له دوای ئه‌وه‌ی كوره‌و كچه ئه‌چنه نێو ژیانی هاوسه‌ریه‌وه ، یه‌كه‌م خه‌ونی ئه‌و دوو هاوسه‌ره په‌یدا بوونی منداڵه ، ئه‌وه ئه‌گه‌ر تۆزێك له خۆیان به گومان بوون یا تا ماوه‌یه‌ك منداڵیان په‌یدا نه‌بوو ، ئه‌وه سه‌ردانی چه‌ندان پزیشك و چه‌ندان شێخ موشایه‌خی بۆ ده‌كه‌ن ، بۆ ئه‌وه‌ی مندالێكیان په‌یدابێ له‌و ناخۆشیه ڕزگاریان بێ .
كاتێك كه‌وا خوای باڵا ده‌ست منداڵێكی پێ به‌خشین ، ئه‌وا په‌روه‌رده‌ی منداڵ دێته گۆڕێ ، وه په‌روه‌رده‌كردنی مندالێش هونه‌ره و پێویسته دایك و باب ئه‌م هونه‌ره بزانن ، وه بزانن كه‌وا چۆن ئه‌و مناڵه ساده‌یه چۆن به شێوه‌یه‌كی ساخله‌م په‌روه‌رده ده‌كه‌ن ، په‌روه‌رده‌یه‌ك دوور له توندو تیژی ، مندالێك په‌روه‌رده بكه‌ن كه‌وا بِرواو متمانه‌ی به خۆی هه‌بێ ، وه خاوه‌ن كه‌سایه‌تیه‌كی به هێز بێ ، نه‌وه‌ك خوا نه‌خواسته مندالێكی وا په‌روه‌رده بكه‌ن كه‌وا نه‌متمانه‌ی به‌خۆی هه‌بێ نه خاوه‌ن كه‌سایه‌تیه‌كی به هێز بێ ئه‌مه‌ش دوارۆژی ئه‌م منداڵه ده‌خاته مه‌ترسیه‌وه .
وه ئێَمه وا ده‌خوازین كه‌وا مندا ڵه‌كان ده‌بێ وه‌ك گه‌وره‌كان هه‌لسوكه‌وت بكه‌ن ، زۆر جوله نه‌كه‌ن ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌و شێوه‌یه بن ئه‌وا پێیان ناگوتری منداڵ ، وه هه‌روه‌ها ئێمه منداڵی عاقڵ و زیره‌ك وا پێناسه ده‌كه‌ین كه‌وا منداڵێكی كڕو بێده‌نگ دانیشێ و جوڵه نه‌كا ، به‌ڵام ده‌روون ناسان ده‌لێن منداڵی زیره‌ك ئه‌وه‌یه جمجوڵی زۆری هه‌بێ راناوه‌ستێ و به‌رده‌وام له‌ناو براده‌رانی ئه‌مسه‌رو ئه‌مسه‌رده‌كا .
ئێمه له‌سه‌ره‌تادا منداڵمان زۆر خۆشده‌وێ تادوای سێ ساڵی تا ئه‌و كاته‌ی خۆشه یاری له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ین و قسه‌ی خۆشی له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ین له‌وانه زۆر جار فێری جوێندان و قسه‌ی ناشیرینی ده‌كه‌ین كه به‌داخه‌وه ئه‌مه په‌روه‌رده‌یه‌كی سه‌قه‌ته ، چونكه دواتر كه گه‌وره بوو به‌رگه‌ی ئه‌م هه‌موو جویندان و قسه ناشیرنه ناگرین ، له‌وانه‌یه هه‌وڵبده‌ین به لێدان و چاوسوو ركردنه‌وه ئه‌م سیفه‌ته پێ ته‌رك بكه‌ین.
