وشه‌ى زه‌كات (الزكاة) وشه‌ لێ تاشراوه‌كانى ده‌یان جار له‌قورئانى پیرۆزدا هاتون و باسیان لێ كراوه‌، ئه‌وه‌ته‌ له‌باره‌ى زه‌كاته‌وه‌ ژماره‌یه‌كى زۆر ئایه‌ت هاتوه‌، وه‌ك خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت {وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ وَارْكَعُواْ مَعَ الرَّاكِعِينَ}البقرة43. واته‌: به‌رێك و پێكى نوێژ بكه‌ن و زه‌كات بده‌ن و ملى به‌ندایه‌تى له‌نوێژى به‌كۆمه‌ڵدا (جه‌ماعه‌ت) له‌گه‌ڵ خه‌ڵكانى تردا بۆ خواى گه‌وره‌ كه‌چ بكه‌ن.

له‌هه‌ندێ ئایه‌تدا زه‌كات به‌سیفه‌ت و ره‌وشتى برِواداران باس كراوه‌، وه‌ك ئه‌وه‌ى كه‌خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: {وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ }المؤمنون4واته‌: ئه‌و برِوادارانه‌ى كه‌زه‌كاتى سامانه‌كه‌یان به‌چاكى ئه‌ده‌ن، بێ گومان گه‌یشتون به‌ئاواتى خۆیان و ده‌چنه‌ فیرده‌وسه‌وه‌، هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت {..وَالْمُقِيمِينَ الصَّلاَةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أُوْلَـئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْراً عَظِيماً}النساء162. واته‌: ئه‌و برِوادارانه‌ى كه‌به‌جوانى نوێژ ده‌كه‌ن و زه‌كات به‌پێ شیاوان ئه‌ده‌ن و باوه‌رِیان به‌تاك و ته‌نهایى خواى گه‌وره‌و رۆژى قیامه‌ت هه‌یه‌، ئه‌وانه‌ ئێمه‌ پاداشتى چاكه‌یان ئه‌ده‌ینه‌وه‌، وه‌ده‌فه‌رموێت: {....وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ }البقرة277  واته‌: ئه‌و برِواداره‌ كرده‌وه‌ چاك و نوێژكه‌رو زه‌كات ده‌رانه‌ بێگومان پاداشتیان هه‌یه‌ لاى په‌روه‌ردگاریان .

له‌هه‌ندێ ئایه‌تدا زه‌كات كراوه‌ به‌مه‌رج بۆ باوه‌رِو چونه‌ به‌هه‌شت و برایه‌تى برِوادارى و وه‌رگرتنى تۆبه‌و لابردنى گوناهه‌كان، وه‌ك خواى گه‌وره‌ ئه‌فه‌رموێت {.....لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاَةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضاً حَسَناً لَّأُكَفِّرَنَّ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ ....... }المائدة12. واته‌: سوێند به‌گه‌وره‌یى و بێ هاوتایى خۆم، ئه‌گه‌ر ئێوه‌ به‌رِێك و پێكى نوێژتان كردو زه‌كاتتان داو برِواتان به‌پێغه‌مبه‌رانى من كردو یارمه‌تیتان دان و هه‌روه‌ك قه‌رز به‌خواى گه‌وره‌ بده‌ن به‌بێ منه‌ت و روشكاندن ده‌ستگیرۆیى خه‌ڵكتان كرد، منیش له‌پاداشتى ئه‌وه‌دا چاوپۆشى له‌خراپه‌كانتان ده‌كه‌م و رۆژى دوایى ئه‌تانبه‌مه‌ ئه‌و به‌هه‌شت و باخانه‌ى كه‌رووبارى ئاوى پاك و رونیان پێدا ده‌رِوا.

هه‌روه‌ها له‌ئایه‌تێكى تردا ده‌فه‌رموێت :{فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَنُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}التوبة11.  . واته‌: ئه‌گه‌ر كافران تۆبه‌یان كردو وازیان له‌كوفرو په‌یمان شكاندن هێناو نوێژیان كردو زه‌كاتیان ده‌ركرد، ئیتر ده‌بنه‌ براى ئاینى ئێوه‌و له‌هه‌موو ماف و ئه‌ركێكدا وه‌ك یه‌ك نه‌بن.

خواى گه‌وره‌ له‌هه‌ندێ ئایه‌تدا رونى كردۆته‌وه‌ كه‌ماڵ و سامان به‌هۆى زه‌كات لێدانه‌وه‌ كه‌م ناكات، به‌ڵكو پیت و به‌ره‌كه‌تى تێده‌كه‌وێت. خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت :{..... وَمَا آتَيْتُم مِّن زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ }الروم39.  واته‌: ئه‌و ماڵه‌ى ئێوه‌ ئه‌یده‌ن به‌زه‌كات ته‌نها له‌به‌ر ره‌زاى خواى گه‌وره‌، بێ گومان ئه‌و كه‌سانه‌ى زه‌كاته‌كه‌ ئه‌ده‌ن خاوه‌نى چه‌ندجاره‌ پاداشتن و پیت و به‌ره‌كه‌تیش ئه‌كه‌وێته‌ سامانه‌كه‌یانه‌وه‌.

له‌لایه‌كى تریشه‌وه‌ خواى گه‌وره‌ باسى كافرو بت په‌رسته‌كانى كردوه‌و هه‌رِه‌شه‌ى لێ كردون به‌وه‌ى كه‌زه‌كات ناده‌ن، ده‌فه‌رموێت: :{......وَوَيْلٌ لِّلْمُشْرِكِينَ،الَّذِينَ لَا يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ }فصلت6-7.  واته‌: سزاى سه‌ختى دوارۆژ بۆ بت په‌رستان، ئه‌وانه‌ى زه‌كاتى سامانه‌كه‌یان ناده‌ن و برِواى ته‌واویان به‌زیندوبونه‌وه‌ى دواى مردن نیه‌و هیچ سۆزو دڵنه‌رمیه‌كیان بۆ هه‌ژاران نیه‌.

