Malaaras.rwanduzi@hotmail.com
دیالۆگ‌و گفتوگۆی بنیاتنه‌رانه كه هه‌نووكه به به‌راورد له گه‌ڵ هه‌لومه‌رجێكی دیكه‌ی دیرۆكی مرۆیی وه‌كو پێویستییه‌كی په‌یوه‌ندیدار به زامنبوونی زه‌مینه‌سازییه‌كی ڕێخۆشكه‌رانه بۆ ڕه‌وینه‌وه‌ی بارگرژی و گێژه‌ڵۆكی ناكۆكییه‌كانی نێوان تاكه‌كان و كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی، خۆی ده‌نوێنێت، له هونه‌ره ڕه‌سه‌نه‌كان له قه‌ڵه‌م ده‌درێت كه ڕیشه‌ی له قووڵایی مێژووی ژیانی مرۆڤایه‌تیدا داكوتاوه و، به به‌ڵگه‌ی ئه‌زموون و تاقیكردنه‌وه سه‌خته‌كانی ڕۆژگار ده‌ركه‌وتووه كه دیالۆگ به ستراتیژییه‌تێكی سه‌ركه‌وتوو و ئامرازێكی یه‌كلاییكه‌ره‌وه بۆ گه‌یشتن به خاڵێكی هاوبه‌ش و كۆكه‌ره‌وه ده‌زانرێت، لێ گرانه وێنه‌یه‌كی ڕوون له سه‌ر ده‌سپێكی سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و هونه‌ره و ڕه‌هه‌نده سه‌ره‌تاییه‌كانی بدۆزینه‌وه و سنوور بۆ ناسینه‌وه‌ی چۆنێتی و وورده‌كاری هاتنه‌كایه‌ی بكێشین.
به‌ڵام به سه‌رنجدان له سیاقی قورئانی پیرۆز ده‌توانین ئاشنای سه‌ره‌داوێكی گه‌یه‌نه‌ر بین بۆ لایه‌نێك و جه‌مسه‌رێكی ڕاسته‌قینه‌ی سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی بنه‌مای دیالۆگ كه به‌شێكی ڕاسته‌قینه له شوناسی ئه‌م فاكته‌ره بنه‌ڕه‌تییه‌ی ژیان به‌رجه‌سته ده‌كات، ئه‌مه‌ش له‌و كاته‌ی خودای خالیق ویستی مرۆڤ بكات به جێنشینی خۆی له سه‌ر زه‌وی و، له ئایه‌تی ژماره ( 30 ) ڕووماڵی ئه‌و سه‌رگوزه‌شته‌یه ده‌كات و ده‌فه‌رمووێت: ( وَإِذْ قَالَ رَبّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدّسُ لَكَ قَالَ إِنّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ ) ، مرۆڤ كاتێك له ناواخنی ئه‌و ئایه‌ته تێده‌گات و هه‌ڵسه‌نگاندنێكی هۆشیارانه بۆ به‌رفراوانی ده‌لاله‌ته‌كه‌ی ده‌كات ده‌بینێ، كه خودای په‌روه‌ردگار بواری له به‌رده‌م فریشته‌كان ڕه‌خساندووه كه بۆچوونی خۆیان بڵێن له باره‌ی دیاریكردنی مرۆڤ بۆ له ئه‌ستۆگرتنی جێنشینێتی په‌روه‌ردگار له سه‌ر زه‌وی، فریشته‌كان له ڕوانگه‌ی گریمانه‌ی ئه‌وه‌وه كه جێنشینی په‌روه‌ردگار له سه‌ر زه‌وی نابێ تێكده‌ر و خوێنڕێژ بێت به‌ڵكه ده‌بێت بنیاتنه‌ر و وه‌دیهێنه‌ری سه‌قامگیری و به‌رقه‌راری هێمنی بێت، وتیان ئه‌ی په‌روه‌رگار چلۆن كه‌سێك ئه‌كه‌یت به جێنشینی خۆت له سه‌ر زه‌وی كه تێكده‌ر و خوێنڕێژ بێت ؟!!! ، په‌روه‌ردگاری مه‌زن بۆچوونه‌كه‌ی ئه‌وانی پێ شیاو و شایه‌ن بوو و به‌ڵگه‌كه‌یانی پووچه‌ڵ نه‌كرده‌وه لێ له ئاراسته و دیدێكی دیكه‌وه وه‌ڵامیانی دایه‌وه به‌وه‌ی كه ئه‌وان به ته‌واوه‌تی له ڕاستی و ڕێڕه‌وی بابه‌ته‌كه تێنه‌گه‌یشتوون به‌ڵكه له‌وێوه ئامانج و مه‌به‌ستگه‌لێكی به‌رزتر هه‌ن كه له سه‌ر بوونی مرۆڤ به جێنشینی په‌روه‌ردگار له سه‌ر زه‌وی په‌یدا ده‌بن و له بینایی و ئاستی زانینی فریشته‌كان وونبووه، خۆ ناشێت و به ناسازان بۆیان حسێب ده‌كرێت كه بچنه نێو باس و خواسی دیالۆگ و گفتوگۆوه مه‌گه‌ر به زانین و ئاگادارییه‌وه نه‌بێ، لێره‌دا و به ڕوونبوونه‌وه‌ی ئاراسته‌ی مه‌به‌سته‌كان ، فریشته‌كان خۆیان به‌ده‌سته‌وه‌دا و دانیاننا كه ( سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا إِلاّ مَا عَلّمْتَنَا إِنّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ ) واته گه‌وره‌یی هه‌ر شایه‌نی تۆیه ئه‌ی په‌روه‌ردگار، ئێمه زانیاریمان نییه ته‌نها ئه‌وه نه‌بێ كه تۆ پێتبه‌خشیووین.
