مه‌سه‌له‌ى ئاهه‌نگ گێڕان به‌بۆنه‌ى یادى له‌دایكبوونى پێغه‌ممه‌ره‌وه صلى الله عليه وسلم یه‌كێكه له‌و مه‌سه‌لانه‌ى كه له‌نێو زانایاندا كێشه‌ى له‌سه‌ره ئایا بیدعه‌یه یان نه؟
بێگومان زانیان یه‌كڕان له‌وه‌دا كه ئاهه‌نگ گێڕان به‌بۆنه‌ى یادى له‌دایكبوونه‌وه له‌سه‌رده‌مى پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم و هاوه‌ڵه‌كانى و شوێنكه‌وته‌كانا نه‌بووه‌و شتێكى نوىَیه‌و تازه داهێنراوه.
یه‌كه‌م كه‌سێك ئه‌م ئاهه‌نگه‌ى كه له‌ساڵى {362}ه دا له‌میسرا داهێنا پاشاى فاتمى( المعز لدين الله) بوو، ئه‌م ئاهه‌نگى یادكردنه‌وه‌یه به‌رده‌وام بوو تاساڵى {488}ه، له‌وساڵه‌دا له سه‌رده‌مى (المستعلي بالله )دا لابرا و هه‌ڵگیرا.(1)
یه‌كه‌م كه‌سیش له كوردستانا و له دوا دواییه‌كانى سه‌ده‌ى شه‌شه‌مى كۆچیدا و سه‌ره‌تاى سه‌ده‌ى حه‌وته‌مدا دای مه‌زراند موزه‌ففه‌ر پاشاى هه‌ولێر بوو، وه له‌ساڵى 644 كۆچیدا عومه‌رى كوڕى حه‌سه‌ن ناسراو به (دوحیه‌تول كه‌له‌بى)كتێبێكى به‌ناوى (التنوير في مولد البشير النذير) بۆ نووسى.(2).
هه‌روه‌ك سه‌خاوى ده‌فه‌رموێ: ئه‌م ئاهه‌نگى یادكردنه‌وه‌یه له‌پاش سىَسه‌ده‌وه دروست بووه‌و داهێنراوه. تا ئێستاش هه‌ر به‌رده‌وامه. هه‌روه‌ك گوتمان: زانایان له‌باره‌ى ئه‌م ئاهه‌نگى یادكردنه‌وه‌وه ده‌بنه دوو به‌شه‌وه: هه‌ندێكیان به‌و بیدعه‌یه داده‌نێن كه ده‌بێته هۆى گومڕابوون، به‌ڵگه‌شیان له‌سه‌ر ئه‌و بۆ چوونه‌ى خۆیان هێناوه‌ته‌وه. ده‌سته‌ى دووه‌میش به و بیدعه‌یه ده‌زانن كه جوان وپه‌سه‌نده، و به‌ڵگه‌شیان بۆ ئه‌و بۆ چوونه‌ى خۆیان هێناوه‌ته‌وه. وا ئێمه‌ش به‌ڵگه‌ى هه‌ردوولا ده‌خه‌ینه پێشچاو تا ده‌ركه‌وىَ كامیان له‌سه‌ر حه‌قن؟
كۆمه‌ڵى یه‌كه‌م و به‌ڵگه‌كانیان:
1- ئه‌م زانایانه بۆچوونيان وايه كه: ئه‌م كاره له‌سه‌رده‌مى پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم وهاوه‌ڵه‌كان و شوێنكه‌وته‌كانا نه‌بووه و تازه په‌یدابووه و هه‌موو تازه په‌یداكراوێكیش بیدعه‌یه و هه‌موو بیدعه‌یه‌كیش سه‌رگه‌ردانییه، و هه‌موو سه‌رگه‌ردانییه‌كیش له ئاگرى دۆزه‌خدایه.
