بەناوی خودای بەخشیندەی میهرەبان
الحمدللە والصلاة والسلام علی سيدنا محمد رسول الله، وعلی آله وصحبه ومن والاه وبعد..
زۆرێک ئەو بابەتە دەپرسن، بەتایبەت لە مانگی پیرۆزی رەمەزاندا، بۆیە بە پێویستم زانی روونی بکەمەوە بە
توێژینەوەیەکی کورتی فیقهی بەراورکاری بە بەڵگەو رای زانایانی فیقهی ئیسلامیەوە..بۆیە دەڵێم وباللە تعالی التوفیق:
بەپێی رای جمهوری زانایانی ئیسلام لەوانیش مەزهەبی پێشەوامان حەزرەتی شافیعی و مەزهبی پێشەوایان مالیک و ئەحمەدیش بەپێی کۆمەڵێک بەڵگەی دروست ژن لە خشڵی خۆی واجب نییە زەکات بدات بەم مەرجانەی لای خوارەوە:
١- زێڕەکە کرابێتە خشڵ وەک بازنەو ملوانکەو خڵخاڵو ..هتد، کەواتە زێڕی ئاسایی لەقاڵبدراو بۆ فرۆشتن وەک سەبائیک و لیرە چونکە ناکرێت بە خۆوە زەکاتی تێدا واجبە ئەگەر گەیشت بە بیست مسقاڵ زێڕ .
٢- خشڵەکەی جارجارە لە موناسەباتدا بیکات بەخۆیەوەو تەنها بۆ هەڵگرتن نەبێت.
نابێت نییەتی کەنزو هەڵگرتنی خەشڵەکەی هەبێت، ئەگەر تەنها بۆ مەبەستی هەڵگرتن داینابوو نەک بۆ بەکارهێنان و خۆپێڕازاندنەوە لە موناسەباتی شەرعیدا ئەوا دیسان واجبە زەکاتی لێ بدات، قال الإمام النووي رحمه الله: "قال أصحابنا: ولو اتخذ حليا، ولم يقصد به استعمالا محرما ولا مكروها ولا مباحا، بل قصد كنزا واقتناء، فالمذهب الصحيح المشهور الذي قطع به المصنف والجمهور وجوب الزكاة فيه" انتهى. (المجموع شرح المهذب للنووي 5 /519).
٣- نەگاتە رادەی ئیسراف کە بریتییە لە ٢٠٠ دوسەد میسقاڵ زێڕ یان زیو وەک پێشەوا نەوەوی لە المنهاج دا فەرمویەتی:"والأصح تحريم المبالغة في السرف كخلخال وزنه مائتا دينار"منهاج الطالبين، كتاب الزكاة ص ٦۸.
مەبەستیش سەنگی هەردوو خڵخاڵەکەیە کە پێکەوە بگاتە ئەو بڕە، نەک یەکێکیان بە تەنها، وانە ئەگەر ئافرێتێک کۆمەڵێک خشڵی هەبوو پێکەوە دەگەیشتە ئەو بڕە ئەوا دادەنرێت بە ئیسراف و زەکاتی لێ دەکەوێت وەک شێخی توحفە لە شەرحی عیبارەتی پێشەوا نەوەویدا دەفەرموێت:" (والأصح تحريم المبالغة في السرف) في كل ما أبيح مما مر (كخلخال وزنه) أي مجموع فردتيه لا إحداهما فقط خلافا لمن وهم فيه (مائتا دينار) أي مثقال ومن عبر بمائة أراد كل فردة منه على حيالها لكنه يوهم أن هذا شرط وليس كذلك، بل المدار على المائتين وإن تفاوت وزن الفردتين ولا يكفي نقص نحو المثقالين عن المائتين كما يفهمه التعليل الآتي وحيث وجد السرف الآتي وجبت زكاة جميعه لا قدر السرف فقط".
راجیحیش وایە قورسایی زیویش وەک زێڕوایە لەم مەسئەلەیەدا، واتە ئەگەر ژنەکە خشڵێکی موباحی زێڕی هەبوو یان زیو مادام نەگەیشتبێتە سنوری دووسەد مسقاڵ هەر زەکاتی لێ نادات، وەک شێخی ابن حجر له توحفەدا ج٣ ص ۲۸۰ دەفەرموێت:" ينبغي الاكتفاء فيه(اي في الفضة) بمائتي مثقال كالذهب". اه.
٤- پێویستە خشڵەکەی لە تیجارەتدا بەکاری نەهێنێت هەروەها نەیدات بە کرێ، چونکە ئەوکات واجب دەبێت زەکاتی لێ بدات مادام بگاتە بیست مسقاڵ زێڕ یان سەدوچل مسقاڵ زیو.
