1- پێش هاتنی پێغه‌مبه‌ر: دورته‌ی عه‌ڕه‌بی تووشی قه‌یرانی سیاسی وكۆمه‌ڵایه‌تی و....هتد ببوو ، به‌تایبه‌ت شه‌ڕی نێوخۆیی ودزی وماڵ به‌تاڵان بردن و كچ زینده‌به‌چاڵ كردن و بازرتانی كردن به مرۆڤ وكردنیان به كۆیله و قڕی وپڕی له نێوان خه‌ڵكی وبت په‌رستی و....هتد,له‌و كات و ساته‌د خوای (سبحانه وتعالی)په‌یامبه‌رێك به‌خه‌ڵات ده‌نێرێت بۆ ڕزتاركردنی خه‌ڵكی له‌به‌ندایه‌تی به‌نده‌وه بۆ به‌ندایه‌تی خوای تاك وته‌نها وله تاریكی و نه‌زانی بۆ ڕووناكی و زانستی و ڕوو سووری دونیا و دواڕۆژ.
2-
3- ناوی : (محمد) ه دایكی ناوی ( ئامینه‌ی كچی وه‌هه‌ب) ه, باوكی ناوی (عبدالله) یه,باپیری ناوی (عبدالمتلب)ه.
4-
5- له‌قه‌بی : (ابوالقاسم)ه, له‌پێش دا نازناوی (صادق الامین) بووه, واته(ڕاستتۆی ده‌ست پاك).
6-
7- له دایك بوون : له‌ڕۆژی دووشه‌ممه له( 9یان12) ی ( ربیع الاول) ی ساڵی كۆچی به‌رامبه‌ر 20ی نیسانی571 ساڵی زایینی له‌شاری مه‌ككه له ماڵی (أبو تالب) له دایك بووه, ساڵی فیل بوو ئه‌و كاته‌ی ( ئه‌بره‌هه‌ی حه‌به‌شی) خۆی وسوپاكه‌ی هێرشی كرده سه‌ر كه‌عبه‌ی پیرۆز.
8-
9- پێغه‌مبه‌ر [ ] له سكی دایكی دا بووه (باوكی) مردووه, ته‌مه‌نی ته‌یشته 6ی ساڵی (دایك) یشی وه‌فاتی كرد, ده‌چێته لای (عبدالمتلب) ی باپیری له‌ته‌مه‌نی 8ی ساڵی ئه‌ویش مردووه ,ده‌چێته لای (أبو تالب) ی مامی.
10-
11- پیشه: شوانی مه‌ڕوماڵات ,پاشان بازرتانی كردن تا ته‌مه‌نی 40 ساڵی ,پاشان بووه پێغه‌مبه‌ری كۆتا زه‌مان و تشت جیهانیان.
12-
13- ڕووخسار: ڕه‌نتی ڕووی سوور و سپی, ڕه‌نتی چاوی ڕه‌ش , ڕه‌نتی قژی ڕه‌ش , درێژی مامناوه‌ندێكی چوارشانه.
14-
15- مامانه‌كه‌ی: شیفای كچی عه‌وف (أم عبدالرحمن)
16-
17- دایه‌نه‌كانی: سوه‌یبه‌ی ئه‌سله‌می (كه‌نیزه‌كی ئه‌بوله‌هه‌ب),پاشان حه‌لیمه‌ی كچی ئه‌بی زوئه‌یبی سه‌عدییه‌ی خێزانی حاریسی كوڕی عه‌بدولعوزا.
18-
19- برا شرییه‌كانی: 1- له‌سوه‌یبه‌وه: عبدالله كوڕی جه‌حش,حه‌مزه‌ی كوڕی عه‌بدولموته‌لییب ,ئه‌بو سه‌له‌می كوڕی عه‌بدلئه‌سه‌د و مه‌سروحی كوڕی سوه‌یبه. 2-له‌حه‌لیمه سه‌عدییه‌وه: عبدالله,ئه‌نیس,حوزافه و (شه‌یما) كه‌منداڵی حاریس بوون.
