه‌ر له په‌رتووكی ( فتح الباری ) كیتابی - شه‌وی قه‌در - باسی كردووه .
شه‌وی شكۆ له هاوین بێت یان له زستان ئه‌وا كه‌شوهه‌واكه‌ی له ئاستێكی مامناوه‌ند ده‌بێت ، واته كاریگه‌ری گۆڕانكاری وه‌رزه‌كانی به سه‌ره‌وه نابێت و به‌ده‌ر ده‌بێت له به‌دواداهاتن و ئاڵوگۆڕییه وه‌رزییه‌كان كه ئه‌مه‌ش به قودره‌ت و قوڕسایی ده‌سته‌ڵاتی په‌روه‌ردگاری مه‌زنه و ، له‌و شه‌وه‌دا به به‌راورد له گه‌ڵ شه‌وانی دیكه‌دا ، ئه‌ستێره‌كان به ژماره‌یه‌كی بێسنوور و به بریسكانه‌وه‌یه‌كی به‌رچاو و به‌هێز ده‌رده‌كه‌ون و ، قه‌باره‌ی دره‌وشانه‌وه‌یان فراوانتر و گه‌وره‌تر ده‌بێت وه‌كو پێغه‌مبه‌رمان ( د خ ) له‌م ڕووه‌وه ده‌فه‌رمووێت: ( إنّ أمارة ليلة القدر أنها صافيةٌ بلجةٌ كأنّ فيها قمراً ساطعاً ) واتة : نیشانه‌ی شه‌وی شكۆ ئه‌وه‌یه كه شه‌وه‌كه ساف و ڕوونه وه‌ك بڵێی مانگێكی دره‌وشاوه‌ی تیادایه ، ئه‌م فه‌رمووده‌یه هه‌ریه‌ك له ئه‌حمه‌د و به‌یهه‌قی و ته‌به‌ڕانی و هه‌یسه‌می له په‌رتووكی ( مجمع الزوائد ) - 5041 - ده‌ریانهێناوه و پیاوه‌كانی زنجیره‌ی سه‌نه‌دی فه‌رمووده‌كه جێی متمانه‌ن ، زانراویشه كه له كۆتا ڕۆژه‌كانی مانگه قه‌مه‌رییه‌كان ئه‌ندازه و ئاستی ده‌ركه‌وتن و دره‌وشانه‌وه‌ی مانگ له كزی و بێهێزی دایه ته‌نانه‌ت مانگ و ڕووناكییه‌كه‌ی بزر ده‌بن ئه‌گه‌ر وای دابنێین شه‌وی شكۆ له 29 ی ڕه‌مه‌زاندا ده‌بێت ، ئیبن حه‌جه‌ر له په‌رتووكی ( فتح الباری ) ده‌فه‌رمووێت : ڕۆناكی له هه‌موو شوێنێك له دره‌وشانه‌وه ده‌بێت ته‌نانه‌ت له شوێنه تاریكبووه‌كانیش .
