(بێ بڕیاری پێشوەخت ئەم بابەتە بخوێنەوە). دەربارەی شێوازی دەرکردنی سەرفیترە هەرلە قەدیمەوە ڕاجیایی لەنێوان زانایان هەبووە ئاخۆ دروستە پارە لە جیاتی خواردن بدرێ یاننا؟ من نامەوێ ئەو خیلافە باس بکەم و لەگەڵ ئەوەشدا نیم بەناوی شەرعڕەوی و چی و چی، جوانی شەعیرە و دروشمێکی دینی وەکو سەرفیترە بە جەدەل و شەڕەقسەی زبر بگەچڵێنرێ. ئەوەی من مەبەستمە و سەرنجی ڕاکێشاوم قسەکەی ئەبی سەعیدی خودریە،(ڕەزای خوای لەسەربێت) هاوەڵی بەڕێزی پێغەمبەری خۆشەویستمان، کە لە بوخاری و موسلیم دا هاتووە و باسی چۆنیەتی سەرفیترەی ئەسحاب دەکات لە زەمانی پێغەمبەردا، فەرمون: روى البخاري (1510) ومسلم (985) عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ : ( كُنَّا نُخْرِجُ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ طَعَامٍ . وَقَالَ أَبُو سَعِيدٍ : وَكَانَ طَعَامَنَا الشَّعِيرُ وَالزَّبِيبُ وَالْأَقِطُ وَالتَّمْرُ ) . (ئێمە لە سەردەمی پێغەمبەردا سەرفیترەمان دەدا لە ڕۆژی جەژندا ، ڕبەیەک خواردن، جا ئەبو سەعید دەفەرموێ: خواردنی ئێمە ئەوکات بریتی بوو لە جۆ و مێوژ و کەشک و خورما). سەرنجەکەم لە سەر کەلیمەی (نخرج = دەرمان دەکرد، جیامان دەکردەوە). من وای بۆدەچم و حاڵی دەبم کە (اخراج، لێدەرکردن و لێجیاکردنەوە) بۆ ئەوە بەکاردێ کە تۆ شتێکت هەبێ و بەشێکی لێ جیا بکەیەوە، بۆ نمونە جوتیارێک گەنم و جۆی هەبووە، ئاژەڵدارێک کەشکی هەبووە، و باغەوانێکیش خورما و مێوژی هەبووە، هەریەکە و بەشێکی لەو شتە جیاکردۆتەوە کە هەیبووە، نەک چوبێت لە بازاڕ بیکڕێت چونکە ئەوە پێی ناگوترێت (اخراج) بەڵکو ئەوە (شراء= کڕین)ە. بۆیە کەسێک هەریەکێک لەوانەی سەرەوەی هەبوو، با لە سەرفیترە بیدات و پێویست ناکات بچێ لەبازاڕ بیفرۆشێ و ئنجا پارەکەی بداتە فەقیران،چونکە دین لە سەر ئاسانگیری بنیاتنراوە، و چیت هەیە بیدە لە سەرفیترە! بەڵام ئەگەر هیچیانی نەبوو دیسان پێویست ناکات بچێ لەبازاڕ بە پارە بیکڕێ و لە سەرفیترە بیدات و وابزانێ ئنجا بەقسەی پێغەمبەری خۆشەویستی کردووە!! ئەوکات پارەکەبدات چونکە شتەكانی تری نین و پارەی هەیە. چونکە: یەکەم: لەهاوەڵانەوە شتێکی وا نەهاتووە کە چوبن لە بازاڕ شتیان کڕیبێ و لە سەرفیترەیان دابێ، ئەبو سەعیدیش نەیفەرمووە (كنا نشتري، بەڵکو فەرموی کنا نخرج)! دووەم: ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ سەردەمی خۆشەویست درودی خوای لەسەربێ، دەبینین شێوازی مامەڵە و کڕین و فرۆشتن بە زۆری (معاوضة= گۆڕینەوەی کەل و پەل بەیەکتر) بووە، بۆنمونە مێوژ بە گەنم و کەشک بە خورما و هەروەها، بۆیە ئاسایی بووە فەقیرەکە کە گەنم و جۆ و خورما و مێوژی وەرگرتووە زۆربە ئاسانی بە شتی تری داوە و گۆڕیویەتەوە، جا ئەو شتە جل و بەرگ بوبێت یان هەر پێویستیێکی تری ژیان. ئەمە لە کۆندا لە هەرێمی کوردستانیش باو بووە. لێرەوە دەڵێم ئەو هەڵمەتی برنج کڕین و دابەشکردنی لە جیاتی سەرفیترە کە هەندێ دامەزراوەی فەتوادان و هەندێ زانا و مامۆستای بەڕێز بانگەشەی بۆدەکەن لەگەڵ (نخرج)ی ئەبو سەعید ی سەحابی بەڕێزی پێغەمبەری خۆشەویست درودی خوای لەسەر بێ نایەتەوە، و ئەگەر بیدعە بریتێ بێ لە هەرشتێ کە پێغەمبەر و هاوەڵانی بەڕێزی نەیان کردبێ، ئەوە ئەو هەڵمەتی برنج کڕینە