20-
21- خێزانه‌كانی: خه‌دیجه‌ی كچی خوه‌یلید (پێش پێغه‌مبه‌ر دوو مێردی تری كرد بوو به ناوی (ئه‌بوهاله+عه‌تیق) , سه‌وده‌ی كچی زه‌معه (پێش پێغه‌مبه‌ر مێردی به‌سه‌ككران كرد بوو ، مرد) ,عائیشه‌ی كچی ئه‌بوبه‌كر,حه‌فسه‌ی كچی عومه‌ر (پێش پێغه‌مبه‌رمێردی به خونه‌یس كرد بوو ،شه‌هید بوو), زه‌ینه‌بی كچی خوزه‌یمه(مێردی پێشوو عبدالله كوڕی جه‌حش), هیندی كچی حوزه‌یفه(ئوم سه‌له‌مه) (مێردی پێشوو ئه‌بوسه‌له‌می كوڕی عه‌بدلئه‌سه‌د), زه‌ینه‌بی كچی جه‌حش (مێردی پێشوو زه‌یدی كوڕی حاریسه),جوه‌یریه‌ی كچی حاریس (مێردی پێشووموسافع), سه‌فییه‌ی كچی حویه‌ی (پێش پێغه‌مبه‌ر دوو مێردی جوله‌كه‌ی كرد بوو به ناوی (سه‌لام+كینانه), ڕه‌مله‌ی كچی ئه‌بوسوفیان (مێردی پێشوو عبدالله كوڕی جه‌حش), مه‌یمونه‌ی كچی حاریس (پێش پێغه‌مبه‌ر دوو مێردی تری كرد بوو به ناوی (مه‌سعود+ئه‌بوڕه‌هم),مارییه‌ی كچی شه‌معون.
22- منداڵه‌كانی: كوڕ/ قاسم , عبدالله (ته‌ییب یا تاهیر), ئیبڕاهیم. كچ / زه‌ینه‌ب , ڕووقیه , ئوم كه‌لسوم , فاتیمه.
23-
24- زاواكانی: (زه‌ینه‌بی كچی دا ئه‌بولعاس) , (ڕووقیه‌ی كچی پاش مردنیشی ئوم كه‌لسومی كچی دا ئیمامی عوسمان) , ( فاتیمه‌ی كچی دا ئیمامی عه‌لی).
25- نه‌وه‌كانی: كوڕ/ عه‌لی, عه‌بدوڵڵا, حه‌سه‌ن, حوسه‌ین, موحسین. كچ / ئومامه, ئوم كه‌لسوم, زه‌ینه‌ب.
26- مامه‌كانی: زوبه‌یر (ئه‌بوتاهیر), ئه‌بو تالیب (عه‌بدولمه‌ناف), عه‌بباس, زیرار, حه‌مزه, موقه‌وم, حه‌جل, حاریس, ئه‌بوله‌هه‌ب (عبدولعوززا) , غه‌یدق, عه‌بدولكه‌عبه, قه‌سم. ئه‌وانه‌ی موسڵمان بوون (عه‌بباس, حه‌مزه).
27- خاڵه‌كانی: ئه‌سوه‌دی كوڕی یه‌غوس, عه‌بدوڵڵا كوڕی ئه‌ڕقه‌می كوڕی یه‌غوس.
28- پوره‌كانی: ئوم حه‌كیمی سپی (ئه‌لبه‌یزا), عاتیكه, ئومه‌ییه, ئوروا, بورڕه, سه‌فییه.
29- كاتی هاتنی وه‌حی: 17ی ڕه‌مه‌زان 13پ.ك, به‌رامبه‌ر8/6/610زایینی له ئه‌شكه‌وتی (حیڕا‌و)له‌چیای نوور له ته‌مه‌نی 40ساڵی .