موعجیزه و دیارده‌یه‌كی دیكه‌ی گه‌ردوونی له شه‌وی شكۆ ئه‌وه‌یه كه باری هاوێشتنی ته‌نه تیشكاوییه‌كان ( الشُهُب ) به ڕووی شه‌یتانه‌كان ڕوونادات سه‌رباری ئه‌وه‌ی زانستی فه‌له‌كناسی دووپاتی له‌وه كردۆته‌وه كه ئه‌م حاڵه‌ته ڕۆژانه 3 - 5 جار له به‌ره‌به‌یاناندا ڕووده‌دات ، هه‌ندێك جاریش له شه‌وانی شكۆدا ڕووده‌دات و شه‌یتانه‌كان ده‌كاته ئامانج كاتێك هه‌وڵده‌ده‌ن گوێبگرن له هه‌واڵه‌كانی ئاسمان هه‌روه‌ك خودای په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رمووێت: و أنّا كنّا نقعد منها مقاعد للسمع فمن يستمع الآن يجد له شهابا رصدا ، - الجن - ( آية 9 ) ، خودای په‌روه‌ردگار له‌م ئایه‌ته‌دا پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی خۆی ئاگادار ده‌كاته‌وه له جنۆكه‌كان و پاراستنی قه‌واره‌ی ئاسمانه‌كان و پێی ده‌ڵێت ئاسمانه‌كانمان پڕ كردوون له پاسه‌وانی توند و شه‌یتانه‌كانییان ڕاوناوه نه‌بادا په‌ی به شتێك له قورئان و نهێنی ئاسمانه‌كان ببه‌ن و بۆ جادوكه‌ره‌كانی ببه‌ن ، ئه‌گه‌ریش هه‌وڵێكی له‌و شێوه‌یه بده‌ن ئه‌وا به ته‌نه تیشكاوییه‌كان به‌ردباران ده‌كرێن ، خۆ ئه‌گه‌ر موسڵمانان به یه‌كێك له زانایانی خۆرئاوا بڵێن ئه‌و ته‌نه تیشكاوییانه بۆ به‌ردبارانكردنی شه‌یتانه له ئاسمانه‌وه به وێنه‌ی به‌ردبارانكردنی له سه‌رزه‌میندا له وه‌رزی حه‌جدا ، ئه‌وا باوه‌ڕ به فه‌رمایشتی خودای په‌روه‌ردگار ناكه‌ن كاتێك ده‌فه‌رمووێت : و لقد زيّنا السماء الدنيا بمصابيح و جعلناها رجوما للشياطين ، - الملك - ( آية 5 ) واته ئێمه ئاسمانمان به چراكان ڕازاندۆته‌وه و ، كردوومانن به هۆیه‌ك بۆ به‌ردبارانكردنی شه‌یتانه‌كان ، به‌ڵكه ده‌بینێ ده‌ڵێت : ته‌نه تیشكاوییه‌كان ده‌بینین به‌ڵام كوا له كوێن شه‌یتانه‌كان ؟ به‌ڵام كاتێك له‌وه دڵنیا ده‌بێت كه حاڵه‌تی ته‌نه تیشكاوییه‌كان له شه‌وی شكۆدا ڕوونادات له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌و حاڵه‌ته به درێژایی مانگه‌كانی ساڵی شه‌مسی له ڕوودان دایه ، ئه‌وا هیچ شیكار و ڕاڤه‌یه‌ك نابینێت ته‌نها فه‌رمووده‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ر نه‌بێت كه له سه‌ره‌وه ئاماژه‌مان پێدا : و لا يخرج شيطانها حتى يضئ فجرها ، به‌ڵكه ده‌بێت ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی پێغه‌مبه‌ر ( د خ ) به ڕاست دابنێ كه ده‌فه‌رمووێت : لا يحلّ لكوكب أنْ يُرمى فيها حتى تُصبح ، واته : نابێت له شه‌وی شكۆدا هیچ ئه‌ستێره‌یه‌ك و ته‌نێكی تیشكاوی بهاوێژرێت تاوه‌كو شه‌وه‌كه ده‌بێته به‌ره‌به‌یان ، ئه‌م فه‌رمووده‌یه پێشه‌وا ئه‌حمه‌د و به‌یهه‌قی ده‌ریانهێناوه و ئه‌لبانیش به ( صحیح ) ی داناوه ، كه واته به‌م فه‌رمووده‌یه ئه‌وه ساخده‌بێته‌وه كه له شه‌وی شكۆدا شه‌یتان به‌ردباران ناكرێت چونكه نایه‌ته ده‌ره‌وه و ، له ڕۆژه‌كانی دیكه‌ی ڕه‌مه‌زانیش شه‌یتانه‌كان زنجیر ده‌كرێن به‌ڵام هه‌موویان نا .
