بە گوێرەی ژمارەیەكی پێوانەیی سەرەتایی كە لە لایەن رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكانەوە لە سالَى رابردوودا دەرچوو، 12 ملیۆن كەس لە حەشیمەتی دنیا ناسنامەیان نییە و گومانیش لەوەدا نییە، ئەم رێژەیە زۆر لەوە زیاترە كە باسی لێوەكراوە.
خۆ لەوانەیە ئەگەر زاراوەی (بێناسنامەكان) باشتر شیبكرێتەوە و وەكو خۆی واتای تەواو و یەكلاییكەرەوەی بۆ بكرێت، ئەم رێژەیە تا ملیاردێك بڕوات !؟
لەوانەیە پێتان سەیر بێت كە من ئەم ژمارە گەورەیەم داناوە، كەچی بەڵگەیەكی تایبەتم بەلاوەیە و هەوڵ ئەدەم لە چەند لاپەڕەیەكدا روونكردنەوەی لەسەر بدەم.
بێناسنامەیی بە گوێرەی تێگەیشتنی من لە راپۆرتەكەی نەتەوەیەكگرتووەكان بریتییە لەوەی ناسنامەی هیچ وڵاتێكت لە باخەڵدا نەبێت. ئیتر هۆكارەكەی چییە، شیكاریی بۆ نەكراوە.
بەڵام بە گوێرەی عەقڵییەتی دێمۆكراتیكی ئەم سەردەمەو ستانداردەكانی شوناس، ئەوەی لە خواستی خۆی بۆ هەڵگرتنی ناسنامەیەكی باری رەگەزی و زمانی و... بێبەش دەكرێت، ئەو كەسەش بێناسنامەیە.
ئەگەر ئێمە بە رووكاری تازەیدا - كە قازانجی كوردیشی تێدایە و دەبێ هەوڵی بۆ بدەین، تا وەكو یاسایەك لە بەندەكانی جاڕنامەی گەردوونیی مافەكانی مرۆڤ، یان بۆ لێكدانەوەی ئەو یاسایەی، زاراوەی "بێناسنامەیی" شیكاریكاری پێكراوە – ئەم واتایە بچەسپێنین، ئەركێكی تازەی كلتووریمان لە ئاستی جیهانیدا بەجێ گەیاندووە. واتە روانگەی كۆنی مرۆڤایەتیمان لە شوناسی ئینسانەكان گۆڕیوە بۆ روانگەیەكی بەربڵاوتر و لەمەشدا یەكەمین نەتەوەین قازانج دەكەین.چونكا لە چل تا پەنجا ملیۆن مرۆڤی كوردی بێ دەوڵەتی بەردەوام لە ژێر كاریگەریی سیاسەتی سڕینەوەی رەگەزیی دەوڵەتانی ناوچەكەدا، كە كوردستانیان داگیركردووە، تەنیا 4ملیۆن كەسی دانیشتووانی كورد خاوەنی نیوەی ناسنامەكەی خۆیانن و بۆیان نووسراوە "ئەمانە خەڵكی عێراقن و كوردن!؟" كە زۆرتر لەگاڵتەجاڕی دەچێت تا دانپێدانان بە جیاوازییەكانی ئەم نەتەوەیە لەگەڵ نەتەوەی باڵادەستدا.
بێناسنامەكانی جیهان چۆن و لەكوێ دەژین؟
بە گوێرەی تێگەیشتنی من ئەم وردەكارییانەی بڵاوكراونەتەوە، لە وڵاتانی ئازاددا بەدواداچوونی بۆ كراوە. یانی لە وڵاتانی وەك ئورووپا كە قەرەجەكانی لێن و وڵاتانی وەك ئامریكا و مێكزیك و دارستانەكانی ناوەڕاستی كیشوەری ئامریكا كە رێژەیەكی لە خەڵكی خۆجێیی لێیە و لە زمان و كلتوور و تەنانەت زۆر بواری شارستانیدا جیاوازییان لەگەڵ ئینسانی مۆدێرن هەیە.
لە كیشوەری ئافریقا و تەنانەت وڵاتانی عەرەبیش كە خەڵكی زۆر سەرەتایی خێوەت نشینیان هەیە، لەوانەیە توانرابێت ئەم بەدواداچونە كرابێ. كەچی وڵاتانی دیكتاتۆریی زەبەلاحی وەك چین و ئێران و توركیا و تەنانەت رووسیای بەناودێمۆكراتیش بەشێكی لەبێناسنامەكراوەكان لە خۆیدا كۆكردووەتەوە.
هەر لەم رۆژانەدا بەشێك لەلادێكانی پارێزگای ئیلامی رۆژهەڵاتی كوردستانی پیشاندا، كەخەڵكەكەی تا ئێستا ناسنامەیان نییە و دەوڵەتیش تا ئێستا خزمەتگوزاریی ناسنامەی بۆ دابین نەكردوون و بە گوتەی بەرپرسانی پارێزگاكە، خەلچك خۆیان لە وەرگرتنی ناسنامەدەبوێرن. ئەمەش دیارەهۆكاری هەیە. خەڵك لەوانەیە قبووڵی نەبێت، بە زۆرەملێ بیانكەن بە فارس و تورك و عەرەب، چونكا بۆ خۆیان بەكورد دەزانن.
زۆربەی ناچە كێشەلەسەرەكانی جیهان ناسنامەی رەسەنیان نییە و شێوێندراوە.
