خۆشەویستی نیشتمان یەكێكه لەو بابەتانەی كه قسەی زۆر هەڵدەگرێت‌و لێكدانەوەی جیاجیای بۆ كراوە، بە داخەوە هەندێ جار بە ناوی ئایینەوە خەڵكانێك وا ئەزانن هەر كاتێك باسی خۆشەویستی خاك‌و وڵات‌و نیشتمانی خۆت كرد ئەمه ئەبێته دەمارگیریو دەرچون لەئوممەی ئیسلامی، بەڵێ‌م ئەگەر بە وردی سەرنجی ئایەتەكانی قوڕئانی پیرۆز و فەرمودەكانی پێغەمبەری خوا بدەین(درودی خوای لەسەربێت) بۆمان دەرئەكەوێت كە خۆشەویستی نیشتمان نەك شتێكی گوناهو تاوان نیە بۆهیچ كەسێك و نەتەوەیەك بەڵكو بە پێچەوانەوە ئەركێكی ئایینیەو پێویستە لە سەر هەمو كەسێك كه خاك‌و وڵێ‌ت‌و زێدی بابو باپیرانی خۆی خۆش بوێت , بۆنمونه خوای گەورە له قوڕئانی پیرۆزدا ئەفەرموێ‌:

{لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنْصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ} [الحشر: 8].

فه‌یئ بۆ خه‌ڵكانی هه‌ژارو ئاواره‌یه ‌: ئه‌و فه‌یئو ده‌ستكه‌وته‌یه‌ بۆ ئه‌و هه‌ژاره‌ دووره‌ وڵات و كۆچكردووانه‌یه‌ له‌خانوو سامانی خۆیان ده‌ركران، له‌ لایه‌ن مه‌ككه‌ییه‌كانه‌وه‌، تا به‌ڵكو ورده‌ ورده‌ ژیانیان راست بكرێته‌وه‌و بگاته‌وه‌ ئاستی ئاسایی خۆی، پاش ئه‌وه‌ی كه‌ بتپه‌رسته‌كانی مه‌ككه‌ هه‌ڵیان فڕاندن‌و ناچاریان كردن به‌ هیجره‌ت داوای چاكه‌و ره‌زامه‌ندیی له‌ خوا ده‌كه‌ن، بۆیه‌ نه‌یانتوانی له ‌مه‌ككه‌دا بژین، ئه‌گینا له‌گه‌ڵیاندا خۆیان ئه‌سازاند وینصرون الله ورسوله و یارمه‌تی خواو په‌یامبه‌ره‌كه‌ی ده‌ده‌ن بۆیه‌ كۆچیان كرد ئا ئه‌وانه‌ن راستگۆكان له‌باوه‌ڕو جیهادیاندا. رامان

ئەگەر به وردی سەرنجی ئەم ئایەته پیرۆزە بدەین، له ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا ئاوارە بون‌و دەربەدەری لە زێدی خۆت بەهەند وەرگیراوە، بەوەی كە هۆكارێكە لە هۆكارەكانی وەر گرتنی (فه یئ) واتا ئەوماڵەی كە موسڵمانان لە كافرەكانەوە بە دە ستیان دەكەوێت

هەروەها خوای گەورە لە ئایەتێكی تردا ئەفەرموێ

(لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ)

ئه‌وانه‌ كه‌دژایه‌تییان له‌گه‌ڵ نه‌كردون، ئێوه‌ ده‌توانن دۆستایه‌تییان بكه‌ن: پاش ئه‌وه‌ی خوا رێی له‌ دۆستایه‌تی گرت له‌گه‌ڵ خزمانی خراپكارو دوژمن به‌ خوا له‌سه‌ر حیسابی ئیسلام، له‌م ئایه‌ته‌یشدا پتر تیشك ده‌خاته‌ سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌و، خه‌ڵكی شه‌ڕفرۆش‌و  ناپاك، له‌ گه‌ڵ خه‌ڵكی بێده‌نگ‌و ئاژاوه‌ نه‌گێڕ جیاده‌كاته‌وه‌و فه‌رمووی: خوا رێتان ناگری له‌و كافرو بێباوه‌ڕانه‌ی جه‌نگیان نه‌كردوون له‌ ئاییندا‌و، له‌ ماڵ و زێدی خۆتان ده‌ریان نه‌كردوون - وه‌ك خوزاعه‌- كه‌چاكه‌یان له‌گه‌ڵ بكه‌ن و مامه‌ڵه‌یان له‌ گه‌ڵ به‌كه‌ن به‌ دادگه‌ریی     به‌ڕاستی خوای دادپه‌روه‌ر، خه‌ڵكانی دادپه‌روه‌ری خۆش ده‌وێ.