30- بانته‌وازی نهێنی: (3) ساڵی خایاند (61)كه‌س مووسڵمان بوون(46)پیاو و(15) ئافره‌ت, نوێنه‌ری زۆربه‌ی هۆزه‌كانی تێدا بووه و زۆر به‌یان ته‌نج بوون و ده‌وڵه‌مه‌ند و هه‌ژار و ئازاد و كۆیله و غه‌یره عه‌ڕه‌بیشان تێدا بووه ، دواتر به فه‌رمانی خوا بانته‌وازی ئیسلامی به ئاشكرا ڕاته‌یه‌نرا.
31- ساڵی ماته‌م: كۆتایی ساڵی ده‌یه‌م و سه‌ره‌تایی ساڵی یانزه‌می پێغه‌مبه‌رایه‌تی به ساڵی ماته‌می و دڵته‌نتی داده‌نرێت, هۆكاره‌كه‌شی مردنی ئه‌بوتالیبی مامی و كۆچی دوایی كردنی خه‌دیجه‌ی خێزانی و ئازار درانی زیاتری له لایه‌ن بێباوه‌ڕان بوو.
32- شه‌وڕۆیی و به‌رز بوونه‌وه: كه‌پێی ده‌ڵێن (الاسرا‌و و المعراج) ساڵێك پێش كۆچی پێغه‌مبه‌ر بۆ مه‌دینه ڕووی داپێغه‌مبه‌ر له‌مزته‌وتی (حرام) بۆ مزته‌وتی(اقصی) پاشان بۆ ئاسمانه‌كان به‌رزبووه‌وه .
33- په‌یمانی یه‌كه‌می عه‌قه‌به: له ساڵی دوانزه‌می پێغه‌مبه‌رایه‌تی له كاتی مه‌وسیمی حه‌ج بووكه(12) كه‌س موسڵمان بوون كه (10) یان له هۆزی (خه‌زره‌ج) و (2) شیان له هۆزی (ئه‌وس) بوون.
34- په‌یمانی دووه‌می عه‌قه‌به: له ساڵی سێنزه‌می پێغه‌مبه‌رایه‌تی له‌كاتی مه‌وسیمی حه‌ج بوو كه (73) پیاو و(2) ئافره‌ت موسڵمان بوون له هۆزی (خه‌زره‌ج) و (ئه‌وس) بوون.
35- هه‌ندێك له‌سیفه‌ته‌كانی پێغه‌مبه‌ر: 1- خواویستی.2- ڕاستتۆیی.3- ده‌ست پاكی.4- داوێن پاكی.5- ده‌م پاكی.6- دڵ پاكی.7- ئازایه‌تی.8- میهره‌بانی.9- لێبوورده‌یی.10- به به‌ڵێنی.11- به‌وه‌فایی.12- خۆنه‌ویستی.13- نه‌رم ونیانی.14- ڕووخۆشی.15- به‌خشنده‌یی.16- ئارامتر.
36- كاره ترنته‌كانی پێغه‌مبه‌ر له‌مه‌دینه: 1- دروست كردنی مزته‌وت. 2- به‌رپاكردنی برایه‌تی له نێوان كۆچكه‌ران وپشتیواناندا.3- بڕیاردانی دروشمی موسڵمانان ( بانت ). 4- به فه‌رمانی خوا دانانی ووتاری جومعه و كۆبوونه‌وه‌ی هه‌فتانه .5- نووسینی ده‌ستووری مه‌دینه بۆ پێكه‌وه ژیانی ئاشتیانه له‌نێوان پێكهاته‌كانی شاره‌كه.
37- غه‌زا و سریه‌كان : پێغه‌مبه‌ر[ ] له (27) غه‌زا دا به‌شداری كردووه, (47) سریه‌شی ناردووه بۆ غه‌زاكردن كه خۆی به‌شداری نه‌كردووه.
