الحمدلله رب العالمين، والصلوة والسلام على أشرف المرسلين، وعلى اله و أصحابه ومن اتبعهم باحسان الى يوم الدين.
به‌و پێیه‌ی ئه‌گه‌ری ئه‌وه هه‌یه جه‌ژنی ره‌مه‌زانی ئه‌مساڵ بكه‌وێته رۆژی هه‌ینی، پرسيار ئاراسته‌ى لێژنه‌ى باڵاى فه‌توا كراوه ده‌رباره‌ى نوێژى هه‌ينى؛ ئايا ئه‌وانه‌ى ئاماده‌ى نوێژى جه‌ژن ده‌بن، پێويست و واجبه ئاماده‌ى نوێژى هه‌ينيش ببن يان نا!
دياره لێژنه‌ى باڵاى فه‌توا له هه‌رێمى كوردستان، له ساڵى 2010ى زايينى؛ فه‌توايێكى له‌م باره‌وه بڵاوكردبووه‌وه؛ له (23/8/2017) دووباره جه‌ختیان له‌سه‌ری كرده‌وه، بۆيه بۆ ئه‌مساڵیش ته‌ئكید له‌سه‌ر هه‌مان فه‌توا ده‌كاته‌وه، كه ئه‌مه‌ی خواره‌وه ده‌قه‌كه‌یه‌تی:
هه‌ر كاتێ جه‌ژن و جومعه كۆبوونه‌وه له يه‌ك ڕۆژا؛ ئه‌گه‌ر خه‌ڵكه‌كه جه‌ژنيان كرد به كۆمه‌ڵ، ئه‌وه ده‌رباره‌ى ئه‌نجامدانى نوێژى هه‌ينى، زانايانى فيقهى ئيسلامى دوو ڕاى جياوازيان هه‌يه:
ڕاى يه‌كه‌م: رای جمهوری زانایانی ئیسلام؛ بەتایبەتی هەرسێ مەزەبی (حەنەفی و شافیعی و مالیكی و ظاهيريه‌كان) پێیان وایە ، بە هیچ شێوەیەك نوێژی جەژن شوێنی نوێژی هەینی ناگرێتەوە و نوێژى هه‌ينيش شوێنى نوێژى جه‌ژن ناگرێته‌وه؛ به‌م به‌ڵگانه‌ى خواره‌وه:
1/ گشتگيرى ئايه‌تى: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ) الجمعة/9، كه فه‌رمان ده‌كات، به ڕۆيشتن بۆ نوێژى هه‌ينى له‌كاتى دياريكراوى خۆيدا به فه‌رمانێكى گشتى و بێ جياوازى كردن له‌نێوان ڕۆژه‌كاندا، روون و ئاشكراشه، كه ته‌خصيصى عام بێ بوونى به‌ڵگه‌ى صه‌حيح و (قطعي الدلالة)، دروست نيه، كه ئه‌و به‌ڵگه‌يه‌ش لێره‌دا نيه.
2/ هه‌روه‌ك ئاماژه‌مان پێدا؛ هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى صه‌حيح بوونى نيه، كه پێغه‌مبه‌رى خوا -صلى الله عليه وسلم- فه‌رمانى دابێت به يه‌كێك له هاوه‌ڵان له رؤژى جه‌ژندا نوێژى هه‌يينى نه‌كات، بێ به‌هانه‌يه‌كى درووست و ڕيگه‌پێدراو، به‌ڵكو پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه، پێغه‌مبه‌رى خوا -صلى الله عليه وسلم- له‌ژيانى خۆيدا هه‌ردو نوێژه‌كانى ئه‌نجامداوه، گه‌ر له رۆژێكدا كۆبوونه‌وه، (عن النعمان بن بشير قال كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يقرأ في العيدين وفي الجمعة بسبح اسم ربك الأعلى وهل أتاك حديث الغاشية قال وإذا اجتمع العيد والجمعة في يوم واحد يقرأ بهما أيضا في الصلاتين). رواه مسلم. ئه‌م فه‌رمووده‌يه صه‌حيحه و ده‌قێكى ڕوون و ئاشكرايه، كه پێغه‌مبه‌رى خوا -صلى الله عليه وسلم- هه‌ردوو نوێژه‌ى ئه‌نجامداوه له‌كاتى كۆبوونه‌وه‌يان له‌يه‌ك ڕۆژدا، وه يه‌ك فه‌رمووده‌ى صه‌حيحيش نيه، كه پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه بێ.