لەم  ئایەتە پیرۆزە شدا خوای گەورە  تیشك دەخاتە سەر ئاوارە  بوو نوو دەربەدەری لە شوێنی لەدایك بوونی خۆمان

هەروەها پێغەمبەری خوا (درودی خوای لەسەربێت) ئەفەرمووێ‌:

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - لِمَكَّةَ : (( مَا أَطْيَبَكِ مِنْ بَلَدٍ وَأَحَبَّكِ إِلَيَّ ، وَلَوْلا أَنَّ قَوْمِي أَخْرَجُونِي مِنْكِ ، مَا سَكَنْتُ غَيْرَكِ )) .

واتا ئەی مەككە چەندە پاكی، چەندە خۆشەویستی لای من سوێندم بە خوای گەورە ئەگەر گەلەكەم دەریان نەكردبام بە هیچ شێوەیەك جێم نەدەهێشتی هەر لایتۆ دەمامەوە جێم نەئەهێشتی

هەرچەندە وەك زانایان فەرمویانه هەندێك شوێن لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا تایبەتمەندی خۆیان هەیه و له شوێنەكانی تر پیرۆزترن كە شاری مەككه یە كێكە لەم شوێنانەدا بەڵام له گەڵ ئەوەشدا پێغەمبەری خوا درودی خوای لێبێت خۆشەویستی تایبەتی هەبووە بۆ شاری مه ككه، چونكه زێدی له دایكبونی خۆیوو شووێنی بابوو باپیرانی خۆی بووە و منداڵی گەنجایەتی لەم شارەدا به ڕێكردبوو

هه رله بەر ئه وە كه پاراستنو به رگریكردن له خاك و نیشتمان ئه ركێكی ئایینیە پێش ئەوە ی ئه ركێكی نیشتمانی بێت  وەك پێغه مبه ری خوا ئه فه رموێ‌ له وەڵامی پیاوێك كە پرسیاری كرد فە رموی:

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ :

((جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللهِ ( فَقَالَ يَا رَسُولَ اللهِ أَرَأَيْتَ إِنْ جَاءَ رَجُلٌ يُرِيدُ أَخْذَ مَالِى قَالَ فَلاَ تُعْطِهِ مَالَكَ . قَالَ أَرَأَيْتَ إِنْ قَاتَلَنِى قَالَ قَاتِلْهُ . قَالَ أَرَأَيْتَ إِنْ قَتَلَنِى قَالَ فَأَنْتَ شَهِيدٌ . قَالَ أَرَأَيْتَ إِنْ قَتَلْتُهُ قَالَ هُوَ فِى النَّارِ .)). أخرجه مسلم

ئەبوهوڕە یڕەی هاوەڵی پێغەمبەری خوا درودی خوای لێبێت ئەفەرموێ پیاوێك پرسیاری كرد لە پێغەمبەری خوا درودی خوای لێبێت ووتی ئەگەر كەسێك بیەوێ‌ ماڵم داگیر بكات فەرمووی پێی مەدە ووتی ئەگەر ویستی لێم بستێنی ؟ فەرمووی شەڕی لەگەڵ بكەو بەرگری بكە ووتی ئەگەر كوژرام ؟ فەرمووی تۆ شەهیدی ووتی ئەگەر من ئەووم كوشت ؟ فەرمووی: ئەچێتە ناو ئاگر

هەروەها ئەفەرمووێ

وَعَنْ سَعِيدِ بْنِ زَيْدٍ  قَالَ : سَمِعْت النَّبِيَّ يَقُولُ : « مَنْ قُتِلَ دُونَ دِينِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ » . رَوَاهُ أَبُو دَاوُد وَالتِّرْمِذِيُّ وَصَحَّحَهُ .