38- ناوی پێغه‌مبه‌ر له قوڕئان: (4)جارناوی هاتووه له‌سوڕه‌ته‌كانی (ال عمران,الاحزاب,محمد,الفتح).
39- ماوه و شوێنی پێغه‌مبه‌رایه‌تی: (23) ساڵ بوو,(13) ساڵ له شاری مه‌ككه,(10)ساڵ له شاری مه‌دینه‌ی منه‌وه‌ره.
40- میراتی پێغه‌مبه‌ر: (كتاب الله و سنته)واته(په‌رتووكی خوا كه قوڕئانی پیرۆزه و فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ره علیه السلام )
41- وه‌سیه‌تی پێغه‌مبه‌ر له حه‌جی ماڵئاوایی: 1- خوێن و سامانتان له‌یه‌ك حه‌ڕامه هه‌تا ده‌ته‌نه په‌روه‌ردتارتان.2- ئه‌و سپاردانه‌ی له‌لاتانن بیانتێڕنه‌وه بۆخاوه‌نه‌كانیان.3- بزانن خوا بڕیاری نه‌مانی سوود خۆری (ڕیبا) داوه وحه‌ڕامه.4- نه‌سته‌م بكه‌ن و نه‌سته‌متان لێ بكرێ.5- هه‌ر خوێنێكی ڕۆژتاری نه‌فامێتی لابراوه من یه‌كه‌م خوێنی (ڕبیعه) هی سه‌رده‌می نه‌فامی لاده‌به‌م.6- خۆتان له ته‌وره‌ترین دوژمن بپارێزن كه شه‌یتانه و دوور بن له وخراپانه‌ی به‌كه‌میان ده‌ترن .7- ئاتاداری ئایینه‌كه‌تان بن وپارێزتاری لێ بكه‌ن.8- له‌لای خوا ژماره‌ی مانته‌كان (12) دوانزه‌یه و ئاتاداری چوار مانته‌جه‌نت تێداحه‌ڕامه‌كراوه‌كان بن (محرم,سفر,ربیع الاول,رجب).9- مافی خێزانه‌كانتان بده‌ن و چاك بن له‌ته‌ڵیان ,چونكه سپارده‌ی خوان له‌لای ئێوه ئه‌وانیش ده‌بێت مافی ئێوه‌پیاوه‌كان بده‌ن و نابێت سه‌رپێچی مێرده‌كانیان بن.10- موسڵمانان به ئافره‌تان وپیاوانه‌وه خوشك و برای یه‌كترن جا بزانن ماڵ وسامانتان له‌یه‌ك حه‌ڕامه به‌بێ ڕه‌زامه‌ندی یه‌كتر.
31- نه‌سه‌بی : هه‌موو زانایان ومێژوونووسان و سه‌رچاوه‌كانی ئه‌نساب یه‌ك ده‌نتن له‌سه‌ر (22)پشتی پێغه‌مبه‌ر[ ] تا ده‌تاته‌وه پێغه‌مبه‌ر(ئیسماعیل كوڕی ئیبڕاهیم) علیه السلام به‌بێ جیاوازی.
32- وه‌فاتی : پێغه‌مبه‌ر[ ]له‌ڕۆژی دووشه‌ممه 12ی ربیع الاول ساڵی 11ی كۆچی به‌رامبه‌ر6ی حوزه‌یرانی 632ی زایینی له شاری مه‌دینه له ماڵی عائیشه له ته‌مه‌نی 63ی كۆچی دوایی كرد.
33- ئه‌وان له‌باره‌ی [ ] ه‌وه چی ده‌ڵێن؟
* ماهاتما تاندی : چاڵاكوانی بواری مافی نه‌ته‌وه‌كان ودژی توندوتیژی (هندی) ده‌ڵێت:
ئه‌وه‌ی محمدی خستۆته ناو دڵی ملیۆنه‌ها مرۆڤ ته‌یشتمه ئه‌و بڕوایه‌ی ئه‌وه شمشێری ئیسلامی نه‌بووه, به‌ڵكو پابه‌ند بوونی بوو به به‌رنامه‌ی ئیسلام و خاوه‌نی هه‌زاره‌ها خه‌سڵه‌ت و خوڕه‌وشتی جوان بوو.