وه‌هه‌روه‌ها له زۆر حاله‌تدا منداڵ به نازدار به‌خێو ده‌كه‌ین ئه‌مه‌ش كه‌سایه‌تی منداڵ لاواز ده‌كا وه دوای كه‌مێك گه‌وره‌بوون ئه‌و كات به‌رگه‌ی ئه‌م هه‌موو نازداریه‌و ئه‌م هه‌موو جوڵه‌یه‌ی منداڵه‌كه ناگرین و ناتوانین وه‌كو جاران یاخود وه‌ك پێویست هه‌ڵسوكه‌وتی له‌گه‌ڵدا بكه‌ین بۆیه بۆ كۆنترۆڵكردنی هه‌ڵسوكه‌وتی په‌نا بۆ شكاندنه‌وه‌ی منداڵ یا بۆ به‌رلێدان ده‌به‌ین ، بێ گومان شكاندنه‌وه‌و لێدانی منداڵیش به شێوه‌یه‌كی نه‌رێ ( نێگه‌تص ) كار له‌و منداڵه ده‌كات وه له‌وانه‌یه شكاندنه‌وه‌ی منداڵ به‌زار یاخود له به‌رامبه‌ر براده‌رانی و له‌ناو خه‌ڵكدا كاریگه‌ری زۆر خراپی له‌سه‌ر ده‌روونی ئه‌و منداڵه درووست ده‌كا ، چونكه زانایانی تایبه‌ت به بواری گه‌شه پێدانی مرۆیی ده‌لێن : كاتێك كه‌وا مرۆص له‌گه‌ڵ به‌رامبه‌ریدا له په‌یوه‌ندی دا ده‌بێ واته قسه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌كا یاخود ماموستایه‌و وانه ده‌لێته‌وه یاخود هه‌ر شتێكی له‌و بابه‌تانه ، ئه‌وا ته‌نها 7 % ی كاریگه‌ری ته‌نها له ده‌نگدایه ، له 38% ی له كاریگه‌ری كه‌سه‌كه له ئاوازو نه‌غمه‌ی دایه ، واته ده‌نگ به‌رز كردنه‌وه و نزم كردنه‌وه و له‌و بابه‌تانه ، له 55% ی كاریگه‌ری كه‌سه‌كه له‌سه‌ر به‌رامبه‌ری له جوڵه‌دایه ،واته كاریگه‌ری په‌یوه‌ندی مرۆص له‌سه‌ر به‌رامبه‌ریدا ده‌بێته سێ به‌ش گه‌وره‌ترین به‌شی ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ش وه‌به‌ر جوڵه‌ی مرۆصه‌كه ده‌كه‌ویت ، جالێره‌دا پێویسته مرۆص ئه‌و كاریگه‌ریانه له‌به‌ر چاو بگری به‌تایبه‌تی كه‌سانی كه‌وا له بواری په‌روه‌رده و فێركردن و له‌بواری ئاینیدا ده‌وریان هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی زۆرترین خه‌ڵك سوودیان لێ وه‌ربگرن .
زۆر جار له وانه‌یه مامۆستا یاخود هه‌ركه‌سێك زۆر گرنگی به جوڵه نه‌دابی چونكه وای هه‌ست كردووه كه‌وا كاریگه‌ریه‌كی ئه‌و تۆی نیه به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه زۆرترین كاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌رامبه‌ر ئه‌وا له جوڵه‌دایه ، ئه‌گه‌ر كه‌سێك بتوانێ له‌كاتی قسه‌كردن هه‌م جوڵه به‌كار بێنێ و هه‌م نه‌غمه‌و ئاوازه‌كه ئه‌وا به‌دڵنیاییه‌وه به‌لانی كه‌م ده‌توانی 90% كاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌رامبه‌ر دروست بكات .
زۆر جار به‌چاوی خۆم دیتوه باوكێك یا دایكێك ویستوویه‌تی منداڵه‌كه‌ی بترسێنی قسه‌ی پی گووتوه و شه‌ق و زلله‌ی لێ راست كردۆته‌وه یاخود داریكی لێ به‌رز كردۆته‌وه ، ئه‌لێ مه‌به‌ستم لێدان نیه به‌لكو مه‌به‌ستم ترساندنه نازانی ئه‌وا منداڵه‌كه‌ی تۆقاندووه ، وه‌ك ئه‌و په‌نده كوردیه‌ی ده‌ڵێ پێوه‌دان خۆشتره له گیزه گیز .