واتا سەعیدی كوڕی زەید ئەفەرمووێ‌ گووێم له پێغەمبەری خوابوو فەرمووی هەر كەسێك له سه رئایینی خۆی لەسەر خوێنی خۆی لەسەر ماڵو سەروەتی خۆی لەسەرماڵو منداڵەكانی خۆی بكوژرێت ئەوە شەهیدە و پلەی شەهادە تی هەیە

كەواتە بەپێی ئەم فەرمایشتانە و زۆری تر لە فەرمودەكان هەموو مرۆڤێك مافی ئەوەی هه یە كە لەسەر زێدی بابوو باپیرانوو شوێنی لە دایك بوونی خۆی بژیو هەروەها بەرگری لێبكات

ئەمەش ئەوەناگەیەنێت كە ئێمە (تعصب) دەمارگیریمان هەیە بۆ خاكو ووڵاتی خۆمان چونكە خۆشەویستی نیشتمانی خۆت زۆر جیاوازە لەگەڵ دەمارگیری وەك پێغەمبەری خوا درودی خوای لێبێت ئەفەرمووێ‌  

عَنْ صَدَقَةَ بن يَزِيدَ، قَالَ: حَدَّثَتْنِي بنتُ وَاثِلَةَ بن الأَسْقَعِ، عَنْ أَبِيهَا، قَالَ: قُلْتُ:يَا رَسُولَ اللَّهِ، الرَّجُلُ يُحِبُّ قَوْمَهُ، أَعَصِبِيٌّ هُوَ؟ قَالَ: لا، قُلْتُ: مَنَ الْعَصَبِيُّ؟ قَالَ: الَّذِي يُعِينُ قَوْمَهُ عَلَى الظُّلْمِ.

باب خطبة النبي صَلَّى الله عَلَيه وسَلَّم بمنى

واتا خۆشەویستی نیشتمان مانای دەمارگیری ناگەیەنێت بەڵكو دەمارگیری ئەوەیە كە هاوكاری گەلەكەی خۆت بكەیت لەسەرستەم كردن

لە لایەكی ترەوە ئێمە هەمومان بەندەی خواین كەسمان لەوەی تر گەورەترو ڕێزدارتر نیە وە ك پێغەمبەری خوا درودی خوای لێبێت ئەفەرمووێ‌

باب خطبة النبی صَلَّی الله عَڵیه وسَلَّم بمنی

عَنْ أَبِي نَضْرَةَ ، عَمَنْ شَهد خُطْبَةَ النَّبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي أوَسَطِ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ , قال : قَالَ رَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : أَيُّهَا النَّاسُ ، أَلاَ إِنَّ رَبَّكُمْ وَاحِدٌ ، أَلاَ وَإِنَّ أَبَاكُمْ وَاحِدٌ ، أَلاَ لاَ فَضْلَ لِعَرَبِيٍّ عَلَى عَجَمِيٍّ ، وَلاَ لِعَجَمِيٍّ عَلَى عَرَبِيٍّ ، وَلاَ أَسْوَدَ عَلَى أَحْمَرَ ، وَلاَ أَحْمَرَ عَلَى أَسْوَدَ ، إِلاَّ بِالتَّقْوَى ألا هَلْ بَلَّغْتُ ؟ قَالُوا : بَلَّغَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، قَالَ : لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ

واتا پێغەمبەری خوا لە ووتاری ڕۆژی هەینی لە ناوەڕاستی جەژنی قورباندا فەرمووی ئەی خەڵكینە ئاگاداربن كە خوای ئێوە یەكەو تاكو تەنهایە , هەروەها باوكتان یەكەو هەموتان له ئادەمن ,ئاگاداربن كەسێكی عەرەب گەورە ترنیە لە كەسێكی نەتەوەكانی تر عەجەمیەكیش له سەر عەرەبەكان ڕەش پێستێك له سەر سوور پێستێك سوورپێستێك له سەر ڕەش پێستێك ته نها بەتەقواو خوا پەرستی نەبی

ئەمانە هەموویان لەكاتێكدایە كە ئێمەی گەلی كورد بە درێژایی سەدان ساڵە ئەچە وسێندرێینەوە و ستەممان لێ ئەكرێت