* لیف تۆڵستۆی : ئه‌دیبی به‌ناوبانتی ڕوسی: ئه‌وه‌نده به‌سه بۆ محمد كه ته‌لێكی ژێر ده‌سته و چنت به‌خوێن وداب ونه‌ریت ناشرینی ڕزتار كرد, بۆ لووتكه‌ی پێشكه‌وتن و سه‌ربه‌رزی.
* به‌رنادشۆ : ئه‌دیبی به‌ناوبانتی به‌ریتانی: پیاوانی ئایینی مه‌سیحی به هۆی ده‌مارتیری ده‌یان ووت محمد دوژمنی مه‌سیحیه‌ت و ڕه‌مزی تاریكیه, به‌ڵام من سه‌رسام بووم نه‌ك دوژمنی مه‌سیحیه‌ت نیه,به‌ڵكو ده‌بێت به ڕزتاركه‌ری مرۆڤایه‌تی ناو بنرێت, ئه‌ته‌ر ئێستا كاروباری هه‌موو جیهانت پێ سپاردبا ئاشتی وئاسایش به‌ر قه‌رار ده‌بوو.
* لامارتین : ئه‌دیبی به‌ناوبانتی فه‌ڕه‌نسی: كێ ده‌توانێت یه‌كێك له ناوداره‌كانی مێژوو له‌بلیمه‌تدا له‌ته‌ڵ موحه‌ممه‌د به‌راورد بكات ؟... به‌ڵێ ئه‌مه‌یه موحه‌ممه‌د: فه‌یله‌سوف , ووتاربێژ, یاسادانه‌ر و شه‌ڕكه‌ر, دامه‌زرێنه‌ری بیری یه‌كتاپه‌رستی, به هه‌مووپێو دانتێك ده‌مه‌وێت بپرسم: كه‌س هه‌یه له موحه‌ممه‌د ته‌وره‌تر؟
* تۆماس كارلایل : بیرمه‌ندی دیاری ئینتلیزی: به‌زۆربه‌ی موحه‌ممه‌د له دوای ئازادكردنی مه‌ككه به‌ڵته‌ن كه ئه‌و په‌یامبه‌رێكی نێردراو بووه ، نه‌وه‌كو سه‌ركرده‌یه‌كی سه‌ركه‌وتوو له جه‌نت, چونكه به‌خشنده‌یی و هاوسۆزی خۆی بۆ هاوشارییه‌كانی ده‌رخست ، ئه‌ته‌رچی به‌هێز بوو,به‌ڵام سه‌ركه‌وتنه‌كه‌ی تاج دار كرد به به‌خشنده‌یی ولێبوورده‌یی ......,له دوای خۆی نه‌دینارێك نه درهه‌مێك یان كۆیله‌یه‌كی به‌جێنه‌هێشت, خودا له‌دونیادا كلیلی ته‌نجینه‌كانی دونیا و دواڕۆژی خسته به‌رده‌ستی, ئه‌و ته‌نجینه‌ی دوا ڕۆژی هه‌ڵبژارد.
سه‌رچاوه‌كان/ * پوخته‌ی ژیاننامه‌ی پێغه‌مبه‌ر [ ] م.علی باپیر * ژیان و ڕه‌وشتی پێغه‌مبه‌ر (علیه‌اسلام ) / عبدالعزیز عه‌لائه‌ددین كۆیی,
ڕێبازی ژیانه / ڕێكخراوی قوتابیانی كوردستان. ئاماده‌كردنی/سیامه‌ند جبار پیرئۆمه‌ری 07504664468 |