2- دیاریكردنى رۆژێكى تایبه‌ته بۆ كارێكى عیباده‌تى، مادام شه‌رع دیارى نه‌كردووه ناره‌وایه‌و ده‌بىَ لاببرێت، چونكه پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم نه‌هى كردووه له‌م جۆره دیاریكردن و تایبه‌تكردنانه‌وه، ئه‌وه‌ته نه‌هى كردووه له‌تایبه‌تكردنى رۆژى جومعه به رۆژوو گرتنه‌وه، "عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبَّادٍ قَالَ سَأَلْتُ جَابِرًا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ: نَهَى النبي صلى الله عليه وسلم صلى الله عليه وسلم عَنْ صَوْمِ يَوْمِ الْجُمُعَةِ؟ قَالَ: نَعَمْ. " (3) موحه‌ممه‌دى كوڕى عوبباد ده‌فه‌رموێ له جابیرم پرسى: ئایا پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم نه‌هى كردووه له رۆژووى رۆژى جومعه؟ گوتى: به‌ڵىَ.
ئه‌بوسه‌عیدى خودريش خوالێى رازى بىَ ده‌فه‌رموێ: پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم نه‌هى كردووه له رۆژووى رۆژى جه‌ژنى ره‌مه‌زان و جه‌ژنى قوربان، و له‌وه‌ش كه یه‌كپارچه قوماش له‌خۆیه‌وه بپێچىَ و نه‌توانىَ تیایا هه‌ڵسووڕىَ،و له‌وه‌ش پیاو له‌سه‌ر سمتى دابنیشىَ و ده‌ست بگرێت به‌به‌ر هه‌ردوو ئه‌ژنۆیه‌وه‌و هه‌ردوو رانى بلكێنىَ به سنگیه‌وه، و نه‌هیشى له‌نوێژ كردنى پاش نوێژى به‌یانى و عه‌سره‌وه كردووه. " نَهَى النبي صلى الله عليه وسلم عَنْ صَوْمِ يَوْمِ الْفِطْڕ وَالنَّحْڕ، وَعَنِ الصَّمَّاءِ، وَأَنْ يَحْتَبِيَ الرَّجُلُ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، وَعَنْ صَلاةٍ بَعْدَ الصُّبْحِ وَالْعَصْڕ " (4)
ئه‌گه‌ر له تایبه‌تكردنى شتێكدا كه‌تایبه‌ت نه‌كراوه خراپه نه‌بوایه پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم نه‌هى لىَ نه‌ده‌كرد، خه‌ڵكیش پێیان وایه ئه‌و رۆژه فه‌زیله‌ت و گه‌وره‌ییه‌كى تێدایه بۆیه تایبه‌تیان كردووه بۆ ئه‌و ئاهه‌نگه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا فه‌زیله‌ت و گه‌وره‌یى تێدا نییه. به‌لاى كه‌مه‌وه مه‌كرووهه.(5)
3- ئه‌گه‌ر سوود وخێرى تیا بوایه پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم پشت گوێى نه‌ده‌خست، مادام پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم پشت گوێى خستووه دروست نییه ئێمه ئه‌نجامى بده‌ین ودروستى بكه‌ین، چونكه ده‌بێته بیدعه‌ى گومڕاكه‌ر.
ئه‌وانه‌ى ئه‌م بۆچوونه‌یان هه‌یه ئیمام ئیبنو ته‌یمییه و ئه‌وانه‌ى سه‌ر به‌قوتابخانه‌كه‌ى ئه‌ون وه‌ك ئیمامى شاتیبى و ئیبنو قه‌ییم و تاجوددینى فاكهانى و ...تاد.