لەگەڵ ئەوەی كە ڕوبەری كوردستانی عیڕاق بەتەنها زیاتر لە ( 40,000) كم دووجایە, خۆئه گەر هەرچووار پارچەی كوردستان باس بكەین ئەوا دەگاتە ( 500,000كم) چووار گۆشە, ئەگەر  ئەم ڕوبەرە بەراوورد بكەین لەگەڵ ڕوبەری زۆر بەی هەرە زۆری ووڵاتانی دونیا زیاترە وەك نمونە ووڵاتی هۆڵەندا و جوار ئەوەندەی ڕوبەری ووڵاتی بەحڕەین تەنانەت ووڵاتی وا هەیه بەئەندازەی یەك گەڕەكی شارەكانی ئێمەیە بەڵام بەداخەوە بە ئێمەی ڕەوا نابینن

تەنانەت ناوی یەكێك له شاخەكانی كوردستان ناوی لە قوڕئانی پیرۆزدا هاتووە

وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ وَيَا سَمَاءُ أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاءُ وَقُضِيَ الْأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ  وَقِيلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ هود  ٤٤

و دوای تیاچوونی گه‌له‌ لاساره‌كه‌ی نووح له‌لایه‌ن خواوه‌، وترا: ئه‌ی زه‌ویی ئاده‌ی ئاوه‌كه‌ی سه‌رت هه‌ڵ لووشه‌و بیكه‌وه‌ ناو زكی خۆته‌وه‌ تۆیش ئه‌ی ئاسمان ده‌ست به‌رداربه‌ له‌ئاو ڕژاندن و, باران مه‌بارێنه‌ خێرا ئاوه‌كه‌ كه‌م بوویه‌وه‌و داده‌ڵییه‌ ناو ناخی زه‌ویی و، بڕیارو و فه‌رمانه‌كه‌ی خواش به‌تیاچوونی گه‌له‌كه‌ی نووح جێبه‌جێ كرا و كه‌شتییه‌كه‌ش له‌سه‌ر كێوی جودیی وه‌ستاو له‌نگه‌ری گرت. چیای جوودیی: ده‌كه‌وێته‌ نزیك شاری موسڵ, له‌ كوردستانی عێراق و، باكوری توركیاوه‌، ، ئێستاش به‌م ناوانه‌یشه‌وه‌ ناوبانگی هه‌یه‌: (ئارارات، هه‌راوراد، به‌خشه‌نده‌، جودیی، گودیی، كوردیی، كردین) پاشان گوترا: ده‌با ئه‌و گه‌له‌ سته‌مكاره‌یه‌ له‌ به‌زیی خواوه‌ دووربێ .

جودی شاخێكە له شیمالی عیڕاق له نزیك موصل

هەروەها له ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا بنەمایەك هەیه پێی ئەووترێت :(إحیا‌ء الموات ) واتا زیندوو كردنەوەی زەویەكی مردوو به شێوەیەك كه هەمو كەس بۆی هەیه زەویەك یاخود چۆڵە وانیەك پاك بكاتەوەو ڕێكی بخات بەم هۆیەوە ئەم كەسە ئەبێتە خاوەنی ئەم زەویە وە ك پێغەمبەری خوادرودی خوای لەسەربێت فەرموویەتی

 عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا ، قَالَتْ : قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيه وسَلَّم : الْعِبَادُ عِبَادُ الله ، وَالْبِلاَدُ بِلاَدُ الله ، فَمَنْ أَحْيَا مِنْ مَوَاتِ الأَرْضِ شَيْئًا ، فَهُوَ لَهُ ، ولَيْسَ لِعِرْقِ ظَالِمٍ حَقٌّ .

واتا تەواوی مرۆڤەكان بەندەی خوای گەورەن شارو دێهاتەكان موڵكی خوای گەورەن هەركە سێك شوێنێك ئاوەدان بكاتەوە خۆی لە هەموو كەس شایستەترە بەوەی سود لەم شوێنە وە ر بگرێت و كەس بۆی نیە بە ستەم بچێتە ئەم شوێنە بێ پرسی خاوەنەكەی بە كاری بهێنێت

ئەمه لە سەر پارچە زە ویەكی كەم به هۆی ئەوەی ئەم كەسه پێش هاووڵاتیانی تر هەستاوە بەپاككردنەوە و ڕێكخستنی نابێت بێ پرسی ئەو كەسە بچێتە سەر زەویەكەی ئەی ئەگەر كەسێك ئەم مافە به خۆی بدات كه خاكو ووڵاتی خەڵكی تر داگیر بكات كە بەسه دانو هەزاران ساڵه لێی نیشته جێن