له فه‌رمووده‌یه‌كی دیكه‌دا پێغه‌مبه‌ر ( د خ ) باسی موعجیزه و دیارده‌یه‌كی گه‌ردوونی دیكه ده‌كات كه له به‌ره‌به‌یانی شه‌وی شكۆدا ڕووده‌دات كه ده‌فه‌رمووێت : إنّ أمارة ليلة القدر أنها صافيةٌ بلجةٌ كأنّ فيها قمراً ساطعاً ساكنةً ساجيةً لا برد فيها و لا حرَّ و لا يحلّ لكوكب أنْ يُرمى فيها حتى تُصبح ، و إنّ أمارتها أنّ الشمس صبيحتها تخرج مستويةً ليس لها شُعاعٌ مثل القمر ليلة البدر و لا يحلَ للشيطان أنْ يخرج معها يومئذٍ ، واته : نیشانه‌ی شه‌وی شكۆ ئه‌وه‌یه كه شه‌وه‌كه ساف و ڕوونه و ، كه‌شوهه‌وا له ئاستێكی مامناوه‌ندی گونجاو دایه كه نه گه‌رم و نه سارده ، وه له نیشانه‌كانی ئه‌وه‌یه كه شێوه‌ی خۆر له به‌ره‌به‌یانی شه‌وی شكۆدا ده‌گۆڕێت و جیاوازه به‌وه‌ی تیشك و ڕووناكی له ده‌وروپشته‌كه‌ی نییه وه‌كو شێوه‌ی مانگ وایه له شه‌وی چوارده‌دا و ، هیچ شه‌یتانێك بۆی نییه بێته ده‌ره‌وه له‌و ڕۆژه‌دا ، ئه‌م فه‌رمووده‌یه هه‌ریه‌ك له ئه‌حمه‌د و به‌یهه‌قی و ته‌به‌ڕانی و هه‌یسه‌می له په‌رتووكی ( مجمع الزوائد ) - 5041 - ده‌ریانهێناوه و پیاوه‌كانی زنجیره‌ی سه‌نه‌دی فه‌رمووده‌كه جێی متمانه‌ن .
حیكمه‌تی خوا له‌وه‌دا به‌رجه‌سته ده‌بێت كه نیشانه دڵنیاكه‌ره‌وه‌كه‌ی شه‌وی شكۆی له به‌ره‌به‌یانه‌كه‌دا داناوه بۆ ئه‌وه‌ی موسڵمانان له شه‌وه‌كه‌دا سه‌رقاڵ نه‌بن به پشكنین بۆ بینین و دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و نیشانه‌یه به‌ڵكه وابه‌ست و پابه‌ندبن به عیباده‌ت و خواپه‌رستی كه بێگومان ئه‌وه‌ش بۆ قازانج و به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌وانه ، وه ڕه‌نگه هه‌ندێك له خه‌ڵكی شاره‌كان ڕووناكی و دره‌وشانه‌وه‌ی زیاتر له شه‌وی شكۆدا به‌دیبكه‌ن كه ئه‌مه‌ش ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ڕووناكی ستوونی چرا كاره‌باییه‌كانه كه له شه‌قامه‌كاندا دامه‌زرێندراون به‌ڵام له به‌ره‌به‌یانییه‌كه‌دا كه شه‌وی شكۆ ته‌واو ده‌بێت خۆر به سپێتییه‌وه له شێوه‌ی مانگ له شه‌وی چوارده‌دا و به‌بێ بوونی ڕووناكی له ده‌وروپشته‌كه‌ی ده‌رده‌كه‌وێت به‌ڵكه خۆر به بریسكدانه‌وه‌وه ده‌بینین وه‌ك چۆن له دووره‌وه ته‌ماشای سه‌راب بكه‌ین ئاوه‌ها كه ئه‌وه‌ش ئه‌و ڕاستییه‌یه كه پێغه‌مبه‌ر ( د خ ) پێیڕاگه‌یاندووین : الشمس تطلع بيضاء ترقرق ، واته خۆر له خۆرهه‌ڵاته‌وه به سپێتیی و به بریسكانه‌وه‌وه هه‌ڵدێت ، ئه‌م فه‌رمووده‌یه ئه‌حمه‌د و ئیبن ئه‌بی شیبه و ئه‌بو یه‌علا گێڕاویانه‌ته‌وه ، وه موسلیم له ( صحیحه‌كه‌یدا ) له گه‌ڵ ئه‌و ده‌قه