گشتگیرى وشه‌ى (الزكاة) بۆ سامان و ده‌رون:

قورئانى پیرۆز وشه‌ى زه‌كاتى به‌كارهێناوه‌ له‌پاككردنه‌وه‌ى ماڵ و ساماندا به‌تایبه‌تى چه‌مكى (الزكاة‌) وه‌ك له‌و ئایه‌ته‌ى كه‌رابوردن، ئه‌مه‌یش له‌كاتێكدا كه‌وشه‌كارییه‌كانى (فعلة‌)كانى له‌خاوێن كردنه‌وه‌ى دڵ و ده‌رونا به‌كارهێناوه‌ له‌چه‌ند ئایه‌تى تردا، له‌وانه‌ خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: {قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا }الشمس9. واته‌: به‌راستى كه‌سانێ سه‌ركه‌وتن و به‌هره‌مه‌ند بون كه‌ده‌روونى خۆیان پاك و گه‌شه‌دار كردو له‌خه‌وش و خراپه‌ رزگاریان كرد، وه‌زیان و رۆچونیش بۆ ئه‌وانه‌ى به‌هه‌وه‌س و ئاره‌زوكارى خۆیان خسته‌ پله‌ى ئاژه‌ڵ و ده‌روون پاكى و ژیرییه‌كه‌ى خۆیان له‌ده‌ستدا. وه‌ئه‌فه‌رموێت:{خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ }التوبة103. واته‌: ئه‌ى پێغه‌مبه‌ر له‌ماڵ و سامانى مسوڵمانه‌كان وه‌ربگره‌و بیبه‌خشه‌ به‌هه‌ژاران، بۆ خاوێن كردنیان له‌خراپه‌و گه‌شه‌پێدانى ده‌رونیان و دوعاى خێرو چاكه‌یان بۆ بكه‌.

هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت: {كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولاً مِّنكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُم مَّا لَمْ تَكُونُواْ تَعْلَمُونَ }البقرة151.51. واته‌: وه‌ك ئه‌وه‌ى نازو نیعمه‌تى ته‌واوم پێدان هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌رم له‌خۆتان بۆ ناردن هه‌تا ئایه‌ته‌كانى ئێمه‌تان به‌سه‌را بخوێنێت و به‌ره‌و چاكه‌و دڵ پاكى بتانگۆرِێ.

هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت :{هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ}الجمعة2.واته‌:ئه‌و خوایه‌ى له‌ناو نه‌خوێنده‌واره‌كاندا پێغه‌مبه‌رێكى نه‌خوێنده‌وارى له‌خۆیان بۆ ره‌وانه‌ كردون و ئایه‌ته‌كانى خوایان به‌سه‌ردا ئه‌خوێنێت و دڵ و ده‌رونیان خاوێن ئه‌كات و قورئان و زانستى به‌سودیان فێر ده‌كات، خۆ گومانیش له‌وه‌دا نیه‌ كه‌ئه‌وان پێش ئیسلام به‌ته‌واوى له‌رێگاى راست و دروست سه‌رگه‌ردان بوون.

خواى گه‌وره‌ رونى كردۆته‌وه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ سه‌ركه‌وتون كه‌دڵ و ده‌رونى خۆیان له‌هه‌موو خه‌وش و ره‌وشتێكى نارِه‌وا خاوێن كردۆته‌وه‌و زه‌كاتى سامانه‌كه‌یان به‌چاكى ئه‌ده‌ن كه‌ئه‌فه‌رموێت: {قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى }الأعلى14. وه‌پاك و خاوێن كردنى سامان و دڵ و ده‌روونى یه‌كخستوه‌و له‌گۆشه‌ نیگایه‌كه‌وه‌ سه‌یریان ده‌كات. كه‌ده‌فه‌رموێت: :{وَسَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى، الَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّى }الليل17-18. واته‌: ئه‌و كه‌سه‌ له‌دۆزه‌خه‌وه‌ دوور ئه‌بێت كه‌به‌چاكى خواپه‌رستى ئه‌كات و ماڵ و سامان له‌خێرو چاكه‌دا خه‌رج ده‌كات و له‌هه‌مان كاتدا دڵ و ده‌رونى له‌خه‌وش و خووه‌ گه‌نده‌كان خاوێن ده‌كات.

دیاره‌ كۆكردنه‌وه‌ى ئه‌م دوو جۆره‌ پاكسازییه‌ له‌گشتگیرى ئیسلامى پیرۆزه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ى گرتوه‌و له‌به‌خۆ گرتنى په‌روه‌رده‌كه‌یه‌وه‌ بۆ هه‌موو لایه‌نێكى مرۆڤ و ژیان هه‌ڵده‌قوڵێت، به‌و نیازه‌ى كه‌مرۆڤ بژى به‌ژیانێكى له‌خوا نزیك و دوور له‌و كه‌سیه‌ته‌ دووبه‌ش و دورِیه‌یه‌ كه‌ئێستا ئه‌م چه‌رخه‌ى ئێمه‌ى تیا ئه‌ژى.

كه‌واته‌ مرۆڤى باوه‌رِدار وه‌ك ئه‌بێ سامانه‌كه‌ى خاوێن بكات به‌زه‌كات لێ ده‌ركردن، ده‌بێ باشتر دڵ و ده‌رونى خۆى پاك و خاوێن بكات له‌نه‌خۆشیه‌ ده‌رونیه‌كان و كرده‌وه‌و ره‌وشته‌ ناپه‌سه‌نده‌كانى وه‌ك: رق و حه‌سودى و خۆبه‌گه‌وره‌ زانین و له‌خۆ بایى بوون و پێشێل كردنى مافى خه‌ڵكى و فرِوفێڵ كردن و هه‌موو خوارو خێچیه‌ك، له‌راستیدا برِواى ته‌واوى راسته‌قینه‌ كاتێ به‌دى دێت كه‌مرۆڤ په‌یوه‌ندى به‌خواى گه‌وره‌وه‌ توندو به‌هێز بێت و دڵ و ده‌رونى به‌رِه‌زاى خواوه‌ به‌سترا بێت و گیان و ماڵ و سامانى بۆ خواى گه‌وره‌ ته‌رخان كردبێت و خۆى له‌هه‌وه‌س كارى و ئاره‌زوو بازى خاوێن بكات، به‌ڵكو ده‌بێ هه‌موو ئاره‌زوه‌كانى به‌پێى ئیسلام و به‌رنامه‌ پیرۆزه‌كه‌ى خواى گه‌وره‌ بێت.

