پێکەوەژیان واقیعێکە لەو جیهانەی کە تێیدا دەژین، پێکەوە ژیان بریتی بوونه له هه‌بوونی توانایه‌ك كه بتوانرێت بە ئاشتی و ڕێزگرتن لە خواستێکی هاوبەش بۆ سەقامگیری و هاوکاری ژیان و گوزەران تێدا بكرێت، مرۆڤەکان لە ڕێگەی هەوڵی بەردەوام بۆ پەرەپێدانی بەها مرۆییەکان و پەرەپێدانی کولتوورە جیاوازەکانەوە ئەم ڕاستییەیان هێناوەتە ئاراوە . لەڕاستیدا پێکەوەژیان لە نێوان کولتوورو ئایین و نەتەوە جیاوازەکاندا لە کۆمەڵگا فرەکولتورییەکانماندا واقیعی و پێویستەو پەیوەستە بە گفتوگۆی کراوە و ڕێزگرتنی یەکتر و لێبوردەیی، پێکەوەژیانی سەرکەوتوو دەتوانێت لێکتێگەیشتن و هاوکاری نێوان کەسانی پاشخانی کولتووری جیاواز بەرز بکاتەوەو یارمەتیدەرە بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگایەکی ئارامترو سەقامگیرتر. سا ئه‌م پێکەوەژیانه دەتوانێت خۆی له رووی سیاسی، ئایینی، کۆمەڵایەتی، کولتووری، ئابووری و ئەوانی تر بێت. بەڵام زۆرجار لە چوارچێوەیەکی ئایینی و کولتووریدا باس لە پێکەوەژیان دەکرێت، بەتایبەتی لە کۆمەڵگە فرە کولتوری و فرە ئایینییەکاندا. لە چوارچێوەی ئایینیدا پێکەوەژیان واتە توانای پێکەوە ژیان و هاوکاری نێوان ئایینە جیاوازەکان و لێبوردەیی و ڕێزگرتن لە یەکتر و توڕەنەکردنی بیروباوەڕی ئەوانی تر. پێکەوە ژیانی ئایینی بنەمای ئاشتی و سەقامگیرییە لە کۆمەڵگە فرە ئایینییەکان. لە چوارچێوەی سیاسیدا پێکەوەژیان واتە توانای پێکەوە ژیان لە کۆمەڵگا فرە کولتوریەکاندا بە ئاشتی و ڕێزگرتن و پاراستنی مافی کەمینەکان و جیاکاری نەکردن بەرامبەریان. پێکەوە ژیانی سیاسی سەرکەوتوو پێویستی بە ئیرادەی سیاسی بەهێز و هاندانی گفتوگۆی ئاشکرا و ڕێزگرتنی یەکتر هەیە لە نێوان هەموو پێکهاتە کولتووری و سیاسییەکانی کۆمەڵگادا. لە کۆمەڵگا ئیسلامییەکان و لە هەر کۆمەڵگایەکی تردا، خەڵکان دەتوانن باوەڕیان بە پێکەوەژیان هەبێت ئەگەر دەرفەتیان بۆ بڕەخسێت. ئەمەش پێویستی بە پێشخستنی گفتوگۆی کراوە و لێکتێگەیشتنی یەکتر هەیە لە نێوان هەموو پێکهاتە کولتووری و ئایینییەکانی کۆمەڵگادا. هەروەها هاندانی پێکەوەژیانی نێوان ئایینەکان پێویستی بە ڕێزگرتنی یەکتر و توڕەنەکردنی بیروباوەڕی ئەوانی دیکە و کارکردن بۆ لابردنی ناکۆکی و بەرەوپێشبردنی لێکتێگەیشتن و هاوکاری هەیە. کۆمەڵگا ئیسلامییەکان و ئایینەکانی دیکە دەتوانن بە ئاشتی و ڕێزگرتن لەگەڵ یەکتردا پێکەوە بژین، ئەگەر دیالۆگ و لێکتێگەیشتن لە نێوان شوێنکەوتووانی ئەواندا بەرەوپێش بچێت و هەر پراکتیزەیەک کە ببێتە هۆی نالێبوردەیی یان هەڵاواردن دوور بخرێتەوە. شایانی باسە پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەنێوان ئایینەکاندا کارێکی باوی جیهانە، بەو پێیەی زۆر وڵات هەن کۆمەڵگەی فرە ئایینی و فرە کولتوری و فرەنەتەوەیییان هەیە کە لە ئاشتی و ڕێزدا