٥- خشڵەکە موباح بێت بۆ ژن کە بەخۆیەوە بکات، بەنمونە ئەگەر خەنجەرێک بێت پێویستە زەکاتی لێ بدات چونکە خەنجەرو ئەدەواتی شەڕ تایبەتمەندە بە پیاوەوەو حەرامە ژن خۆیی پێ بڕازێنێتەوە. قال الامام النووي : " أَمَّا الْحُلِيُّ الْمُحَرَّمُ فَتَجِبُ الزَّكَاةُ فِيهِ بِالْإِجْمَاعِ " "روضة الطالبين للنووي" (2/260).
٦- پێویستە زێڕو زیوەکەی ساغ بێت واتە نەشکابێت بە شێوەیەک پێویستی بە چاکردنەوە هەبێت یان لەکەڵکی ئەوە کەوتبێت کە بیکات بە خۆیەوە، بۆیە هەرکات بە نمونە خشڵە زێڕەکەی شکا بەو جۆرەی باسمانکرود، ئەوا پێویستە حەول حیساب بکات و کە ساڵی قەمەری تێپەڕاند و بیست میسقاڵیش دەبوو، زەکاتی لێ دەربکات، وەک پێشەوا (النووي) لە المجموع دا ج ٦ ص ٣٧ دەفەرموێت:" (فرع) إذا قلنا بالمذهب أنه لا زكاة في الحلى فانكسر فله أحوال (أحدها) أن ينكسر بحيث لا يمنع الاستعمال فلا تأثير لانكساره بلا خلاف ويبقي في زكاته القولان (الثاني) ينكسر بحيث يمنع الاستعمال ويحوج إلى سبك وصوغ فتجب الزكاة وأول الحول وقت الانكسار هذا هو المذهب وبه قطع الجمهور وحكى البندنيجي فيه طريقين (أحدهما) هذا (والثاني) أنه على التفصيل الذي سنذكره في الحال الثالث إن شاء الله تعالى (والثالث) ينكسر بحيث يمنع الاستعمال لكن لا يحتاج إلى صوغ ويقبل الاصلاح بالالحام فان قصد جعله تبرا أو دراهم أو كنزه انعقد الحول عليه من يوم الانكسار وان قصد اصلاحه فوجهان مشهوران (أصحهما) لا زكاة وان تمادت عليه أحوال".
كەواتە بەم مەرجانە ژن زەکات لە خشڵی خۆیدا نادات، بەڵام ئەگەر یەکێ لەم مەرجانەی تێدا نەبوو واجبە زەکاتی لێ بدات لە هەموو بیست مسقاڵێک= ٨٥گرام) نیو مسقاڵ. لە چل مسقاڵیش یەک مسقاڵ.
ئەگەر زێڕ بوو، لە هەموو دووسەد دیرهەمێک زیو کە دەکاتە (٥٩٥گرام تقریبا)پێویستە چل یەکی لێ بدات.
ئەو فەرمودەی حەزرەتی عائیشە ڕ.خ : کە دەفەرموێت: " دَخَلَ عَلَيَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَرَأَى فِي يَدَيَّ فَتَخَاتٍ مِنْ وَرِقٍ .فَقَالَ : مَا هَذَا يَا عَائِشَةُ ؟فَقُلْتُ : صَنَعْتُهُنَّ أَتَزَيَّنُ لَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ .قَالَ : أَتُؤَدِّينَ زَكَاتَهُنَّ ؟قُلْتُ : لا .قَالَ : هُوَ حَسْبُكِ مِنْ النَّارِ" .
لای زۆرێک لە زانایانی فەرمودە لاوازە سەنەدەکەی، حیث ضعفه : الترمذي ، والدرقطني ، والذهبي ، وابن عبد الهادي .ينظر: " سنن الدارقطني " (2/274) ، " تنقيح التحقيق" (1/343) للذهبي.
ئەگەر بەهێزیش بێت سەنەدەکەی مەبەست لێی خشڵ نییە، چونکە لە زمانی عەرەبیدا ووشەی (ورق) بە خشڵ ناگوترێت ، قال ابن خزيمة رحمه الله : " اسْمُ الْوَرِقِ فِي لُغَةِ الْعَرَبِ الَّذِينَ خُوطِبْنَا بِلُغَتِهِمْ لَا يَقَعُ عَلَى الْحُلِيِّ الَّذِي : هُوَ مَتَاعٌ مَلْبُوسٌ " انتهى من " صحيح ابن خزيمة " (4/34) .