وشه‌ى (الصدقة‌) وداتاشراوه‌كانى زیاتر له‌ (150) سه‌دوپه‌نجا جار له‌قورئانى پیرۆزدا دوباره‌ بۆته‌وه‌و ئه‌میش وه‌ك وشه‌ى (الزكاة‌) وشه‌یه‌كى پرِ واتاو ناوازه‌یه‌، چونكه‌ ئه‌م لایه‌نانه‌ ئه‌گرێته‌ خۆ: راست و دروستى كارو كرده‌وه‌، كه‌ئه‌ویش به‌زه‌كات ده‌ركردن و خێرو چاكه‌ كردن ده‌رده‌كه‌وێت، هه‌روه‌ك راست و دروستى وته‌و بیرو باوه‌رِ ئه‌گرێته‌ خۆ، ئه‌مه‌یش به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر جه‌خت كردنى ئاینى ئیسلام له‌سه‌ر په‌روه‌رده‌ى هه‌مه‌ لایه‌نه‌ى راست و دروست كردنى تاكى رێك و پێكى ته‌واو له‌كۆمه‌ڵدا.

زه‌كات له‌سوننه‌تدا:

قورئانى پیرۆز چۆنیه‌تى زه‌كات دان و ئه‌و جۆره‌ شتانه‌ى كه‌ده‌بێ زه‌كاتیان لێ بدرێت و مه‌رجه‌كان و پایه‌كانى زه‌كاتى به‌درێژى باس نه‌كردووه‌، به‌ڵكو ئه‌وانه‌ى هه‌موو هێشتۆته‌وه‌ بۆ رِێ و ره‌سمێ كه‌پێغه‌مبه‌رى خۆشه‌یست(درودى خواى له‌سه‌ر) به‌جوانى رونى كردۆته‌وه‌و له‌شارى مه‌دینه‌ى پیرۆز به‌كارى هێناوه‌و زه‌كاتى كردووه‌ به‌شاده‌مارى ئابوریى یه‌كه‌م ده‌وڵه‌تى ئیسلام، بۆیه‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ ژماره‌یه‌كى زۆر فه‌رمووده‌ هه‌یه‌، به‌لاَم لێره‌دا هه‌ندێ له‌و فه‌رمودانه‌ باس ده‌كه‌ین كه‌مامۆستا (دكتۆر یوسف قه‌رزاوى) له‌كتێبى (النتقى) دا به‌راگواستن له‌كتێبى (الترغیب والترهیب) دانراوى (الحافظ المننذری) یه‌وه‌ وه‌رى گرتوون و گه‌لێ په‌راوێزى به‌نرخى له‌سه‌ر نوسیون، وه‌ك :( عن ابي هريرة وابى سعد الخدرى (رضي الله عنهما) قالا: خطبنا رسول الله صلى الله عليه وسلم (يوما)، فقال: والذي نفسي بيده (ثلاث مرات) ثم اكب، فاكب كل رجل منا يبكي لايدري على ماذا حلف؟ ثم رفع رأسه وفي وجهه البشرى، فكانت احب الينا من حمر النعم. ثم قال: ومامن عبد يصلي الصلوات الخمس ويصوم رمضان ويخرج الزكاة، ويجتنب الكبائر السبع الا فتحت له ابواب الجنة، وقيل له: أدخل بسلام ) راوه النسائي واللفظ له، وابن ماجه، وابن خزيمة، وابن حبان في صحيحهما، والحاكم وقال: صحيح الاسناد. ووافقه الذهبي (1/200) وفي اخره: ثم تلا: {إِن تَجْتَنِبُواْ كَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُم مُّدْخَلاً كَرِيماً }النساء31

واته‌: ئه‌بوهریره‌و ئه‌بو سه‌عیدى (خدرى) ره‌زاى خوایان لێ بێت، وتیان: رۆژێكیان پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) وتارێكى پێشكه‌ش كردین و سێ جار فه‌رمووى: سوێند به‌وكه‌سه‌ى گیانى منى به‌ده‌سته‌، ئیتر وه‌ستاو سه‌رى دانه‌واند، ئینجا هه‌ریه‌كه‌ له‌ئێمه‌ش سه‌رى خۆى نه‌وى كردو ده‌ستى كرد به‌گریان، نه‌مناده‌زانى له‌سه‌ر چى سوێندى خوارد. پاشان سه‌رى هه‌ڵبرِى و به‌جۆرێ موژده‌و خۆشى له‌رووى پیرۆزى ده‌بینرا ئه‌گه‌ر هه‌ریه‌كه‌مان گه‌له‌ حوشترێكى سورى (كه‌باشترین ماڵى عه‌ره‌به‌) ده‌س بكه‌وتایه‌ ئه‌وه‌نده‌ خۆشحاڵ نه‌ده‌بوو، ئینجا فه‌رمووى: هه‌ركه‌س له‌به‌نده‌كانى خوا پێنج نوێژه‌ فه‌رزه‌كه‌ بكات و، رۆژووى مانگى ره‌مه‌زان بگرێت و، زه‌كاتى سامانه‌كه‌ى بدات و، له‌حه‌وت گوناهه‌ گه‌وره‌كان دووربكه‌وێته‌وه‌، بێ گومان هه‌موو ده‌رگاكانى به‌هه‌شتى بۆ ده‌كرێته‌وه‌و پێى ده‌ڵێن: فه‌رموو له‌كام ده‌رگاوه‌ پێت خۆشه‌ بچۆره‌ ژوره‌وه‌. ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ نه‌سائى به‌م بێژه‌یه‌ گێرِاویه‌تیه‌وه‌. وه‌ئیبن ماجه‌و ابن خوزه‌یمه‌و ئیبن حه‌ببانیش گێرِاویانه‌ته‌وه‌، حاكمیش گێرِاویه‌تیه‌وه‌و فه‌رمویه‌تى: رشته‌كه‌ى رِاسته‌(زه‌هه‌بیش په‌سه‌ندى كردوه‌و، هاورِاى حاكمى كردوه‌) (1/200) له‌كۆتایى فه‌رموده‌كه‌دا هاتوه‌، پاشان ئه‌م ئایه‌ته‌ى خوێنده‌وه‌

:{إِن تَجْتَنِبُواْ كَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُم مُّدْخَلاً كَرِيماً}النساء31.