پێکەوە دەژین. كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی به ده‌ر نه‌بووه له هه‌بوونی فره ئایینی و فره سیاسی و ئه‌گه‌ر ئاور له میژوو بدینه‌وه له گۆمه‌لگه‌ی كوردی ده‌بینین له دێر زمانه‌وه ئه‌م پێكه‌وه‌ژیانه ره‌نگدانه‌وه‌یكی زۆری هه‌بووه بو نموونه شارۆچكه‌ی شه‌قلاوه‌و ئیداری سۆران، باشترین نموونه‌یه كه له هه‌موو كات وسات خۆشی وناخۆشی له یه‌كتر جیا نه‌بوینه وته‌واوكه‌رو بونیادنه‌ر بوینه له پێشكه‌ش كردنی جوانترین نموونه‌ی پێكه‌وه‌ژیان به جیهان، حكومه‌تی هه‌ڕێم وبه‌تایبه‌ت كابینه‌ی نۆیه‌م دریغی نه‌كردووە بەوەی جیهان ئاشنا بكات به بوونی پێگه‌ی ئاینه‌كانی تر له حكومه‌ت و بوونی شوێنیان له‌سه‌ر ئاستی وه‌زاره‌ته‌كان. بۆیه بوونی هه‌ر گێره شێوینییەك له گومه‌ڵگه‌ی فره ئایینی نابێته ئه‌وه‌ی كه‌سی به‌رامبه‌ر قبول كراو نه‌بێ، به‌لكو ده‌بێ سه‌یری هۆكاره‌كانی بكرێت و به‌ربه‌ستی بۆ دابنرێت، وده‌ست نیشانی گرێكۆره‌كان ئاشكرا ونائاشكرا بكرێت و دووباره‌بوونه‌وه‌ی نه‌بێ. وە دەبینین هه‌ندێك جار بوونی هه‌ندێك هۆكار له گۆمه‌ڵگه‌ی فره ئایینیدا ده‌بینرێت، وه‌ك:- 1- توندڕەوی ئایینی: کە بە یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکان دادەنرێت و دەبێتە هۆی شێواندن و لەناوبردنی پێکەوەژیان لە کۆمەڵگە فره ئایینیدا، بەو پێیەی دەبێتە هۆی نالێبوردەیی ئایینی و توندوتیژی و توندڕەوی، هەروەها دەبێتە هۆی سەپاندنی بۆچوون و بیروباوەڕی شەخسی بەسەر کەسانی دیکە و پشتگوێخستنی مافەکان لە ئەوانی تر. 2- کاریگه‌ری ده‌ره‌کی: کاریگه‌رییه ده‌ره‌کییه‌کان، وه‌ک شه‌رو ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌کی، داگیرکاری و هه‌ژاری، کاریگه‌ری له‌سه‌ر بارودۆخی ناوخۆی کۆمه‌ڵگه فره‌ئایینیه‌كان ده‌کات و ببێته هۆی له ناوچوونی پێکه‌وه‌ژیان و به‌هێزبوونی ململانێ ناوخۆییه‌کان. 3- هەژاری و ناعەدالەتی کۆمەڵایەتی: هەژاری و ناعەدالەتی کۆمەڵایەتی ڕەنگە ببێتە هۆی لەناوچوونی پێکەوەژیان لە کۆمەڵگە فره‌ئایینیه‌كاندا، بەو پێیەی وا له تاکەکان دەکات کێبڕکێ لەسەر سەرچاوە سنووردارەکان بکەن و کێبڕکێ لەگەڵ یەکتر بکەن، هەروەها دەبێتە هۆی توندوتیژی و ئاژاوەگێڕی. 4- لێبوردەیی خێڵەکی و نەتەوەیی : ڕەنگە هه‌ندێك جار به بوونی هه‌ندێك هۆكار لێبوردەیی خێڵەکی و نەتەوەیی پێکەوەژیان لە کۆمەڵگا فره‌ئایینیه‌كان بشێوێنێت و تێکبدات، بەو پێیەی دەبێتە هۆی توندوتیژی و هاندان دژی ئەوانی تر. 5- ڕێزنەگرتن لە مافی کەمینەکان: ڕێزنەگرتن لە مافی کەمینەکان یەکێکە لەو هۆکارە سەرەکییانەی کە دەبێتە هۆی لەناوچوونی پێکەوەژیان لە کۆمەڵگە فره‌ئایینیه‌كاندا، بەو پێیەی وا لە کەمینەکان دەکات هەست بە جیاکاری و گۆشەگیری و پەراوێزخستن بکەن، کە ئەمەش دەبێتە هۆی بەهێزکردنی دووبەرەکی و ململانێکان. | 
