هەندێ كارو هەڵوێست لە ئەسڵدا قەدەغەن بەڵام، لە كاتی پێویستدا دەشێت بكرێن و قەدەغەكارییان لەسەر لادەچێت ئەو جۆرە كارانەش دەچنە سياسەتی گوناهە ناچارییەكان یاخود سیاسەتی ئەنجامدانی تاوان لەبەر ناچاری و ڕەچاوكردنی بەرژەوەندی بۆ نموونە:سەرنج بدەن خودا ﷻ لەو بارەیەوە چی ده‌فه‌رمووێت: (مَا قَطَعْتُمْ مّن لّينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوهَا قَآئِمَةً عَلَىَ أُصُولِهَا فَبِإِذْنِ اللّهِ وَلِيُخْزِيَ الْفَاسِقِينَ)1.

هەڵبەتە ئەم بانگەوازە بۆ بڕوادارانە، هەر دارخورمایەكیان بڕیبێتەوە یان وەكو، خۆی هێشتوویانەتەوە و دەستكارییان نەكردووە سەرجەم ئەم كارانە بە فەرمانی خوداﷻ بووە هەروەها، موڵەت بە پێغەمبەرrو هاوەڵانی دراوە كە ئەنجامی بدەن لە پێناو ئەوە بووە كە جوولەكەكانی(بني النضير) زەلیل و زەبون بكات و ناچار بن دەرچن لە (مەدینە) بەهۆی خیانەت و پاشگەزبوونەوەیان لەو وەعدو پەیمانەی بەستووبیان لەگەڵ، موسڵمانن تەنانەت دەستیان تێكەڵاو كردبوو لەگەڵ دوژمن ونەیارانی پێغەمبەرrلە دەرەوەی (مەدینە) دژ بە موسڵمانان .

چونكە، زیان گەیاندن بە كەرەستەو موڵكی جووەكانی(بني النضير) كە زۆر خۆشەویست بوو بەلایانەوە هەروەكو، مەلای گەورەی كۆیە رەحمەتی خودای لێ بێت دەڵێت: ئەو باغە دارخورمایانە لایان وەكی , ڕۆڵەی شیرین وایە2.

كەواتە: سیاسەتی گوناهە ناچارییەكان، واتە، هەندێ كارو هەڵوێست لە ئەسڵدا قەدەغەن بەڵام، لە كاتی پێویستدا دەشێت بكرێن و قەدەغەكارییان لەسەر لابچێت، چونكە ئەگەر، نەكرێن زیان بە هاووڵاتیان دەگات هەروەك، ئاشكرایە ڕێگری لە زیانیش لە پێشترە لەو قەدەغەكارییە هەروەك، برینەوەو سووتانی دارخورمای (بني النضير) چونكە، ئەسڵ وایە دەرختەكان نەسووتێنڕێن و دەستیان بۆ نەبرێت بەڵام، لەو كاتانەی دوژمن دەست ناپاڕێزیت و پاشگەز دەبێتەوە لەو وەعدو پەیمانانەی بەستوویەتی بەتایبەت ئەو دوژمنەی لەناو خۆدا لە گەڵیدا دەژێیت وەكو، سەردەمی پێغەمبەرrلە شاری (مەدینە) كە هاوپەیمان بوو لەگەڵ جووەكان و بێباوەڕەكان بەڵام، خیانەتیان كرد.

كەواتە : گرتنەبەری ئەو جۆرە ڕەفتارەی پێغەمبەرrوهاوەڵانی كە بەامبەر بە جووەكانی (بني النضير) كردیان سیاسەتێكی شەرعی بوو.

بۆيه:‌ فو‌قەها‌كان ده‌ڵێن: سووتاندنى كەرەستەو موڵكی دوژمن و بڕينى به‌رووبووميان ڕێگه‌پێدراوه، ئه‌م حوكمه‌ شه‌رعييه‌ش له‌ژێر بڕيارى ڕابه‌ر و كاربه‌ده‌ست و فەرمانده‌ى (سه‌ربازيى) دايه‌، چۆن بيه‌وێت دوژمنان زەلیل و زەبوون و سه‌ركۆنه‌يان بكات.3.

دەكرێت بەگرتنەبەری هەمان ئەو سیاسەتە، ئێمەی كوردی وڵات داگیركراو لەلایەن نەیاران و دوژمنانمانەوە، سوود لەو ڕەفتارەی پێغەمبەرrو هاوەڵانی وەربگرین بەتایبەت لە بەرامبەر ئەوانەی دەست بەسەر خاك و وڵات و زەویوزارماندا دەگرن و بێشەرمانە بە ئارەزووی خۆیان دەیكێڵن و بەرووبوومەكەی دەخۆن بە بەرچاوی خاوەن موڵكەكەوە بێ ئەوەی سڵ بكەنەوە، ئەمە ستەمێكی گەورەیە بەرامبەر بە میللەتی كورد دەكرێت بە درێژایی مێژووی حوكمڕانییەكانی عێراق ، ئێستاشی پێوە بێت .