وعن انس بن مالك رضي الله عنه قال: أتى رجل من تميم رسول(صلى الله عليه وسلم) فقال: يارسول الله! انى ذو مال كثيرو ذو اهل ومال، وحاضرة، فأخبرني كيف أصنع، وكيف أنفق؟ فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم: (تخرج الزكاة من مالك فانها طهرة تطهرك، وتصل أقرباءك، تعرف حق المسكين، والجار، والسائل....) الحديث رواه احمد، ورجاله رجال الصحيح.1

واته‌: ئه‌نه‌سى كورِى مالك ره‌زاى خواى لێ بێت وتى: پیاوێك له‌هۆزى ته‌میم هاته‌ خزمه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) وتى: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت )  من خاوه‌نى ماڵێكى زۆرو خزم و كه‌س و كارو خانوبه‌ره‌م و نیشته‌جێم، پێم بڵێ چۆن و چى بكه‌م  و چۆن له‌ماڵه‌كه‌م ببه‌خشم؟ پێغه‌به‌ر( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) فه‌رمووى: زه‌كاتى ماڵه‌كه‌ت ئه‌ده‌یت، چونكه‌ ئه‌وه‌ پاكت ئه‌كاته‌وه‌ له‌خراپه‌، وه‌هاتووچۆو ده‌سگیرۆیى خزمه‌كانت ئه‌كه‌یت و ئاگات له‌مافى هه‌ژارو دراوسێ و سواڵكه‌ر ئه‌بێت ... تاكۆتایى فه‌رموده‌كه‌. ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ ئه‌حمه‌د گێرِاویه‌تیه‌وه‌و پیاوانى رشته‌كه‌شى پیاوانى بێژه‌ دروستن.2

(وعن عائيشة رضي الله عنهما. ان رسول الله صلى الله عليه وسلم. قال: ثلاث أحلف عليهن: لايجعل الله من له في الاسلام كمن لاسهم له، وأسهم الاسلام ثلاثة: الصلاة، والصوم، والزكاة، ولايتولى الله عبدا في الدنيا فيوليه غيره يوم القيامة... الحديث) رواه احمد باسناد جيد. ونسبه في الجامع الصغير الى النسائي والحاكم، والبيهقي في الشعب أيضا من حديث عائيشة، وذكر شارحه المناوى: أن في اسناده مقالا، والى عبد الرزاق عن ابن مسعود، والى الطبراني عن ابي امامة، ونقل المناوى عن الهيثمي ان رجاله ثقاة) (الفيض 3/298).

واته‌: دایكى برِواداران حه‌زره‌تى عائیشه‌ ره‌زاى خواى لێ بێت وتى: پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت )  فه‌رمووى: من له‌سه‌ر سێ شت سوێند ئه‌خۆم: كه‌سێ كه‌به‌شى له‌ئیسلامدا هه‌بێت و كه‌سىَ به‌شى ته‌نیا نه‌بێت خواى گه‌وره‌ له‌یه‌ك پله‌وپایه‌دا دایان نانێت و به‌شه‌كانى ئیسلامیش سیانن، نوێژه‌ فه‌رزه‌كان و رۆژوى مانگى ره‌مه‌زان و زه‌كات ده‌ركردن) ئه‌وكه‌سه‌ى خواى گه‌وره‌ له‌دونیادا خۆى چاودێرى بكات هه‌رگیز له‌قیامه‌تدا به‌ره‌و رووى یه‌كێكى ترى ناكات و ده‌سبه‌ردارى نابێت.... تاكۆتاى فه‌رموده‌كه‌. ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ ئه‌حمه‌د به‌رشته‌یه‌كى چاكه‌وه‌ گێرِاویه‌تیه‌وه‌. له‌كتێبى (الجامع الصغیر) دا گێرِانه‌وه‌ى ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ له‌نه‌سائى و حاكمه‌وه‌ باس كراوه‌. وه‌له‌به‌یهه‌قیه‌وه‌ له‌شوعه‌بدا هه‌روه‌ها له‌عائیشه‌وه‌. مه‌ناوى راڤه‌كه‌رى فه‌ رموده‌كه‌ ده‌ڵێ: رشته‌كه‌ى قسه‌ى له‌سه‌ره‌. وه‌ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ عبدالرزاق له‌ئیبن مه‌سعوده‌وه‌ گێرِاویه‌تیه‌وه‌ وه‌ گهبه‌رانیش له‌ئه‌بو نوماوه‌. مه‌ناوى له‌هه‌یسه‌میه‌وه‌ راگوێزى كردوه‌ كه‌پیاوانى فه‌رموده‌كه‌ متمانه‌ پێكراون. (الفیچ 3/298).