ئه‌وه‌شی هێناوه : بیچا‌و لا شعاع لها ، وه له ( صحیح ) موسلیم هاتووه كه پێغه‌مبه‌ر ( د خ ) له وه‌ڵامی پرسیاری ئه‌وه‌ی كه بۆچی خۆر له سپێتیی دایه وتوویه‌تی : چونكه ڕووناكی شه‌وی شكۆ زاڵ ده‌بێت به سه‌ر ڕووناكی خۆر و دایده‌پۆشێت ، له‌مباره‌یه‌شه‌وه پێشه‌وا نه‌وه‌وی له شه‌رحه‌كه‌یدا له سه‌ر ( صحیح ) موسلیم ده‌ڵێت : ئه‌م حاڵه‌ته له ئه‌نجامی به‌رزبوونه‌وه‌ی جوبرائیل و فریشته‌كان له دوای نوێژی به‌یانی ڕووده‌دات كاتێك به باڵه‌كانییان شوێنی هه‌ڵاتنی خۆر داده‌پۆشن و ئه‌وكاته‌ش خۆر به لاوازی و بێ تروسكایی دیار ده‌بێت ، پێغه‌مبه‌رمان له وه‌سفكردنی ئه‌و باره‌دا به ووردبینی و ئیعجازه‌وه ده‌فه‌رمووێت : صبحة ليلة القدر تطلع الشمس لا شعاع لها كأنّها طست حتى ترتفع ، واته : به‌یانییه‌كه‌ی شه‌وی شكۆ خۆر به بێ تروسكایی هه‌ڵدێت وه‌ك بڵێی ( ته‌سته ( ته‌ست قاپێكی كانزاییه و په‌رده‌یه‌كی كون كونی به سه‌ره‌وه‌یه و ڕۆخه‌كانی خڕ و به‌رین و بریسكاوین ) تاوه‌كو به‌رز ده‌بێته‌وه به‌وه‌ی ئه‌و شێوه سه‌یره‌ی خۆر به‌رده‌وام ده‌بێت تاوه‌كو خۆر به‌رز ده‌بێته‌وه ( واته به ئه‌ندازه‌ی نیو سه‌عات له كاتی هه‌ڵاتنییه‌وه ده‌خایه‌نێت ) وه ئه‌م كاریگه‌رییه‌ی سه‌ر خۆر له كاتی بریسكانه‌وه و وه‌ك ( ته‌ست ) بووندا بۆ ماوه‌ی دوو ڕۆژ به‌رده‌وام ده‌بێت له دوای شه‌وی شكۆ به‌وه‌ی هه‌ڵاتنی خۆر بێ تروسكایی و به لاوازیی و ڕه‌نگی سوور ده‌رده‌كه‌وێت ، ئه‌م فه‌رمووده‌یه ئه‌حمه‌د و ئه‌بو داود گێڕاویانه‌ته‌وه و ، ئیبن حبّان و ئیبن خوزه‌یمه و ئه‌لبانی به ( صحیح ) یان داناوه .
ئه‌وه‌شی كه سه‌یرتره له‌و دیارده گه‌ردوونیانه‌ی شه‌وی شكۆدا ، ده‌بینین شێوه‌ی خۆر ده‌گۆڕێت و وه‌ك مانگ ده‌بێت له ڕووی حیسابی ڕۆژژمێرییه‌وه ، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر شه‌وی شكۆ بكه‌وێته 27 ی ڕه‌مه‌زان و له ساڵی داهاتوو بكه‌وێته 29 ی ڕه‌مه‌زان ، ده‌بینین خۆر به ئه‌ندازه‌ی ساڵێكی قه‌مه‌ری و دوو ڕۆژ ده‌گۆڕێت و ، ئه‌و گۆڕانكارییه له شێوه‌ی خۆردا له هیچ مانگێك له مانگه‌كانی ساڵی شه‌مسی ڕوونادات ، به‌ڵكه سه‌یرتر له‌وه‌ش ئه‌وه‌یه له كاتی بزربوونی خۆر له كاتی خۆرگیرانی ته‌واودا ناتوانین ته‌ماشای خۆر بكه‌ین چونكه زیان به تۆڕی چاو ده‌گه‌یه‌نێت به‌ڵام له به‌ره‌به‌یانی شه‌وی شكۆدا به‌بێ ئه‌وه‌ی زیان بگه‌یه‌نێت ته‌ماشای خۆر ده‌كه‌ین له‌و كاته‌ی كه وه‌كو مانگ بۆ ماوه‌ی نیو كاتژمێر ده‌رده‌كه‌وێت تاوه‌كو به‌رز ده‌بێته‌وه و وه‌ك ڕۆژانی دیكه ده‌چێته‌وه سه‌ر سرووشته به‌هێزه‌كه‌ی خۆی .