بیدعەیەکە بە ئیمتیاز. و هەر دەکاتەوە پارەدان لە سەرفیترە نەک تەعام، چونکە ئەوکەسەی برنجی خۆی نییە و دەچێ بەپارە لەبازاڕ دەیکڕێ بۆ سەرفیترە، لە حەقیقەتدا پارەی ئیخڕاج کردووە، بە تایبەت کە دەبینین خەڵکێک پارە وەردەگرێ و دەچێ لە جیاتی خاوەنەکەی برنجی پێدەکڕێ و دابەشی دەکات بەناوی سەرفیترە! ئەگەر بشگوترێ برنج قوتی غالیبە بۆیە حەدیسەکە دەیگرێتەوە، ئەوە لە ڕاستیدا خۆ قوتی غالبیش لە حەدیسدا نەهاتووە بەڵکو ئەوە شەرح و ئیزافەی زانایانە بۆ دەقی فەرمودەکە. لەکۆتاییدا چەند سەرنجێكی تر: ١ـ کەسێک برنجی کردبێ و لە سەرفیترە بیدات ئەوە تەواو ئیتتیباعی سوننەتی کردووە، بەڵام بە پارە بیکڕێ ئەوە ناکاتە ئیتتیباعی لە فز و دەقی زاهیری سوننەت کە هەندێک کەس هەر ئەوە بە دینداری دروست دەزانن، ئەوە هیچ کەلەگەڵ مەقاسیدی شەرعیش نایەتەوە چونکە حەڕەج بۆ هەردوولا — بەخشەر و وەرگر — و تەنانەت بەهەدەردانیشی تێدا ڕوودەدات. ٢ـ دیاری کردن و تایبەت کردنی برنج بۆ خۆی جێگەی سەرنجە، چونکە خۆ ئەویش لە حەدیس دا نەهاتووە، ئەگەر بڵێین قوتی غالیبە ئەویش هەر جێی سەرنجە چونکە پێغەمبەر باسی قوتی غالیبی نەکردووە، لەوەهەرگەڕێ کە ئەوبرنجەی ئێستا لەبازاڕەکان هەیە گومانی ئەوەی لە سەرە کە فیعلەن برنج بێ، یان لە هەندێ وڵات برنج خواردنێکی زۆر لاوەکییە. بۆیە گەر دەتەوێ وەکو هاوەڵان سەرفیترە ئیخڕاج بکەی ئەوە چیت هەیە بیدە، و هیچ دودڵ مەبە کە لە ئێستا دا پارە بدەی، و دڵنیابە دروستە. ٣— زۆربەداخەوە ئوممەتی ئیسلام لە پێشەنگی ئوممەتانەوە ھاتۆتە ئاستێک و گەیشتۆتە قۆناغێك كە زاناكانی یان بەشێكی زۆریان قەتیسبوون لە شكڵ و توێكڵی دەقەكان و دژایەتی ئاشكرای عەقڵ و ڕامان و مەبەستی دەقەكان بەدین بزانن و شانازی پێوەبكەن!! لەكاتێكدا ئەم بابەتی قیمەت و قوتە ی سەرفیترە لەنێو ھاوەڵانیش لەگەڵ بونی ھەمان دەقەكان ئەوان بەھۆی گۆڕانكاری بارودۆخەكان و ژیان و گوزەرانی سەردەمەكان قسەیان لە سەركردون و پێچەوانەی زاھیری دەقەكان كاریان كردووە!! ئەوەتا موعازی كوڕی جەبەل كە ڕاسپێردراوی پێغەمبەربوو بۆیەمەن و پێی فەرموو بوو : (خذ الحَبَّ من الحَبِّ، والشاة من الغنم، والبعير من الإبل، والبقر من البقر) ( دانەوێڵە لەدانەوێڵە وەربگرە و مەڕ لە مێگەلە مەڕ و وشتر لە وشتر و مانگا لە مانگا وەربگرە) بەڵام موعاز وەكو دەقێكی تەعەببودی نەگۆڕ مامەڵەی لەگەڵ وەسێت و پەیامی خۆشەویستمان نەكرد بەڵكو بڕیاری دا لەجیاتی جۆ و گەنمەشامی قوماشیان لێوەربگرێ چونكە خەڵکی یەمەن لە پیشەسازی ڕستن و چنین و دروستکردنی قوماش دەستێکی باڵایان هەبوو و دانی قوماش بۆیان ئاسانتربوو ، پێغەمبەریش دەستخۆشی لێكرد، ئەمە موعاز لەزەكاتی ڕوكنی ئیسلام قیمەتی وەرگرت ئەدی زەكاتی سەرفیترە كەڕوكنی دین نیە. وهو صريح في دفع الأعيان، لكن معاذاً رضي الله عنه فهم قصد الزكاة، ولم يتعامل مع النص على أنه تعبدي غير معلل فقال لأهل اليمن: ائتوني بعرض ثياب خميص أو لبيس {أنواع من الأقمشة} في الصدقة مكان الشعير والذرة؛ فإنه أهون عليكم وأنفع لمن بالمدينة، وقد أقرَّه النبي صلى الله عليه وسلم على ذلك، ولئن جاز في الزكاة وهى الأعلى جاز من باب أولى في زكاة الفطر وهي الأدني. ***ئەمە بۆچونی منە ئەگەر هەڵەبێ تەنها خۆم بەرپرسم. | 