له‌باره‌ى هه‌رِه‌شه‌ له‌زه‌كات نه‌ده‌ران ئه‌م فه‌رموودانه‌ باس ده‌كه‌ین كه‌له‌دواوه‌ دێن:-

(عن ابي هريرة - رضي الله عنه- قال: قال النبي`j1 : مامن صاحب ذهب ولا فضة لايؤدي منها حقها الا اذا كان يوم القيامة صفت له صفائيح من نار فاحمي عليها في نار جهنم، فيكوى بها جنبه وجبينه وظهره، كلما بردت اعيدت له في يوم كان مقداره خمسين الف سنة حتى يقضى بين العباد، فيرى سبيله اما الى الجنة واما الى النار. قيل يارسول الله: فالابل؟ قال ولا صاحب ابل لايؤدي منها حقها - ومن حقها حلبها يوم وردها - الا اذا كان يوم القيامة بطح لها بقاع قرقر، أوفر ماكانت لايفقد منها فصيلا واحدا تطؤه بأخفافيها، وتعضه بأفواها، كلما مر عليه اولاها رد عليه اخراها، وفي يوم كان مقداره خمسين الف سنة حتى يقضي بين العباد، فيرى سبيله اما الى الجنة واما الى النار، قيل يارسول الله، فالبقروالغنم؟ قال: ولاصاحب بقر ولا غنم لايؤدي منها حقها الا اذا كان يوم القيامة بطح لها بقاع قرقر أوفر ماكانت لايفقد منها شيئا ليس منها عقصاء ولاجلحاء ولا غضباء، تنطحه بقرونها وتطؤه باضلافيها كلما مر عليه أولاها رد عليه اخراها، في يوم كان مقداره خمسين الف السنة، حتى يقضى بين العباد فيرى سبيله اما الى الجنة واما الى النار، قيل: يارسول الله، فالخيل؟ قال: الخيل ثلاثة: هي لرجل وزر، وهي لرجل ستر، وهي لرجل اجر، فأما التى هي له وزر. فرجل ربطاها رياء وفخرا ونواء لاهل الاسلام، فهي له وزر، اما التي له ستر، فرجل ربطها في سبيل الله، لم ينس حق الله في ضهورها ولا رقابها، فهي له ستر، وأما التي هي له أجر، فرجل ربطها في سبيل الله لاهل الاسلام في مرج أو روضة، فما أكلت من ذلك المرج أو الروضة من شيء الا كتب له عدد ما اكلت حسنات، وكتب له عدد أرواثها وأبوالها حسنات، ولا تقطع طولها فاستنت شرف أو شرفين الا كتب له عدد أثارها وأرواثها حسنات ولا مربها صاحبها على نهر فشربت منه، ولايريد أن يسقيها، الا كتب الله له عدد ماشربت حسنات قيل يارسول الله، فالحمر؟ قال: ماأنزل على في الحمر الا هذه الاية الفاذة الجامعة: {فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ، وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ }الزلزلة7-8. رواه البخاري ومسلم، واللفظ له، والنسائي مختصرا).