# # #
كۆمه‌ڵى دووه‌م و به‌ڵگه‌كانیان:
كۆمه‌ڵى دووه‌میش پێیان وایه ئاهه‌نگ گێران به‌بۆنه‌ى یادى له‌دایكبوونه‌وه كارێكى چاكه و پاداشتى له‌سه‌ر وه‌رده‌گرن، بۆ ئه‌م بۆ چوونه‌شیان به‌ڵگه‌یان هه‌یه، وه‌ك:
1- ئیبنو عه‌بباس خوا لێیان رازى بىَ ده‌فه‌رموێ: كاتىَ پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم رۆیشته مه‌دینه دیتى جووه‌كان رۆژى عاشوورا واته ده‌یه‌مین رۆژى مانگى موحه‌رره‌م به‌رۆژوو ده‌بن، فه‌رمووى: ئه‌وه چییه؟ (بۆچ به‌رۆژوو ده‌بن؟) گوتیان: ئه‌مه رۆژێكى پیرۆزه، رۆژێكه خوا به‌نى ئیسرائیلى تیا رزگاركردووه له‌ده‌ست دوژمنه‌كه‌یان، مووسایش تیایا به‌رۆژووبووه. پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم فه‌رمووى: من نزیكترم به موسا تا ئێوه، خۆى به‌رۆژوو بوو، و فه‌رمانیشى به گرتنى كرد. " عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَدِمَ النبي صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ فَرَأَى الْيَهُودَ تَصُومُ يَوْمَ عَاشُورَاءَ، فَقَالَ: مَا هَذَا؟ قَالُوا: هَذَا يَوْمٌ صَالِحٌ هَذَا يَوْمٌ نَجَّى اللَّهُ بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنْ عَدُوِّهِمْ، فَصَامَهُ مُوسَى، قَالَ: فَأَنَا أَحَقُّ بِمُوسَى مِنْكُمْ، فَصَامَهُ وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ."(6)
خاوه‌نى فه‌تحولبارى ده‌فه‌رموێ: پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم بۆ سوپاسگوزارى خوا له‌سه‌ر رزگاركردنى مووسا له‌ده‌ست دوژمنه‌كه‌ى فه‌رمانى كردووه به موسوڵمانان به‌رۆژووبن، خۆ ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ین نیعمه‌تى له‌دایكبوونى پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم له‌سه‌ر خه‌ڵكى دنیا زۆر گه‌وره‌تره له رزگاربوونى مووسا علیه‌السلام، كه‌وابوو جێى خۆیه‌تى بۆ سوپاسگوزارى خوا ئاهه‌نگى دوور له‌خراپه‌ى تیا به‌رپا بكرىَ و خه‌ڵكى شادمانى خۆیانى تیا ده‌ربڕن.(7)
2- هۆى ئه‌وه كه پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم ئه‌و ئاهه‌نگه‌ى پشت گوىَ خستووه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ دڵۆڤانى پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم به‌رامبه‌ر به ئوممه‌ته‌كه‌ى، نه‌وه‌ك له‌سه‌ریان فه‌رز و پێویست ببىَ، كارى ترى وه‌هاى كردووه، ئه‌وه‌بوو چۆن حه‌زره‌تى ئیبراهیم خاكى مه‌ككه‌ى كرده خاكێكى حه‌رام له كوشتار و راوكردن وداربڕین و ...تاد و دوعاى به‌ره‌كه‌تى بۆكردن، ئه‌میش خاكى مه‌دینه‌ى كرده خاكێكى حه‌رام، داواى له‌خوا كرد به‌ره‌كه‌ت بخاته مودد و ساعیانه‌وه(كاروبارى بازرگانىوكشتوكاڵیانه‌وه)، "عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النبي صلى الله عليه وسلم: أَنَّ إِبْرَاهِيمَ حَرَّمَ مَكَّةَ، وَدَعَا لَهَا، وَحَرَّمْتُ الْمَدِينَةَ كَمَا حَرَّمَ إِبْرَاهِيمُ مَكَّةَ، وَدَعَوْتُ لَهَا فِي مُدِّهَا وَصَاعِهَا مِثْلَ مَا دَعَا إِبْرَاهِيمُ عَلَيْهِ السَّلَام لِمَكَّةَ."(8) له‌مه‌زه‌بى ئیمام ئه‌بو حه‌نیفه‌دا داربڕین و ئاژه‌ڵ سه‌ربڕین له‌و قه‌ده‌غه‌یه هه‌ڵبوێراوه.(9) تا له‌سه‌رخه‌ڵكى زه‌حمه‌ت نه‌بىَ.
" عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: كَانَ عَاشُورَاءُ يَوْمًا نَصُومُهُ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، فَلَمَّا نَزَلَ رَمَضَانُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: هَذَا يَوْمٌ مِنْ أَيَّامِ اللَّهِ، فَمَنْ شَاءَ صَامَهُ وَمَنْ شَاءَ تَرَكَهُ. " (10)
3- هاوه‌ڵه‌كان بۆیه ئه‌م جه‌ژن وئاهه‌نگه‌یان نه‌گێڕاوه چونكه مه‌شغووڵى جه‌نگ و جیهاد بوون، و ده‌وڵه‌تى ئیسلامیان له‌باره‌ى ئابوورى وزانیارى ورامیارى وسه‌ربازییه‌وه به‌هێز وپته‌و كردووه.
4- خوا ده‌فه‌رموىَ: " وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْڕجْ قَوْمَكَ مِنْ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّوڕ وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ، إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ. " ] (11) بێگومان ئێمه موسامان به‌ئایه‌ته‌كانى خۆمانه‌وه نارد وفه‌رمانمان پێكرد كه قه‌ومه‌كه‌ت له‌تاریكییه‌وه به‌ره‌و روناكى ده‌ربێنه، و نیعمه‌ته‌كانى خوایان یادبێنه‌وه، بیگومان له‌وه‌دا ئایه‌ت و نیشانه بۆ هه‌موو خۆگرێكى سوپاسگوزار هه‌یه.
زانایانى ته‌فسیرزان وه‌ك ئیبنو عه‌بباس و موجاهید و قه‌تاده رایان وایه كه (ِأَيَّامُ اللَّهِ) بریتییه له نیعمه‌تكانى خوا له‌سه‌ریان، و ئوبه‌یى كوڕى كه‌عب پێى وایه كه بریتییه له رزگاربوونیان له‌ده‌ست فیرعه‌ون و رۆژانى چه‌واشه‌یى و نیعمه‌ته‌كانى تریش. موقاتیل و ئیبنو عه‌بباس له رایه‌كى تریا پێان وایه بریتییه له‌و رووداوانه‌ى خوا به‌سه‌ر میلله‌ته پێشینه‌كانا هێناویه‌تى.
واته: قسه‌یه‌كیان بۆ بكه ئه‌ییاموڵلاَیان یاد بێنێته‌وه، تا هه‌ست بكه‌ن خوا چ نیعمه‌تێكى پىَ به‌خشیون. ئه‌مه فه‌رمانى خوایه به حه‌زره‌تى موسا علیه السلام بۆیه خوا له‌قورئانا بۆ ئێمه‌ى ده‌گێڕێته‌وه تا ئێمه‌ش سوودى لىَ َوه‌ر گرین.. بێگومان له‌دایكبوونى پێغه‌ممه‌رىخوا صلى الله عليه وسلم گه‌وره‌ترین نیعمه‌ته به‌سه‌ر هه‌موودنیاوه، و به‌تایبه‌تیش موسڵمانان، كه‌وابوو جێى خۆیه‌تى موسڵمانان یادى ئه‌و ئه‌ییاموڵلاَیه بكه‌نه‌وه.