بە گوێرەی لێكدانەوەكانەوەكانم پێموایە، ئەم دۆخە لەو وڵاتانەیدا كە باری شارستانی جێگیریان هەیە كەمترە و ئەم كێشەیە بەستراوەتەوە بەگەشەی بیری سیاسیی مۆدێرن و كلتووری مۆدێرن و پەرەسەندنی دێمۆكراسی لە جیهاندا.
لەو ناوچانەیدا حكوومەتە داگیركارەكان و دیكتاتۆرەكانی قۆرخكەری دەسەڵات و بەرژەوەندییە گشتییەكانی كۆمەڵگا هەناسە ئەدەن. كۆمەڵگا بەرەوڕووی خنكان دەبێتەوە. لە وڵاتانی گەورەی ئافریقادا بەربەرەكان نموونەیەكی خنكاوبوون كە بە زۆری زمان و كلتووری عەرەبییان بەسەردا سەپاندوون و ئامازیغییەكانیش لە ئافریقادا نموونەیەكی بەرچاو بوون.
لە رۆژهەڵاتی ناویندا كورد و ئازەری و بەلووچ و توركمان و كەمینەیەكی عەرەب و كشمیری و تێبێتی و تاتار و هەزارە و چێچانی و ئینگووشی و ... هتد خاوەنی ناسنامەی راستەقینەی خۆیان نین. واتە بە پێی پێوەرەكانی دنیای مۆدێرن ئەگەر ناسنامەی نەتەوەیی خۆیان پێبدەن ئەوكات دەبنە هاوڵاتی جیهانی.
لە زۆر ناوچەی دنیادا بەهۆی نەبوونی ئازادییەوە مافی بوون و ژیانیشیان لە كەسەكان ئەستاندووەتەوە. لەخۆرهەڵاتی ناوین، ئافریقا و وڵاتانی نزیكی ئەم كیشوەرانە، زۆر نەتەوە هەن، كە تەنانەت لە دەربڕینی ئازادی ناوی خۆیشیان بێبەشكراون و نموونەكەیان كوردانی باكوور و رۆژئاوای وڵاتەكەمانن.
ناوچەدابڕاوەكان لە دنیای پێشكەوتوو و گرفتی نەبوونی ژیان و تەندروستی و ناسنامە :
ئەگەر سەیری لێكدانەوەی فەلسەفییانەی بیرو هزری مرۆڤایەتی و هێڵكارییەكانی بیرمەندان بكەین، جیاوازییەكیان لە جوغرافیای جیهانیدا داناوە.
ناوچەكانی باكوور و باشووری زەوییان دەستنیشانكردووە و پێشكەوتنەكانیان خستووەتە هێڵی باكوور و دواكەوتوویییشیان چەسپاندووە بە كلتووری كۆمەڵگاكانی باشوورەوە.
دانیشتووانی ئامازۆن و جەمسەرەكانیش كە خەڵكی باشوور نین واتە ناوەندی و باكوورین، هەمان كلتووریان بەسەردا سەپیوە.
كوردیش جەمسەرێكی بۆخۆی داناوە. ئەم نەتەوەیە لە دوای دروستبوونی دەوڵەت نەتەوەكانی رۆژهەڵاتەوە خەڵكی جەمسەری ونكراوانە.
كەی دەبین بە هاوڵاتی گۆی زەوی؟
كەسایەتی و شوناس:
ناسنامەی باری كەسێتی لەم جیهانە پان و بەرینەدا یەكێكە لە ئامرازەكانی پێشكەوتنی ژیانی تاكەكەس و دەركەوتنی خێرای.
لە راستیدا ئەگەر كورد خەڵكی ئورووپای باكوور بوایە، ئێستا هەموو هەوڵ و ماندووبوونەكانی بۆ دابینكردنی خۆشگوزەرانیی زیاتر بوو، كە بەشێكیشی پێشكەش بە وڵاتانی هەژاری دنیا بكات، نەك هەموو هەوڵ و پڕۆژەكانی تەرخان بكات بۆ ئەوەی دانی پێدا بنێن و شەڕی بەسەردا نەسەپێنن و نەیكوژن و ماڵ و لانەی كاول نەكەن. كەوابوو، ئەگەر ئێمە كەسایەتیمان دەوێ، یاسای جیهانی ئاوامان پێدەڵێ: ببن بە خاوەنی ناسنامەی كوردی!
نەتەوایەتی و دەوڵەت:
نەتەوەكان ناسنامەی هاوخوێنەكانیان بنیات نا. دروستبوونی دەوڵەتی نەتەوەییش بەسەر هەموو كەموكورتییەكانیەوە هێشتا تاكە رێگاچارەیە بۆ دەربازبوون لە قەیرانی بێناسنامەیی.
كەوابوو بە گوێرەی پێوەرە جیهانییەكان ئێمەی كورد چارمان نییە و دەبێ هەوڵی دامەزرانی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردی بدەین تا ببین بە هاوڵاتیی گۆی زەوی و لە شەڕی بێناسنامەیی و ناسنامەی بەقەرزپێدراو خۆمان رزگار بكەین.
یانی با هەوڵی هەموومان لە 2012 دا یەك شت بێت: خواستی شوناس، دەوڵەتی سەربەخۆ و وەرگرتنی ناسنامەی جیهانی. |