واته‌: ئه‌بوهوره‌یره‌ وتى: پێغه‌مبه‌ر( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) ئه‌فه‌رموێت، هه‌ركه‌سێك خاوه‌نى زێرِو زیوى پله‌ زه‌كات بێ و زه‌كاته‌كه‌ى نه‌دا، رۆژى زیندوو بونه‌وه‌ له‌دۆزه‌خدا زێرِوزیوه‌كه‌ى له‌سه‌ر پارچه‌ى ئاگر سور ده‌كرێته‌وه‌و ته‌نیشت و ته‌وێڵ و پشتى پێ داخ ده‌كرێت، هه‌ركه‌ساردیش بوه‌وه‌ هه‌میسان بۆى سور ده‌كرێته‌وه‌، ئیتر به‌و شێوه‌یه‌ ده‌مێنێته‌وه‌ له‌رۆژێكدا كه‌ماوه‌كه‌ى په‌نجا هه‌زار ساڵه‌، هه‌تا كۆتایى دادگاى كردنى نێوان به‌نده‌كانى خوا، ئینجا یان به‌ره‌و به‌هه‌شت یان به‌ره‌و دۆزه‌خ ئه‌كه‌وێته‌ رێ. عه‌رزى پێغه‌مبه‌رى خوا ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) كرا، ئه‌ى له‌باره‌ى وشتره‌وه‌ چى ده‌فه‌رموى؟ فه‌رموى: هه‌ركه‌سێكى خاوه‌ن وشتر مافى هه‌ژارانى لێ نه‌دا، ته‌نانه‌ت له‌و شیره‌ش كه‌له‌رۆژى ئاوه‌دانیدا لێى ئه‌دۆشێ، ئه‌وه‌ له‌رۆژى قیامه‌تا له‌ده‌شتێكى رووته‌ن و سافدا ئه‌و خاوه‌نه‌ى به‌له‌په‌و روودا ئه‌خرێت وشتره‌كانى بێ كه‌م و كورتى ته‌نانه‌ت به‌چكه‌یه‌كیشیان لێ كه‌م نابێت و هه‌موو له‌وپه‌رِى به‌هێزى و قه‌ڵه‌ویدا به‌سه‌ریا ده‌رِۆن و به‌سمه‌كانیان پانى ده‌كه‌نه‌وه‌و به‌ده‌میش گازى لێ ده‌گرن، هه‌موو به‌سه‌ریدا ده‌رِۆن و به‌سه‌ریدا ده‌گه‌رِێنه‌وه‌و پانى ده‌كه‌نه‌وه‌ له‌رۆژێكا كه‌ماوه‌كه‌ى په‌نجا هه‌زار ساڵه‌، هه‌تا له‌نێوان به‌نده‌كانا دادگایى ته‌واو ده‌بێ، ئه‌وسا یان به‌ره‌و به‌هه‌شت یان به‌ره‌و دۆزه‌خ ده‌یخه‌نه‌ رێ. وترا: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) ئه‌ى له‌باره‌ى ره‌شه‌ ولاَخ و مه‌رِوبزنه‌وه‌ چى؟ فه‌رمووى: ئه‌و كه‌سه‌ى خاوه‌نى ئاژه‌ڵ (مه‌رِو بزن و ره‌شه‌ ولاَخ) بێت و مافى هه‌ژارانى لێ نه‌دا، له‌رۆژى قیامه‌تدا له‌ده‌شتێكى رووته‌ندا له‌سه‌رده‌م ده‌خرێت و هه‌موو ئاژه‌ڵه‌كان بێ یه‌ك دانه‌ كه‌م، هه‌موو له‌جۆشى قوه‌ت و هێزو قه‌ڵه‌ویداو نه‌شاخ چه‌میوێك (عقباء) و نه‌كۆڵێك و (جلحاء) نه‌شاخ شكاوێكیان(عضباء) تیا نابێت هه‌موو به‌رده‌وام به‌سه‌ریدا ده‌چن و ده‌گه‌رِێنه‌وه‌و پانى ده‌كه‌نه‌وه‌و شۆقى لێ ئه‌ده‌ن به‌درێژاى رۆژێك كه‌ماوه‌كه‌ى په‌نجا هه‌زار ساڵ ده‌بێت، هه‌تا له‌نێوان به‌نده‌كانا به‌ته‌واوى دادگه‌رى ده‌كرێت، ئه‌وسا یان بۆ به‌هه‌شت یان بۆ دۆزه‌خ ده‌كه‌وێته‌ رێ. وترا ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ئه‌ى له‌باره‌ى ره‌وه‌ى ولاَخى به‌رزه‌وه‌ چى؟ فه‌رمووى: به‌رزه‌ ولاَخ سێ جۆره‌، هه‌یانه‌ ده‌بێته‌ مایه‌یى تاوان و خراپه‌ بۆ خاوه‌نه‌كه‌ى، یان داپۆشه‌رى خراپه‌و گوناهیه‌تى، یان بۆى ده‌بێته‌ هۆى پاداشتى چاكه‌، واته‌: ئه‌گه‌ر كابرا ولاَخه‌ به‌رزه‌كه‌ى بۆ رووپامایى و خۆنواندن و شانازى پێكردن و دوژمنایه‌تى (نواء) پێكردنى مسوڵمانان راگرتبێ، ئه‌وه‌ بارى گوناهه‌ بۆ خاوه‌نه‌كه‌ى، ئه‌گه‌ر خاوه‌نه‌كه‌ى بۆ رێى خوا راى گرتبێ و مافى خوا له‌پشت و گه‌ردنیا له‌بیر خۆى نه‌باته‌وه‌و له‌به‌ر ره‌زاى خوا یارمه‌تى خه‌ڵكى پێ بدات، ئه‌وه‌ بۆى ده‌بێته‌ پۆشینى گوناه و خراپه‌كانى، وه‌ئه‌و كه‌سه‌ى به‌رزه‌ رابگرێت له‌پێناوى ئیسلام و تێكۆشان له‌رێى خواداو به‌خێوى بكات له‌مێرگ یان باخ و بێستانێكدا، ئه‌وه‌ به‌قه‌د ئه‌وه‌نده‌ى له‌و مێرگه‌ یان له‌و باخه‌ بخوات چاكه‌ بۆ خاوه‌نه‌كه‌ى ده‌نوسرێت، ته‌نانه‌ت به‌قه‌د میزو ته‌رسه‌كه‌شى چاكه‌ى بۆ ده‌نوسرێت، وه‌هه‌ركات مه‌رِبه‌نده‌كه‌ى، یان په‌تى به‌ستنه‌وه‌كه‌ى، یان ره‌شمه‌كه‌ى (گول) پچرِاندو خێرا ماوه‌ى میلێك یان دوومیل دووركه‌وته‌وه‌و به‌غاردان یارى كرد، ئه‌وه‌ به‌قه‌د شوێن پێكان، ته‌رسه‌كان، چاكه‌ بۆ خاوه‌نه‌كه‌ى ده‌نوسرێت، وه‌هه‌ركات خاوه‌نه‌كه‌ى رۆیشت و بردى به‌سه‌ر رووبارێكداو ولاَخه‌كه‌ى ئاوى لێ خوارده‌وه‌، بابه‌نیازى ئاودانیشى نه‌رِۆیشتبێ، ئه‌وه‌ هه‌رچه‌ندێ ئاو بخواته‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ چاكه‌ بۆ خواوه‌نه‌كه‌ى ده‌نوسرێ. وترا ئه‌ى له‌باره‌ى گوێ درێژه‌وه‌ چى ده‌فه‌رموى؟ پێغه‌مبه‌رى خوا ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) فه‌رمووى: من له‌باره‌ى زه‌كاتى گوێ درێژه‌وه‌ هیچ نیگایه‌كم بۆ نه‌هاتووه‌، ئه‌م ئایه‌ته‌ پرِ ماناو گشتگیره‌ نه‌بێت {فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ، وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ }الزلزلة7-8.  واته‌: هه‌ركه‌سێ به‌قه‌د گه‌ردیله‌یه‌ك كرده‌وه‌ى چاكه‌ بكات پاداشتى خۆى ئه‌بینێته‌وه‌، وه‌هه‌ر كه‌سێك به‌قه‌د گه‌ردیله‌یه‌ك خراپه‌ بكات سزاكه‌ى ده‌بینێته‌وه‌. ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ بوخارى و موسلیم گێرِاویانه‌ته‌وه‌. ئه‌مه‌ بێژه‌ى موسلیمه‌ نه‌سائیش به‌كورتى گێرِاویه‌تیه‌وه‌.

عن علي رضي الله عنه قال: قال رسول الله `j1 : ان الله فرض على أغنياء المسلمين في اموالهم بقدر الذي يسع فقرائهم ولن يجهد الفقراء اذا جاعوا وعروا الا بما يصنع اغنيانهم، الا وان الله يحاسبهم حسابا شديدا ويعذبهم عذابء اليما (رواه البطرانى في الاوسط والصغير، وقال: تفرد به ثابت بن محمد الزاهيد، قال الحافظ المنذري: وثابت ثقة صدوق، روى عنه البخاري وغيره، وبقية رواته لابأس بهم وروى موقوفا على علي رضي الله عنه وهو أشبه.)