3- ئیبنو الحاج ده‌فه‌رموێ: تایبه‌تكردنى رۆژى دوانزه‌ى ره‌بیعول ئه‌ووه‌ل به‌و خۆشى و ئاهه‌نگه‌وه و بۆ ده‌ربڕینى سوپاسگوزارى وه‌نه‌بىَ له لایه‌ن شه‌رعه‌وه تایبه‌ت نه‌كرابىَ، به‌ڵىَ، به‌ڵگه هه‌یه بۆ تایبه‌تكردنى، چونكه ئه‌بو قه‌تاده‌ى ئه‌نسارى خوا لێى رازى بىَ ده‌فه‌رموێ ": أَنَّ أَعْرَابِيًّا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ صَوْمِهِ، فَذَكَرَ الْحَدِيثَ إِلاَّ أَنَّهُ قَالَ: صَوْمُ الاثْنَيْنِ، قَالَ: ذَاكَ يَوْمٌ وُلِدْتُ فِيهِ، وَأُنْزِلَ عَلَيَّ فِيهِ. " (12) ده‌شته‌كییه‌ك هاته خزمه‌ت پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم وله‌باره‌ى رۆژووه‌كانیه‌وه پرسیارى لێكرد، ئه‌ویش وه‌لاَمى ئه‌دایه‌وه، له‌باره‌ى رۆژووى رۆژى دووشه‌ممه‌وه پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم فه‌رمووى: ئه‌وه رۆژێكه تیا له‌دایك بووم، و له‌و رۆژه‌شا وه‌حیم بۆهات و بووم به پێغه‌ممه‌ر.
رۆژى دوانزه‌ى ره‌بیعول ئه‌ووه‌ل دووشه‌ممه بوو، كه‌وابو دیاريكردنى ئه‌و رۆژه و تایبه‌تكردنى به‌و سوپاسگوزارییه به‌پێى سوننه‌ت دیاریكراوه. و به‌پێى فه‌رمووده‌یه‌ك كه بوخارى بۆمان ده‌گێڕێته‌وه به‌نىئیسرئیل رۆژى عاشورایان به‌جه‌ژن داناوه، " عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَ يَوْمُ عَاشُورَاءَ تَعُدُّهُ الْيَهُودُ عِيدًا." (13) پێغه‌ممه‌ریش صلى الله عليه وسلم ئینكارى نه‌كردووه كه به جه‌ژنیان داناوه.
هه‌ڵسه‌نگاندنێكى ئه‌م به‌ڵگه‌كانه:
1- ئه‌و فه‌رمووده‌ى كه ده‌ڵێت: پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم رۆژى دووشه‌ممه‌ى به‌ڕێزه‌وه سه‌یر كردووه چونكه سه‌ره‌تاى وه‌حى له‌و رۆژه‌دا بووه‌و هه‌ر له‌و رۆژه‌یشا له‌دایك بووه، فه‌رمووده‌یه‌كى سه‌حیح و دروسته.
2- پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم خه‌ڵكى هانداوه بۆ ئه‌وه‌ى له‌رۆژى دووشه‌ممه‌دا به‌رۆژووبن هه‌روه‌ك هانى داون له رۆژى عاشوورادا به‌رۆژووبن.
3- پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم هه‌ندىَ له رۆژه پیرۆزه‌كانى دیاريكردووه كه‌بایه‌خى زیاتریان پىَ بدرىَ به‌زیاده عیباده‌تكردن، وه ك رۆژى دووشه‌ممه و پێنچ شه‌ممه، له‌وباره‌وه ئه‌بوهوره‌یره بۆمان ده‌گێڕێته‌وه كه‌پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم فه‌رموویه‌تى: له‌هه‌موو هه‌فته‌یه‌كدا دووجار رۆژى دووشه‌ممان و پێنچ شه‌ممان كرده‌وه‌ى خه‌ڵكى پیشان ده‌درێت، خوا له‌گوناهى هه‌موو عه‌بدێكى ئیماندار خۆش ده‌بىَ جگه له‌و عه‌بده‌ى له نێوان ئه‌و و براكه‌یا كینه‌و دوژمنایه‌تى هه‌یه، خوا فه‌رمان ده‌كات واز له‌وانه بێنن تا له‌و دوژمنایه‌تییه وازدێنن. " عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تُعْرَضُ أَعْمَالُ النَّاسِ فِي كُلِّ جُمُعَةٍ مَرَّتَيْنِ: يَوْمَ الاثْنَيْنِ وَيَوْمَ الْخَمِيس، فَيُغْفَرُ لِكُلِّ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ إِلاَّ عَبْدًا بَيْنَهُ وَبَيْنَ أَخِيهِ شَحْنَاءُ، فَيُقَالُ: اتْرُكُوا أَوِ ارْكُوا هَذَيْنِ حَتَّى يَفِيئَا. " (14)
ده‌بینین لێره‌دا ئه‌م دوو رۆژه دیاریكراون، به‌ڵكو تایبه‌تیشى كردون به‌رۆژووگرتن، خۆى تیایانا به‌رۆژوو بووه " عَنْ حَفْصَةَ قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَخَذَ مَضْجَعَهُ جَعَلَ كَفَّهُ الْيُمْنَى تَحْتَ خَدِّهِ الأَيْمَنِ، وَكَانَ يَصُومُ الاثْنَيْنِ وَالْخَمِيسَ. " (15). و رێنوێنى موسڵمانانیشى كردووه بۆ به‌رۆژووبوون تیایاندا، هه‌روه‌ك عه‌بدوڵلاَى كوڕى عه‌مر بۆمان ده‌گێرێته‌وه كه چۆن ویستوویه‌تى هه‌میشه به‌رۆژووبىَ و پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم نه‌یهێشتووه و رێنموونى كردووه كه رۆژى دووشه‌ممه و پێنچ شه‌ممه به‌رۆژوو بىَ. قَالَ: فَصُمْ مِنَ الْجُمُعَةِ يَوْمَيْنِ: الاثْنَيْنِ وَالْخَمِيسَ...الخ "(16)
وه به‌زیاده عیباده‌تكردن وبه‌خشینى زیاتر وه‌ك ئه‌وه‌ى كه حاڵى پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم بووه له‌ره‌مه‌زانا. ئه‌وه‌ته ئیبنو عه‌بباس خوا لێیان رازىبىَ ده‌فه‌رموێ: پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم له ره‌مه‌زانا به‌خشنده ترین كه‌س بوو، له خێركردنا، و له‌ره‌مه‌زانیشا كاتىَ جیبریل ده‌هات بۆلاى به‌خشنده‌ترین حاڵه‌تى بوو، و تا ره‌مه‌زان ته‌واو ده‌بوو جیبریل سلاَوى له‌سه‌ربىَ هه‌موو شه‌وىَ ده‌هات بۆلاى، و پێغه‌ممه‌ر صلى الله عليه وسلم قورئانى بۆ ده‌خوێنده‌وه، كاتىَ جیبریل ده‌هات بۆلاى له‌و بایه‌ى هه‌ورى رێژه‌نى ده‌هێنا به‌خشنده‌تر بوو له‌خێرا. " أَنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النبي صلى الله عليه وسلم أَجْوَدَ النَّاسِ بِالْخَيْڕ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْڕيلُ، وَكَانَ جِبْڕيلُ عَلَيْهِ السَّلام يَلْقَاهُ كُلَّ لَيْلَةٍ فِي رَمَضَانَ حَتَّى يَنْسَلِخَ، يَعْڕضُ عَلَيْهِ النبي صلى الله عليه وسلم الْقُرْآنَ، فَإِذَا لَقِيَهُ جِبْڕيلُ عَلَيْهِ السَّلام كَانَ أَجْوَدَ بِالْخَيْڕ مِنَ الڕيحِ الْمُرْسَلَةِ " (17)