یاخود مەبەست زەکاتی واجب نییە بەڵکو سەدەقەیە کە لێی بدات. هەندێک لە زانایانیش فەرمویانە لە سەرەتاوە واجب بووە پاشان نەسخ بووەتەوە بە عمومی بەڵگەکان کە باس لە خشڵ ناۆات، هەروەها بە ئایەتی (وَآتَيْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً..الآية..۲۰ من سورة النساء).. واته ئەگەر شاخێک( کە موبالەغەیە لە زۆری) لە زێڕتان بۆ کردن بە مارەیی لێیان مەسێننەوە، مادام دروست بێت ئەوەندەی بۆ بکرێت بە مارەیی نابێت واجب بێت زەکاتیشی لێ بکات، مەگەر بگاتە رادەی ئیسراف کە راجیح وایە دووسەد مسقاڵە وەک گوتمان..
بۆێە تەواوی بەڵگەکانی واجب بوونی زەکاتی زێڕو زیو زانایان دەفەرموون خشڵ ناگرێتەوەو ناچێتە نێوەندی ئەو دەقە عمومانەوە..
ئەو فەرمودانەی کە حەنەفیەکان ڕ.خ پشتی پێ دەبەستن بۆ واجببوونی زەکات لە خشڵی ئافرەتاندا تێکڕایان لاوازن..قال الحافظ ابو عیسی الترمذي: " وَلَا يَصِحُّ فِي هَذَا البَابِ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَيْءٌ" انتهى من " جامع الترمذي " (3/29) .وقال الامام بدر الدين الموصلي : " لَا يَصح فِي هَذَا الْبَاب شَيْء عَن النَّبِي صلى الله عَلَيْهِ وَسلم" انتهى من " المغني عن الحفظ والكتاب " صـ313 .وقال الحافظ ابن الجوزي : " كلُّها ضعافٌ" انتهى من " التحقيق" (3/71).
کەواتە زەکات ناکەوێت لە خشڵی ئافرەت بەو مەرجانەی سەرەوە، مەگەر بگاتە رادەی سنوری دووسەد مسقاڵ، ئەوکات لە هەر چل مسقاڵێک واجبە مسقاڵێک بدات..
بەڵام ئەگەر کەسێکیش زەکاتی دا لە خشڵی خۆی ئەوا باشترە، چونکە دەرچوون لە خیلاف موستەحەببە، بەڵام واجب نییە.
پێشەوا (الٲذرعي) یش فەرمویەتی: مەرج نییە زیاتریش لە دووسەد مسقاڵ راددەی ئیسراف بێت یان کەمتر لەوە ئیسراف نەبێت، واتە ئیسراف بەپێی عورف و عادەتە، لە خەڵکێک بۆ خەڵکێکی ترو لە وڵاتێک بۆ وڵاتێکی ترو لە نەتەوەو قەبیلەو سەردەمێک بۆ نەتەوەو قەبیلەو سەردەمێکی تر دەگۆڕدرێت..
قال العلامة ابن حجر في التحفة
:"ولم يرتض الأذرعي التقييد بالمائتين بل اعتبر العادة فقد تزيد وقد تنقص، وبحث غيره أن السرف في خلخال الفضة أن يبلغ ألفي مثقال وهو بعيد بل ينبغي الاكتفاء فيه بمائتي مثقال كالذهب، كما يصرح به التعليل الآتي المأخوذ منه أن المدار على الوزن دون النفاسة، وذلك لانتفاء الزينة عنه المجوزة لهن التحلي بل ينفر الطبع منه كذا قالوه وبه يعلم ضابط السرف واعتبر في الروضة كالشرحين مطلقا السرف ولم يقيده بالمبالغة كالمتن ويجمع بأن المراد بالسرف ظهوره فيساوي قيد المبالغة فيه المذكورة في المتن، ثم رأيته في المجموع صرح بما ذكرته من أن المراد السرف الظاهر لا مطلق" بڕوانە: تحفة المحتاج مع الحواشي ج۳ ص۲۸۰.
بەڵام راجیح وایە کە دووسەد مسقاڵەکە رادەو (ضابط) وسنوری موبالەغەیە لە ئیسرافدا بە شێوەیەکی گشتی وەک شێخی توحفە روونی کردەوە..ئەگەر نەگاتە ئەو سنورە زەکاتی لێ ناکەوێت خشڵەکانی..
واللە تعالی ٲعلم
ٲ. د. حسن الشیخ خالد المفتي
۲٦رمضان ۱٤٤٤ك =١٧-٤-۲۰۲۳