واته‌: عه‌لى (ره‌زاى خواى لێ بێت) وتى پێغه‌مبه‌رى خوا ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) ده‌فه‌رموێت: خواى گه‌وره‌ له‌سه‌ر مسوڵمانه‌ خاوه‌ن ماڵ و سامانه‌كانى پێویست كردووه‌ ئه‌وه‌نده‌ى كه‌به‌شى ژیانى هه‌ژاره‌كانیان بكات، وه‌كه‌هه‌ژاره‌ مسوڵمانه‌كان بێ هێزوو ماندوو ئه‌بن كاتى برسێتى و رووته‌ڵیان هه‌ربه‌هۆى كرده‌وه‌ى خراپ و رژدى ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانه‌وه‌یه‌ ، ده‌با ده‌وڵه‌مه‌نده‌ چروكه‌كان باش بزانن كه‌خواى گه‌وره‌ رۆژى قیامه‌ت به‌توندى پرسیاریان لێ ده‌كات و سزاى زۆر سه‌خت و به‌ئازاریان ئه‌دات. ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ طبه‌رانى له‌هه‌ردووكتێبى (الاوسط) و(الصغیر)ى دا گێرِاویه‌تیه‌وه‌و ده‌فه‌رموێت (ته‌نها سابتى كورِى محمد الزاهد) گێرِاویه‌تیه‌وه‌. (حافظ المنذری) ده‌ڵێ: پابت پیاوێكى راستو متمانه‌ پێكراوه‌و بوخارى و خه‌ڵكى تریش فه‌رمووده‌یان لێ گێرِاوه‌ته‌وه‌، گێرِه‌ره‌وه‌كانى تریش ره‌خنه‌ لێ گیراو نین، ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ به‌ (مه‌وقوفى) له‌حه‌زره‌تى عه‌لیه‌وه‌ گێرِدراوه‌ته‌وه‌، واش نزیكتره‌ له‌قه‌بول.

وعن عبدالله بن مسعود رضي الله عنه قال: أمرنا باقام الصلاة وايتاء الزكاة، ومن لم يزك فلا صلاة له. رواه الطبراني في الكبير موقوف هكذا بأسانيد احدهما صحيح والاصبهاني وكذالك قال الهيثمي في مجمع الزوائد (3/62) 3

واته‌: عه‌بدولاَى كورِى مه‌سعود (ره‌زاى خواى لێ بێت) وتى: فه‌رمانمان پێكراوه‌ كه‌به‌جوانى نوێژ بكه‌ین و زه‌كات بده‌ین وه‌ئه‌وكه‌سه‌ى زه‌كات نه‌دا نوێژه‌كه‌شى بێ سوده‌. (ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ ) طهبه‌رانى له‌كتێبى (الكبیر) دا ئاوا به‌مه‌وقوفى به‌چه‌ند رشته‌ گێرِاویه‌تیه‌وه‌، وه‌یه‌كێكیان (صحیح) ه‌ راسته‌و، وه‌ئه‌صبه‌هانیش گێرِاویه‌تیه‌وه‌.

وعن ابي هريرة رضي الله عنه عن النبي  قال: من اتاه الله مالا فلم يؤد زكاته، مثل له يوم القيامة شجاعا أقرع له زبيبتان يطوفه يوم القيامة ثم ياخذ بلهزمتيه، يعني شدقيه، ثم يقول: أنا مالك أنا كنزك. ثم تلا هذه الاية {وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ }آل عمران180)

واته‌: له‌ئه‌بوو هوره‌یره‌وه‌ ره‌زاى خواى لێ بێت پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) ده‌فه‌رموێت: ئه‌وكه‌سه‌ى خوا ماڵى بداتێ و زه‌كاته‌كه‌ى نه‌دا، رۆژى قیامه‌ت ماڵه‌كه‌ى ده‌بێته‌ نێره‌ مارێكى كه‌چه‌ڵى ته‌مه‌ن درێژى زۆر پیس و ده‌م پرِ له‌ژار، كه‌دوو خاڵى ره‌ش به‌سه‌ر چاوه‌كانیه‌وه‌یه‌و له‌كابرا ده‌ئاڵێ و ئینجا هه‌ردوو لغاوه‌ى ده‌گرێ و ده‌ى گه‌زێ و پێى ده‌ڵێ: من ماڵه‌كه‌تم، من گه‌نجینه‌و خه‌زنه‌كه‌تم، پاشان پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت )  ، ئه‌م ئایه‌ته‌ى خوێنده‌وه‌ {وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ }آل عمران180)

واته‌: خاوه‌ن ماڵ و چروك و رژده‌كان واگومان نه‌به‌ن كه‌ .....هتد. ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ بوخارى موسلیم و نه‌سانى گێرِاویانه‌ته‌وه‌.

وعن بريدة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلي الله عليه وسل: (مامنع قوم الزكاة الا ابتلاهم الله بالسنين) رواه الطبراني. في الاوسط ورواته ثقات والحاكم والبيهقي في حديث الا انهما قالا: ولا منع قوم الزكاة الا حبس الله عنهم القطر. وقال الحاكم: صحيح على شرط مسلم4

واته‌: بوره‌یدا ره‌زاى خواى لێ بێت وتى: پێغه‌مبه‌ر  ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ) ده‌فه‌رموێت: هه‌ر كۆمه‌ڵێك زه‌كات نه‌ده‌ن، بێ گومان خواى گه‌وره‌ توشى ره‌شه‌ ساڵ و قات و قرِیان ده‌كات، ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ طه‌به‌رانى له‌كتێبى (الاوسط) ى گێرِاویه‌تیه‌وه‌ ئه‌وانه‌ى گێرِاویانه‌ته‌وه‌ برِوا پێكراون، وه‌حاكم به‌هه‌یقیش له‌فه‌رموده‌یه‌كدا گێرِاویانه‌ته‌وه‌، به‌لاَم به‌م شێوه‌یه‌:(ولا منع قوم الزكاة الا حبس الله عنهم القطر) واته‌: هه‌ركۆمه‌ڵێك زه‌كات نه‌ده‌ن خواى گه‌وره‌ بارانیان لێ ئه‌گرێته‌وه‌و، تووشى قات و قرِیان ده‌كات. حاكم ده‌فه‌رموێت: ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ راسته‌، به‌پێى مه‌رجى مسلم.