له‌و ئاماژه‌یه‌ی سه‌ره‌وه تێده‌گه‌ین كه دیالۆگ له‌و ده‌رگایانه‌یه كه خودای مه‌زن به ڕووی ئه‌و بیرمه‌ند و هۆشمه‌ندانه‌ی واڵا كردووه كه توانستی زانین و بینینی ڕاستی و مه‌به‌سته‌كانییان تیادا ڕۆچووه و له توانایاندایه ڕێڕه‌وی ڕووداوه‌كان و ده‌رهاویشته‌كانییان به ئاسۆبینییه‌كی به‌رفراوه‌نه‌وه بخوێننه‌وه ، هه‌ر له‌و ڕوانگه‌یه‌وه‌ش ده‌بینین كه خودای گه‌وره له هه‌مان باس و بابه‌تی سه‌ره‌وه و هاوشانی فریشته‌كان ئازادی ڕاده‌ربڕین و پیشاندنی سه‌رنج و تێبینییه‌كانی به شه‌یتانیش به‌خشیووه له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كه زانستی پێشوه‌خته‌ی هه‌بووه به مایه‌پووچی به‌ڵگه‌كه‌ی، قورئانی پیرۆز ئه‌و دیالۆگ و گفتوگۆیه‌شمان بۆ ده‌گێڕێته‌وه كه له هه‌مان كاتدا له نێوان خودای گه‌وره و شه‌یتان به‌ڕێوه‌چووه و له ئایه‌ته‌كانی ژماره : 30 – 34 له سوره‌تی " حجر " له قورئانی پیرۆزدا هاتووه ( فَسَجَدَ الْمَلائِكَةُ كُلّهُمْ أَجْمَعُونَ * إِلاّ إِبْلِيسَ أَبَى أَن يَكُونَ مَعَ السّاجِدِينَ * قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَالَكَ أَلاّ تَكُونَ مَعَ السّاجِدِينَ * قَالَ لَمْ أَكُن لأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِن صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مسْنُونٍ * قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنّكَ رَجِيمٌ ) واته: فریشته‌كان تێكڕا هه‌موو كڕنووشان برد بۆ ئاده‌م ته‌نها ئیبلیس نه‌بێ كه كڕنووشی نه‌برد ، خودا پێیگووت ئه‌ی ئیبلیس بۆچی له گه‌ڵ كۆمه‌ڵی فریشته‌كان نه‌بوویت و كڕنووشت نه‌برد ؟ ئیبلیس له وه‌ڵامدا وتی: كڕنووش بۆ به‌شه‌رێك نابه‌م كه له قوڕ دروستت كردووه، ئه‌وجا په‌روه‌ردگار پێی فه‌رموو بچۆره ده‌رێ له به‌هه‌شت و تۆ ده‌ركراوی.
ئه‌و ئازادییه له دیالۆگ و ڕاده‌ربڕینه‌دا وێنه‌یه‌كی ڕوونمان پێده‌به‌خشێت له باره‌ی بایه‌خ و گرنگی بنه‌مای دیالۆگ كه كۆڵه‌گه‌كانی په‌یوه‌ندی نێوان خودای خالیق و مه‌خلوقاته‌كانی له سه‌ر ده‌وه‌ستێت و به‌بێ ئه‌و بنچینه بنیاتنه‌ره‌وه ئه‌سته‌م و مه‌حاڵه ئه‌و په‌یوه‌ندییه له پێشكه‌وتن و هه‌ڵكشان و بره‌وی به‌رده‌وامدا بێت ئه‌گه‌ر نه‌ڵێین به نه‌بوونی ئه‌و بنه‌مایه كۆڵه‌گه‌كان هێدی هێدی ده‌ڕمێن و تێكده‌شكێن.