یاخود شكاندنه‌وه‌ی منداڵ له‌به‌رامبه‌ر هاورێكانی : زۆر جار وابووه باوك له‌به‌ر هاورێكانی منداڵه‌كه‌ی ، منداڵه‌كه‌ی داوه‌ته به‌ر شه‌ق و زلله یا له قوتابخانه له ناو پۆل یا له‌ناو حه‌وشه‌ی قوتابخانه ملی منداڵه‌كه‌ی گرتووه تێر شه‌ق و زلله‌ی كردووه له‌وانه‌یه ئه‌و باوكه مه‌به‌ستی خراپی نه‌بی ، به‌ڵام ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی كاریگه‌ری سلبی له‌سه‌ر ئه‌و منداڵه دروست ده‌كات و كه‌سایه‌تی ئه‌و منداڵه له ناو هاوریكانی ده‌شكێنی و هه‌ست به لاوازی و ره‌شبینی ده‌كات ، هه‌ست به رووخان ده‌كات .
یاخود شكاندنه‌وه‌ی منداڵ به قسه پی گووتن و سه‌ر زه‌نشت كردن و جوێن پێدان : ئه‌وه‌ش له ئه‌نجامی تووره بوونی دایك و باوك یا خود به گوێ نه‌كردنی منداڵه‌كه به قسه‌ی دایك و باوك رووده‌دات زۆر جار وابووه دایك و باوك منداڵه‌كه‌یان بۆ كارێك ناردووه تا منداڵه كه گه‌راوه‌ته‌وه تۆزێك دواكه‌وتووه له‌وانه‌یه له رێگادا گه‌شتبێته هاورێكانی كاتێك كه گه‌راوه‌ته‌وه كه‌وتۆته به‌ر لێزمه‌ی جوێندان و قسه‌ی ناشیرین وه‌ك تۆ گێلی ، بی ئه‌قڵی ، گێژی ، نازانی قسه بكه‌ی نازانی هه‌ڵسوكه‌وت بكه‌ی ، هارو هاجی ، هیچ فێر نابی ، نازانی گه‌وره‌و بچوكایه‌تی چیه ، ساقیت ته‌مبه‌ڵ ،نا ، نا ، ..............هتد ، له‌و جۆره قسانه رۆژانه وه‌ك بڵێی ده‌وامی ره‌سمی بێ ئه‌م قسانه چه‌ند باره ده‌كه‌ینه‌وه واله‌منداڵه‌كه ده‌كه‌ین كه‌وا قه‌ناعه‌ت بكا كه‌وایه فعله‌ن وایه هیچ فێر نابی و گێله گێژه ته‌مبه‌ڵه ........هتد ، به‌و جۆره قسانه ووره‌ی منداڵه‌كه دێنینه خوار و كه‌سایه‌تی ده‌روخێنن ،خۆ ئه‌گه‌ر له جیاتی قسه پی گوتن و جوێن پێدان ته‌نها بێده‌نگ بین مادام نه‌توانین قسه‌ی باش بكه‌ین ئه‌وا هێشتا كاریكی ئیجابیه‌و به قازانجی منداڵه‌كه ته‌واو ده‌بێ ، باوه‌ر بكه‌ن براده‌رم هه‌یه ئێستا خێزانداره بۆی گێرامه‌وه گووتی كاتێك منداڵ بووم له‌ماڵه‌وه ئه‌وه‌نده قسه‌یان پئ گووتیمه وه‌ك : تۆگێلی ، ته‌مبه‌ڵی گێژی .....هتد ، ئێستاش گله‌ییان لێ ده‌كه‌م و پێیان ده‌ڵێم هه‌موو خه‌تای ئێوه‌یه قسه‌یه‌كی خۆشتان له‌گه‌ڵ نه‌كردوومه .
یا زۆر جار ده‌بینین دایك یا باوك بانگی منداڵه‌كه‌ی ده‌كات ، منداڵه‌كه دره‌نگ وه‌ڵامی ئه‌داته‌وه یا ئاگای لی نیه كاتێك منداڵه‌كه وه‌ڵام ئه‌داته‌وه و ئه‌ڵێ : به‌ڵێ دایه گیان یا بابه گیان ، یه‌كسه‌ر دایكه‌كه یا باوكه‌كه ئه‌ڵێ هه‌ی سندان یا كه‌ڕی نابیستی ، گێلی له‌و جۆره قسانه به‌سه‌ر منداڵه‌كه ئه‌نه‌ڕێنی ، ئه‌و حاڵه‌ته‌م به‌چاوی خۆم دیتووه ، جا به‌و جۆره قسانه كه‌سایه‌تی منداڵه‌كه ده‌روخێنی و واله منداڵه‌كه ده‌كات جارێكیتر به‌و شێوه‌یه وه‌ڵامی دایك و باوكی ناداته‌وه ، چونكه ئه‌و به‌وساده‌یه‌ی خۆی به به‌ڵێ و بابه گیان و دایه‌گیان وه‌ڵام بداته‌وه باوك و دایكه‌كه‌ش له‌جیاتی ده‌ستخۆشی و ده‌مخۆشی قسه‌ی ناخۆشی پی ئه‌ڵێن ، جارێكی تر جورئه‌ت ناكات و به شێوازێكی تر وه‌ڵام ئه‌داته‌وه .