ورواه ابن ماجه5 والبراز والبيهقى من حديث ابن العمر6 ، ولفظ البيهقي ان رسول الله `j1 قال : يامعشر المهاجرين، حصال خمس ان أبتليتم بهن ونزلن بكم اعوذ باالله ان تدركوهن: لم تظهر الفاحشة في قوم قط حتى يعلنوا كبها الا فشا فيهم الاوجاع التي لم تكن في اسلافهم ، ولم ينقصوا الميكال والميزان الا أخذوا بالسنين وشدة المؤنة: وجور السلطان ولم يمنعوا زكاة اموالهم الا منعوا القطر من السماء، ولولا البهائم لم يمطروا ولا نقضوا عهد الله وعهد رسول الا سلط عليهم عدوا من غيرهم فيأخذ بعض مافي أيديهم مالم تحكم أئمتهم بكتاب الله الا جعل بأسهم بينهم7

واته‌: ئیبن ماجه‌و به‌ررازو به‌یهه‌قى له‌فه‌رموده‌یه‌كدا كه‌له‌ئیبن عومه‌ره‌وه‌، وه‌بێژه‌كه‌ى به‌یهه‌قیش به‌م شێوه‌یه‌ ده‌ڵێ كه‌: پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێت )، ده‌فه‌رموێت: ئه‌ى كۆمه‌ڵى كۆچ كه‌ران بێدار بن، پێنچ ره‌وشتى گه‌لێ به‌دو خراپ هه‌ن، په‌نا به‌خواى گه‌وره‌ ئه‌گرم كه‌ ئێوه‌ بیانگرنه‌ خۆ، ئه‌گه‌ر له‌كاتى ژیانى ئێوه‌دا روویانداو ئێقه‌یان پێ گرتن، قه‌ت نه‌بوه‌ كه‌له‌هیچ گه‌ل و كۆمه‌ڵێكدا داوێن پیسى ده‌ركه‌وێت، به‌رِاده‌یه‌ك كه‌خۆیان ئاشكراى بكه‌ن و رِاى بگه‌یه‌نن بێ گومان جۆره‌ ده‌ردو ئازارێكیان تووش هاتوه‌ كه‌له‌پێشینه‌كاندا رووى نه‌داوه‌، كه‌له‌پێوان و كێشاندا دزیان كردبێت، ئه‌وا توشى سالاَنى سه‌خت و گرانى و زۆرو سته‌مى كاربه‌ده‌ست بوون، وه‌كه‌له‌ده‌ركردنى زه‌كاتى سامانه‌كه‌یان نكۆڵیان كردبێ و نه‌یاندابێ ئه‌وا تووشى قات و قرِى و وشكه‌ ساڵى بون، ئه‌گه‌ر ئاژه‌ڵى بێ زمان نه‌بوایه‌ بارانیان بۆ نه‌ده‌بارى، وه‌كاتێ به‌ڵێن و په‌یمانى خواو پێغه‌مبه‌رى خوایان شكاندبێ ئه‌وسا دوژمنێكى بیانى به‌سه‌ریاندا زاڵ بوه‌و ئه‌و شته‌كه‌مه‌ى كه‌له‌ده‌ستیانا بووبێ ئه‌ویش لێى زه‌وت كردوون، وه‌هه‌ركات پێشه‌واكانیان به‌رنامه‌ى خواى گه‌وره‌یان پێ كارو پیاده‌ نه‌كردبێ ئه‌وا تووشى خۆخۆرىء براكوژى ناوخۆى بوون.

وعن الاحنف بن قيس رضي الله عنه قال:جلست الى ملا من قريش، فجاء رجل خشن الشعر والثياب والهيئة حتى قام عليهم فسلم، ثم قال: بشر الكانزين برضف يحمي عليه في نار جهنم، ثم يوضع على حلمة ثدي احدهم حتى يخرج من نفض كتفه، ويوضع على نفض كتيفية حتى يخرد من حملة الثدية، فيتزلزل، ثم ولى فجلس الى سارية، وتبعته وجلست اليه، وانا لاأدري من هو، فقلت له: لا ارى القوم الا قد كرهوا الذي قلت، قال: انهم لايعقلون شيئا، قال: خليلي، قلت من خليلك؟ قال: النبي `j1 قال يا ابا ذر: أتبصر أحدا؟ قال: فنظرت الى الشمس مابقي من النهار. وانا أرى أن رسول الله `j1يرسلني في حاجة له قلت: نعم، قل: ما أحب أن لي مثل أحد ذهبا أنفقه كله الا ثلاث دنانير. وان هؤلاء لايعقلون، انما يجمعون الدنيا. لا والله أسألهم دنيا، ولا أستفتيهم عن دين حتى ألقي الله عزوجل. رواه بخاري ومسلم.

واته‌: له‌ئه‌حنه‌فى كورِى قه‌یسه‌وه‌(ره‌زاى خواى لێ بێت) ئه‌گێرِنه‌وه‌ كه‌وتى: جارێكیان له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك له‌گه‌ڵ پیاو ماقولاَنى قورِه‌یش دانیشتبووم، پیاوێكى موو گرژى دیمه‌ن و به‌رگ زبر هات و به‌دیاریانه‌وه‌ وه‌ستاو سه‌لامى كردو ئینجا وتى: موژده‌ له‌خاوه‌ن غه‌زنه‌و ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان(ئه‌وانه‌ى كه‌مافى شه‌رعى زه‌كات ناده‌ن) به‌به‌ردێ (نصف) كه‌له‌ئاگرى دۆزه‌خ گه‌رم ئه‌كرێت و سور ئه‌بێته‌وه‌، ئینجا ئه‌خرێته‌ سه‌ر گۆى مه‌ه‌كى هه‌ریه‌كێكیان واى ئه‌سوتێنێ هه‌تا له‌قرتێنه‌ى.