له دیارده گه‌ردوونییه ده‌گمه‌ن و سه‌یره‌كانی شه‌وی شكۆ ئه‌وه‌یه كه پێغه‌مبه‌رمان ( د خ ) وه‌سفی نیشانه و ئاماژه‌كانی ده‌كات له شه‌ودا و ده‌فه‌رمووێت : صافیه‌ٌ .. ساكنه‌ٌ .. لا برد فیها و لا حرَّ .. ، شه‌وی شكۆ ساف و ڕوونه و ، كه‌شوهه‌واكه‌ی له بارێكی مامناوه‌ند دایه ، ئه‌گه‌رچی كه‌شوهه‌وا ڕه‌شه‌با و خۆڵبارین و باران و به‌فر و سه‌رما یان گه‌رمای تێدا بێت ئه‌وا شه‌وی شكۆ هه‌میشه له شه‌وێكی جێگیر و ساف و ڕوون ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ئاهه‌نگ و ڕازاوه‌ییه گه‌ردوونییه ببینین كه ئاسمان ئاوێزانی جوانی ئه‌و هه‌موو ژماره زۆره‌ی ئه‌ستێره‌كان ده‌كات وه‌ك پێغه‌مبه‌ر ( د خ ) ده‌فه‌رمووێت: .. تتّضح كواكبها .. ، واته ئه‌ستێره‌كانی شه‌وی شكۆ له بریسكدانه‌وه و ڕازانه‌وه ده‌بن .
بۆیه موسڵمانان و خوێنه‌رانی خۆشه‌ویست ئه‌وی له‌م بابه‌ته‌دا ئاماژه‌مان بۆ كرد لایه‌نێكی ساده‌یه له دیارده گه‌ردوونییه‌كانی شه‌وی شكۆ و ، له‌و چه‌رخه‌ی ئێستاماندا كه زانست و ته‌كنه‌لۆژیا بۆته زمانه‌كه‌ی ، ئه‌و دیارده و موعجیزه گه‌ردوونیانه‌ی شه‌وی شكۆ ده‌بنه جێی بایه‌خ و گرنگیپێدان و توێژینه‌وه و ، لێكۆڵینه‌وه‌ی نایابی لێ هه‌ڵده‌هێنجرێت و ، ئه‌و ڕاستییه له گیانی هه‌موو لایه‌ك قووڵتر و ڕوونتر ده‌چه‌سپێت كه زانست و ته‌كنه‌لۆژیا ڕاڤه‌كار و شیكه‌ره‌وه هه‌قیقیه‌كه‌ی قورئان و فه‌رمووده‌یه و ، په‌یوه‌ندییه‌كی ئیلاهی كۆیانده‌كاته‌وه .
له نووسینی ئه‌م بابه‌ته سوودم له‌و سه‌رچاوانه بینیوه :
1 - ته‌فسیره جۆربه‌جۆره‌كانی قورئان .
2 - ( فتح الباری ) شه‌رحی ئیبن حه‌جه‌ر له سه‌ر ( صحیحی بوخاری ) .
3 - شه‌رحی نه‌وه‌وی له سه‌ر ( صحیحی موسلیم ) .
4 - په‌رتووكی ( مجمع الزوائد ) .
5 - چه‌ندین سه‌رچاوه‌ی دیكه‌ی فه‌رمووده . | 