خوێنه‌رى به‌رێز! ئه‌وه راو بۆ چوونى جیاوازى زانایان بوو له‌باره‌ى دروستبوون ودروست نه‌بوونى ئاهه‌نگ گێڕان به‌بۆنه‌ى یادى له‌دایكبوونى پێغه‌ممه‌ره‌وه صلى الله عليه وسلم، جا تۆیش با له‌و باره‌وه به‌رچاو روون بیت، كاتىَ كه ده‌ڵێیت: دروسته به‌ڵگه‌كانت بزانیت، كاتێكیش كه ده‌ڵێیت دروست نییه، با به‌ڵگه‌ى خۆت و به‌رامبه‌ره‌كه‌ت بزانیت و ئه‌وانه‌ى ئه‌وكاره‌ش ده‌كه‌ن به‌سه‌رگه‌ردانیان نه‌زانیت، چونكه ئه‌وانیش ده‌لیلى خۆیانیان هه‌یه، كاتێكیش كه ده‌لیل بۆ هه‌ركاریك هه‌بوو و به‌كوێرانه نه‌كرا دروست نییه له‌مه‌سائیلى خیلافیدا خه‌ڵكى به‌گومڕا و سه‌ر لێشێواو ناو ببرىَ، وجه‌نگ وجیدال به‌رپا بكرىَ.
ئه‌وزانایانه‌ش كه ئه‌م ئاهه‌نگانه له‌یادی له‌دایكبوونا به‌دروست ده‌زانن، ده‌فه‌رموون: ئه‌گه‌ر ئاهه‌نگێك خیلاف شه‌رعی تیاكرا ئه‌وه خیلاف شه‌رعییه‌كه ده‌یكاته ناپه‌سه‌ند و نادروست..
په‌راوێزه‌كان:
ئه‌م باسه له‌كتێبێكی ده‌ستخه‌تی نووسه‌ره‌وه وه‌رگیراوه به‌ناوی: بیدعه
1- تأريخ الاحتفالات بميلاد النبي صلى الله عليه وسلم. مطبعة الاستقامة.1948.
2- الحاوي للسيوطي, تحقيق محمد محي الدين عبد الحميد: 1/292.
3- أخرجه البخاري في كتاب الصوم, برقم: 1848.
4 - أخرجه البخاري في كتاب الصوم, برقم: 1855.
5 - سه‌ريك له‌كتيبى (اقتضاء الصراط المستقيم) بده, لاپه‌ره 136.
6- أخرجه البخاري في كتاب الصوم, برقم: 1865.
7- الحاوى 1/302.
8 - أخرجه الشيخان, البخاري في كتاب البيوع, برقم: 1985.ومسلم في كتاب الحج, برقم: 2422.
9 - عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قَالَ النبي صلى الله عليه وسلم: إِنَّ إِبْرَاهِيمَ حَرَّمَ مَكَّةَ, وَإِنِّي حَرَّمْتُ الْمَدِينَةَ مَا بَيْنَ لابَتَيْهَا, لا يُقْطَعُ عِضَاهُهَا, وَلا يُصَادُ صَيْدُهَا " أخرجه مسلم في كتاب الحج, برقم: 2425.به‌لاى شافيعى و ماليكييه‌وه هه‌لنه‌بويراوه له‌به‌ر ئه‌م حه‌ديسه‌ى باسكرا.
10 - أخرجه أبوداود بسند صحيح في كتاب الصوم, برقم: 2087.
11- سورة ابراهيم/ 5.
12 - أخرجه الإمام أحمد في باقى مسند الأنصار, برقم: 21501.ومسلم في كتاب الصيام, برقم: 1977.
13- أخرجه البخاري في كتاب الصوم, برقم: 1866.
14 - أخرجه مسلم في كتاب البر والصلة, برقم: 4654.
15- أخرجه النسائي في كتاب الصوم, برقم:2327.
16- أخرجه النسائي في كتاب الصوم, برقم: 2352.
17- أخرجه البخاري في كتاب الصوم, برقم: 1769. | 