لێره‌دا نمونه‌یه‌كی زۆر جوانی پێغمبه‌رمان موحه‌ممه‌د ( دروودی خوای له‌سه‌ر بێ ) هه‌یه هیوادارم ئێمه‌ی موسڵمان په‌ندی لێ وه‌ربگرین ، نمونه‌كه‌ش ئه‌وه‌یه ئه‌نه‌سی كوری مالك ( ره‌زای خوای لێبێ ) كه بۆ ماوه‌ی ( 10 ) ساڵ له‌مالی پێغه‌مبه‌ر بووه ، جارێك ده‌ینێرێته بازار هه‌ندێ شتی بۆ بكڕێ به‌ڵام ئه‌نه‌س له رێگای بازاڕدا هه‌ندێ منداڵ ئه‌بینێ وایاری ده‌كه‌ن ئه‌ویش له‌گه‌ل منداڵان ده‌ست ده‌كا به‌یاری كردن و له ئه‌نجامدا پاره‌كه‌ش بزر ده‌كات كاتێك ئه‌نه‌س دواكه‌وت پێغه‌مبه‌ر(دروودی خوای له‌سه‌ر بێ ) هه‌ستا به‌شوێنی دا رۆیشت بۆ هه‌واڵ پرسین كاتێك بینی كه‌وا ئه‌نه‌س له‌ناو منداڵان وا یاری ده‌كات بانگی كرد یا ئونه‌یس " وه‌ك ده‌ربڕینی سۆز بۆی كه ئه‌مه زۆر گرنگه به‌و ناوه بانگی بكه‌ی كه‌وا ئه‌و پێی خۆشه " كوانێ شته‌كه ، ئه‌نه‌سیش له شه‌رما وه‌ڵامی نه‌داوه .
پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای له‌سه‌ربێ ) تێگه‌یشت و گووتی پاره‌كه‌ت بزر كردووه ؟ ئه‌نه‌س له وه‌ڵامدا گووتی : به‌ڵێ ، پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای له‌سه‌ربێ ) له وه‌ڵامدا فه‌رمووی : ئینشاالله خوای گه‌وره له‌وه باشترمان پێ ئه‌دا و یاریه‌كه‌ت ته‌واو بكه و پاشان بگه‌رێوه بۆ ماڵ.
جا ئێمه‌ی موسڵمان ده‌بێ پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای له‌سه‌ربێ ) بكه‌ینه سه‌رمه‌شق و چاوساغ ، چه‌ندان جار دیتوومانه مندال تۆزێ دواكه‌وتووه یا شتێكی بزر كردووه دایك و باوكی كه‌توونه‌ته سه‌رو گوێلاكی ئه‌و منداڵه مرۆص جه‌رگی بۆی ده‌كڕوزا ، وه له هه‌مان كاتیشدا خۆیان به موسڵمان ده‌زانن له‌وانه‌یه چه‌ند فه‌ڕزه نوێژ له مزگه‌وتیش بكه‌ن .
جا پێویسته ئێمه ئاگامان له منداڵه‌كانمان بێت و له‌سه‌ر كاری چاكه پاداشتیان بكه‌ین تاكو نه‌وه‌یه‌كی ساخله‌م په‌روه‌رده بكه‌ین ، چونكه وه‌ك ده‌روونناسان ده‌لێن چوار ساڵیی یه‌كه‌می ته‌مه‌نی منداڵی زۆر گرنگه بۆ بونیادنانی كه‌سایه‌تی منداڵ له دوا رۆژدا ، چونكه له‌دوای چوار ساڵ رۆلی په‌روه‌رده‌ی دایك و باوك كه‌م ده‌بێته‌وه و شتی تر دێته ناو ژیانی ئه‌و منداڵه وه‌ك : باخچه‌ی ساوایان ، براده‌ر ، ته‌له‌فزیۆن ........هتد . |