ئینجا كاتێك ئێمه دێین سه‌رنج له سه‌ر ژیاننامه‌ی پێغه‌مبه‌ران چڕ ده‌كه‌ینه‌وه كه خودای په‌روه‌ردگار بۆ ڕێنموونیكردنی مرۆڤه‌كان ڕه‌وانه‌ی كردوون، ده‌بینین ژیانییان له سه‌ر ده‌ستگرتن به بنه‌مای دیالۆگ و سووربوون له سه‌ر گه‌یاندنی ڕای یه‌كێك بۆ لایه‌نی ناكۆك ، ده‌وه‌ستێت ، له نموونه‌ی ماجه‌ڕای نێوان حه‌زره‌تی ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر و نه‌مروود كه خودای مه‌زن ڕۆناكایی ده‌خاته سه‌ر ئه‌م لایه‌نه و له ئایه‌تی ژماره ( 258 ) له سوره‌تی ( به‌قه‌ره ) ده‌فه‌رمووێت : ( أَلَمْ تَرَ إِلَى الّذِي حَاجّ إِبْرَاهِيمَ فِي رَبّهِ أَنْ آتَاهُ اللّهُ الْمُلْكَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبّيَ الّذِى يُحْيِيْ وَيُمِيتُ قَالَ أَنَا أُحْيِي وَأُمِيتُ قَالَ إِبْرَاهِيمُ فَإِنّ اللهَ يَأْتِي بِالشّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الّذِي كَفَرَ وَاللهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظّالِمِينَ ) ، له‌م ئایه‌ته پیرۆزه‌دا چیرۆكی دیالۆگی ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر و نه‌مروود ڕوون ده‌كاته‌وه كاتێك ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر به نه‌مروودی ووت خودای من زیندووكه‌ره‌وه و مرێنه‌ره، نه‌مروود ووتی منیش ئه‌و توانایه‌م هه‌یه، ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر وتی: خودای من خۆر له خۆرهه‌ڵاته‌وه هه‌ڵدێنی تۆ بتوانه له خۆرئاوا هه‌ڵبهێنه، لێره‌دا نه‌مروود ده‌سته‌وه‌ستان بوو و ناچار خۆی به ده‌سته‌وه‌دا و به كارلێكه‌ری دیالۆگێكی بنیاتنه‌رانه‌وه تێكشكا، لێره‌شدا خودای په‌روه‌ردگار نموونه‌یه‌كی به‌ڵگه‌دار و به‌رچاوتر به‌ردیده ده‌خات و ئه‌وه ده‌سه‌لمێنێ كه ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی دڵنیا بووه له ڕاستی و دروستی و ئامانجداری په‌یامه‌كه‌ی لێ بۆ قه‌ناعه‌ت هێنان به ڕكابه‌ره‌كانی و بۆ سه‌لماندن و ساخكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌قیقه‌ته بۆ گرۆی مرۆڤایه‌تی په‌نای برده به‌ر دیالۆگ و له‌وێوه نه‌مروودی تووشی شۆك و شكستی مه‌یدانی و فیكری و ئیعتیقادی كرد.
هه‌ر بۆیه‌ش ده‌بینین خودای په‌روه‌ردگار فه‌رمانیداوه به پێغه‌مبه‌رمان موحه‌ممه‌د ( د خ ) كه له سه‌ر بنچینه‌ی دیالۆگ و ووتوێژه‌وه ڕووبه‌ڕووی نه‌یارانی ببێته‌وه و له‌م ڕوانگه‌یه‌وه په‌یامه‌كه‌ی ئاراسته بكات و له ئایه‌تی ژماره ( 125 ) له سوره‌تی ( نحل ) ده‌فه‌رمووێت: ( ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنّ رَبّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلّ عَن سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ ) واته به حیكمه‌ت و ئامۆژگاری باشه‌وه بانگه‌وازی بۆ ئایینی خودا بكه و به شێوازی جوانه‌وه مامه‌ڵه له گه‌ڵ ڕكابه‌ره‌كانت بكه له كاتی گفتوگۆدا، كه دیاره ئه‌و كۆمه‌ڵه سیفه‌ته له چه‌مك و ده‌لاله‌تی دیالۆگدا به‌رجه‌سته ده‌بن و، ئه‌وه قورئانی پیرۆزه ده‌ستپێشخه‌ر و دووپاتكه‌ره‌وه‌یه له سه‌ر بایه‌خ و به‌ها و گرنگی دیالۆگ و زه‌رووره‌تی چڕكردنه‌وه و قووڵكردنه‌وه‌ی ڕه‌هه‌نده‌كانی له تێگه‌یشتن و بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤه‌كان ، كه‌واته به‌ره‌نجام و خوڵاسه‌ی بابه‌ته‌كه‌مان ئه‌وه‌یه كه دیالۆگ و بنه‌مای ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه پێش ئه‌وه‌ی لای مرۆڤه‌كان پیرۆز بێت له سۆنگه‌ی ئایین و خوداوه پیرۆزه.
تێبینی: ئه‌م بابه‌ته له ژماره (76)ی گۆڤاری په‌یامی زانایان بڵاوكراوه‌ته‌وه. | 