3/ جه‌ژن و هه‌ينى؛ دوو دروشم و په‌رستشى تايبه‌ت و جياوازن و نابنه جێگره‌وه‌ى يه‌كترى.
4/ له ڕووى حوكمه‌وه؛ نوێژى جه‌ژن سوونه‌تى موئه‌ككه‌ده‌يه‌و نوێژى هه‌ينيش فه‌ڕزه؛ فه‌ڕزيش لانابرێت به‌هۆى سوننه‌ته‌وه بێ بوونى به‌ڵگه‌ى صه‌حيح.
5/ ئه‌گه‌ر ئه‌و فهرموودهيهى كه باس له ڕێگه‌دان و جائيزبوونى ئه‌نجامنه‌دانى نوێژى هه‌ينى ده‌كات له‌رۆژى جه‌ژن صه‌حيحيش بێت؛ ئه‌وه تايبه‌ت بووه بەو گوند و شوێنە دوورانەی مزگەوتیان نیە ، یان وتاری هەینیان نییە ، يان ئه‌و موسافيرانه‌ى كه له‌گونده‌كانه‌وه هاتوون بۆ شار و ويستوويانه بگه‌ڕێنه‌وه‌و پێغه‌مبه‌رى خواش -صلى الله عليه وسلم- بۆ ئاسانكارى و قوڕس نه‌بوونى ئه‌ركى سه‌رشانيان واى پێفه‌رموونه.
ڕاى دووه‌م: حه‌نبه‌ليه‌كان ده‌ڵێن: كه يه‌كه‌م ڕۆژى جه‌ژن كه‌وته ناو ڕۆژى هه‌ينى؛ ده‌توانن نوێژى هه‌ينى نه‌كه‌ن، به‌م به‌ڵگانه‌ى خواره‌وه:
1/ عن أبي هريرة رضي الله عنه أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: ((قد اجتمع في يومكم هذا عيدان، فمن شاء أجزأه من الجمعة، وإنا مجمعون)). رواه ابن ماجة و الحاكم.. اسناده ضعيف لضعف بقية، وهو ابن الوليد، ولاضطراب في اسناده.
2/ عن إِيَاسِ بْنِ أَبِي رَمْلَةَ الشَّامِيِّ، قَالَ: شَهِدْتُ مُعَاوِيَةَ بْنَ أَبِي سُفْيَانَ وَهُوَ يَسْأَلُ زَيْدَ بْنَ أَرْقَمَ، قَالَ: أَشَهِدْتَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلّى الله عليه وسلّم عِيدَيْنِ اجْتَمَعَا فِي يَوْمٍ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَكَيْفَ صَنَعَ؟ قَالَ: صَلَّى الْعِيدَ، ثُمَّ رَخَّصَ فِي الْجُمُعَةِ، فَقَالَ: " مَنْ شَاءَ أَنْ يُصَلِّيَ فَلْيُصَلِّ " رواه البيهقي في السنن الكبرى.
3/ عن ابن عمر رضي الله عنهما قال: ((اجتمع عيدان على عهد رسول الله صلى الله عليه وسلم فصلى بالناس ثم قال: من شاء أن يأتي الجمعة فليأتها ومن شاء أن يتخلف فليتخلف)). رواه ابن ماجه.. ضعيف لضعف جبابرة و مندل.
ئه‌م سێ فه‌رمووده‌يه، كه حه‌نبه‌ليه‌كان كردوويانه به به‌ڵگه؛ هه‌رسێكيان لاوازن و صه‌حيح نين.
فه‌رمووده‌ى يه‌كه‌م: ابن عبدالبر ده‌فه‌رموێ: ئه‌وه‌نده‌ى من بزانم، هيچ يه‌كێك له (ثقات) ئه‌م فهرموودهيهى له (شعبة)وه نه‌گێراوه‌ته‌وه. زۆرێك له زانايانيش گێڕانه‌وه‌كانى شوعبه‌يان به لاواز داناوه؛ (وفيه بقية وهو ضعيف).