كەوابوو: سووتاندنی بەرووبومی دانەوێڵە و كشتوكاڵ و زیان گەیاندن بە كەرەستەو ڕووخاندنی بیناو خانوو و موڵكەكانی تری ئەو داگیركەرانە كە لەسەر ئەو خاك ونیشتمانە داگیركراوە كردووە بە ناهەق و ناڕەوا، لەوەیە گرتنەبەری ئەو جۆرە سیاسەتە ناچاریان بكات و دەستەبەرداری ئەو زەوییانە بن لە ئاییندەدا و جێی بهێڵن بۆ خاوەنە ڕەسەنەكانیان.

سەرنج بدەن سەبارەت بەوانەی لە زەوی كەسێك دا درەخت و دانەوێڵە دەچێنن، بێئەوەی خاوەن موڵك ڕەزامەندی لەسەر بێت، نموونەی هەندێ لەو عەرەبە هاوردانەی هێنراونەتە سەر موڵک و زەویوزاری جووتیاری کورد، پێغەمبەرrچی دەفه‌رمووێت: (وليسَ لعِرقِ ظالمٍ حقٌّ)4.

واتە: بۆ خاوەن موڵكەكە هەیە ئەو درەختە لە ڕەگەوە هەڵبكێشێت چونكە، لە سەرەتاوە ڕەزامەندی لەسەر نەبوو، خاڵێكی گرنگ لەو فەرموودەیەدا كە باسی لێوەكراوە ئەوانەی ئەو جۆرە كارانەدەكەن لەسەر زاری پێغەمبەرrپێیان وتراە: ستەمكار، ئەو ستەمكارەش بۆی نیە بڵێت: بۆ ئەو درەختەت هەڵكێشا تەنانەت هیچ مافێكی ناكەوێت هەروەك، لە فەرموودەكەدا ئاماژەی پێكراوە.   

لێره‌وه‌ ده‌شێت هەرچی ئامێری سه‌ربازی دوژمن و داگیرکەر هەن تێك بشكێنرێن  و بسووتێنرێن بەتایبەت لەو ناوچانەی دوژمن سەربازی بۆ هێناون و داگیری كردوون، بۆ نموونە: لەشكر كێشی هەر سوپایەك بۆسەر نیشتمانی كوردستانمان یان هەر لایەنێک بۆ سەر زەویوزاری میللەتی کورد لە هەر شوێنک بێت،یان ئه‌و شوێنانه‌ى كە دوژمن به‌كاريان ده‌هێنن و تێیدا كۆده‌بنه‌وه‌ ڕێگەپێدراوە لە ڕووی شەرعەوە زیانیان پێبگەیەنرێت بۆ ئەوەی ناچار بكرێن بگەڕینەوە ودەرچن لە خاك و نیشتمانی كوردستان.

بیرمان نەچێت ئەوەی پێغه‌مبه‌رrپێى هه‌ستاوه‌  وه‌كو، بڕينى دارخورما زیان گەیاندن بە كەرەستەو موڵكی ئەو یەهودییانەی ژێر بەژێر عەهدو پەیمانیان شكاندووە و خیانەتیان كردووە، بەوەی چوونەتە ڕیزی دوژمن و نەیارەكانی موسڵمانان لە مەدینە، كڕۆكى سياسه‌تى شه‌رعى بووه.

بۆ ئاگاداری سه‌رجه‌م ئه‌م هه‌وڵ و كردارو ڕەفتارانه‌ لەكاتی شه‌ڕدا جێبەجێ دەکرێن، نه‌ك له‌سه‌روه‌ختى ئاشتى و ئاساييدا، كۆی ئەو ڕێكارانە بە دەستەواژەی ئەم سەردەمە پێی دەڵێن: یاساكانی جەنگ.

(1 ) سورة الحشر: الآية (5).

(2) تەفسیری كوردی / مەلای گەورە مەلا محمدی كۆیی : 10/ 38  بە دەستكارییەوە .

(3) تفسير القرطبي: 18/7، تفسير الفخر الرازي: 10/265، التفسير القاسمي: 9/184، التحرير والتنوير: 28/67 وما بعدها والتفسير المنير في العقيدة والشريعة والمنهج: 14/446، فقه السيرة/ الدكتور محمد سعيد رمضان البوطي، ص204بتصرف.

(4) عون المعبود على شرح سنن أبي داود : رقم الحديث 3073 ص1393 كتاب – الخراج والإمارة والفيْ – باب- في إحياء الموا ،  حديث صحيح