فه‌رمووده‌ى دووه‌م: ابن المنذر فه‌موويه‌تى: ئه‌م فه‌رمووده‌يه جێگير نه‌بووه؛ (هذا الحديث لا يثبت، وأياس أبي رملة راويه عن زيد مجهول).
فه‌رمووده‌ى سێيه‌م: زانايان ده‌رباره‌ى ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ش فه‌رموويانه: (في اسناده مندل بن علي؛ متروك الحديث، والراوي عنه؛ جبابرة بن مفلس، ضعيف أو متروك أيضا).
ڕاى په‌سه‌ند:
پاش لێكۆڵينه‌وه له به‌ڵگه‌كان؛ ڕوون بووه‌وه، كه: به‌ڵگه‌كانى حه‌نبه‌ليه‌كان هه‌موويان لاوازن و زانايانى فه‌رمووده يه‌كده‌نگ
نين له‌سه‌ريان و هيچيان قطعي الدلالة نين و نابنه به‌ڵگه له‌سه‌ر نه‌كردنى نوێژى هه‌ينى، ئه‌گه‌ر له‌گه‌ل رۆژى جه‌ژندا كۆبووه‌وه.
ئه‌گه‌ر ئه‌و فهرموودهيهى كه باس له ڕێگه‌دان و جائيزبوونى ئه‌نجامنه‌دانى نوێژى هه‌ينى ده‌كات له‌رۆژى جه‌ژن صه‌حيحيش بێت؛ ئه‌وه تايبه‌ت بووه بەو گوند و شوێنە دوورانەی مزگەوتیان نیە ، یان وتاری هەینیان نییە ، يان ئه‌و موسافيرانه‌ى كه له‌گونده‌كانه‌وه هاتوون بۆ شار و ويستوويانه بگه‌ڕێنه‌وه‌و پێغه‌مبه‌رى خواش -صلى الله عليه وسلم- بۆ ئاسانكارى و قوڕس نه‌بوونى ئه‌ركى سه‌رشانيان واى پێفه‌رموونه؛ وه‌ك ئه‌وه‌ى له‌سه‌ره‌وه باسكرا.
بۆيه ئێمه، وه‌ك لێژنه‌ى باڵاى فه‌تواى هه‌رێمى كوردستان؛ داوا ده‌كه‌ين بە هیچ شێوەیەك ئەوە نەكرێتە مایەی دەنگە دەنگ‌و ئاژاوه‌و قسە‌و قسەلۆك‌و دروستكردنی رارایی و كێشە نانەوە لە ناو موسڵمانان و باشتر وایە موسڵمانان بۆ دەرچوون لە خیلاف‌و را جیاوازی، بەشداری نوێژی هەینی بكەن، چونكە ئەو كاتی لە جیاتی پەناربردن بۆ روخسەت، دەستگرتنە بە عەزیمەت‌و رۆییشتنە لەسەر رای زۆرینەی زانایانی فیقهی ئیسلامی، لە خیلافیش چوونەتە دەر، به‌تايبه‌تتر كه ئێستا له هه‌ر كاتێك زياتر پێويستيمان به يه‌كده‌نگى و خۆشه‌ويستى و ته‌باييه.
داوامان وايه، كه هه‌موو ئه‌و موسڵمانانه‌ى ده‌توانن به‌شدارى نوێژ بكه‌ن و هيچ به‌هانه‌يه‌كى شه‌رعيان نيه؛ با ئاماده‌ى مه‌ڕاسيمى نوێژى جه‌ژن و نوێژى هه‌ينى بن، كه به‌لايه‌نى كه‌مه‌وه ڕۆشتن و ده‌ستگرتنه به ڕاى زۆرينه‌ى زانايانى فيقهى ئيسلامى.
لێژنه‌ى باڵاى فه‌تواى هه‌رێم/هه‌ولێر
23/8/2017
کۆبوونەوەی ئاسایی مەکتەبی تەنفیزی یەکێتی زانایان بەرێوە دەچێت چەند پرسێکی گرنگ و تایبەت تاوتوێ دەکات
