د بەرێ دا ل ناڤ جڤاکێ کوردستانێ قوتابخانێن فەرمی نەبوون یان گەلەک گەلەک د کێم بوون وتەنها ل هندەک جهێن دەستنیشانکری بتنێ هەبوون، لەوما (مزگەفتێ) رولەکێ بەرچاڤ دگێرا، کە ل هەر گوندەکێ ول هەر تاخەکێ ب کێماسی ڤە (مزگەفتەک) هەبوو ، و ل پڕانییا مزگەفتان ژی (خواندنگەها ئایینی) هەبوون، ڤێجا زاروکێن گوندی وتاخی وفەقییان قەستا مزگەفتی وخواندنگەهێ دکر ول بەر دەستێ مەلایان وماموستایێن ئایینی فێردبوونە (نڤێسین وخواندنێ، وقورئانا پیروز، ونوبهارا بچووکان، وپەرتوکێن ئایینی، وزمانی وشەریعەتی، ورەوانبێژیێ، ومنطقی، وفەلەکێ وزانستێن دی...)، هووسا مەلایێن مزگەفتان وماموستایێن خواندنگەهێن ئایینی شاگردە وفەقیێن خوە فێردکرنە زانستێن ئایینی وزمانی ودانوستاندنێ وڕەوانبێژیێ وشێوازێن رفتارێ د گەل تەخ وچینێن جڤاکی ل سەر بنیاتێ حەژێکرنا خودێ وپێغمبەری ﷺ، وزێدەباری ڤیانا وەلاتی ومللەتی ... ڤێجا پشتی (١٠-١٢) سالێن خەباتا خواندنێ وزەحمەتا فێربوونێ فەقیێن وان د بوونە (مەلا)یێن رەوشەنبیر وتێگەهشتی، ونڤێسەر وهوزانڤایێن شارەزا وبەرهەمدار، وکەسێن ئولدار وکوردپەروەر، وباوەرناما مەلاتیێ (ئیجازا دووازدە علمی) وەردگرت، کە ئێدی ئەوان فەقییان ل مزگەفتان ول خوانگەهێن ئایینی جهێ سەیدایێن خوە دگرت ورولەکێ بەرچاڤ وسەرکەفتی د گێرا د ناڤ جڤاکێ کوردستانێ د بوار وبیاڤێن جودا جودا دا (مینا: فێرکرنا فەقییان وقوتابییان، بانگدان وکەبارە کرن، پێشنڤێژی وخواندنا خوتبان، مری شویشتن وتەلقین خواندن، ژنمارەکرن ومیرات لێکڤەکرن، مەولید خواندن وشیرەتکرن، رێبەری وناڤبەینچی، وموفتیاتی وقازیێ شەرعی، وپێڕابوونا هەمی کار وبارێن گرێدایی ئایینی ...)، ڤێجا ژ بەر ڤێ رولێ گرنگ وکاریگەر وبەرچاڤ د ناڤ جڤاکی دا (مەلا) مینا ستێرەکا گەش بوون بو خەلکێ، رێبەر ورێنیشاندەر بوون بو وەلاتییان، لەوما ل سەردەمێ شورەشا ئەبلولێ (١١/ ٩ / ١٩٦٩- ٦/ ٣ / ١٩٧٥ێ)، مەلایێن کورد بوونە باشترین پشتەڤانێن مافێن مللەتی، وهاریکاریا شورەشێ کر د بوارێن جڤاکی وئایینی دا وچارەسەرکرنا کێشەیێن جڤاکی ومولکداریێ ل دویف شەریعەتی، ڤێجا پشتی (رێککەفتنا ١١ی ئادارێ ١٩٧٠ێ) د ناڤبەرا سەرکردایەتییا شورەشێ وحکومەتا عیراقێ دا دەرفەت پتر پەیدا بوو گەلێ کوردستانێ خوە رێکبێخیت وڕێزێن خوە موکمتر وب هێزتر بکەت، ئینا ب پشتەڤانیا رێبەرێ کوردستانێ خودێ ژێ رازی: مەلا مصطفی بارزانی (١٤ / ٣ / ١٩٠٣- ١ / ٣ / ١٩٧٩) مەلا وماموستایێن ئایینی بەرهەڤیێن خوە کرن وکومبوون وریکخستنەک د ناڤ خوە دا دامەزراندن ب ناڤێ: (ئێکەتیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ل کوردستانێ) ل روژا دووشەمبێ (٢١/ ٩/ ١٩٧٠- ٢١ / رجب / ١٣٩٠) ل (كلاله)، وبارەگا وتا بو ڤەکرن ل پرانیا باژێرێن کوردستانێ (هەولێر، کەرکوک، سلیمانی، مویسل، دهوک، زاخو، ئاکرێ، ئامێدی، هەلەپچە...هـ. د) پیخەمەت ب دەستڤەئینانا چەند مەرەم وئارمانجێن پیروز .. ژ وانا:

１- رێکخستنا کار وبارێن مەلا وماموستایێن ئایینی وبەڕەڤانیکرن ژ مافێن وان، ورێکخستن وڤەژاندنا قوتابخانێن ئایینی وپروگرامێن خواندنێ، ورێکخستنا لژنا فەتوایێ ل سەر ئاستێ باشورێ کوردستانێ.

２- چارەسەرکرنا کیشێن میراتی ومولکداریێ وئارێشێن جڤاکی بتایبەتی ل گوندان ول جهێن دویری دادگەهێن فەرمی .

３- خورتکرنا پێوەندییان دگەل دام ودەزگەهێن ئایینی ل سەرانسەری جیهانێ بو ناساندنا دوزێن گەلێ کوردستانێ.

４- چالاککرنا پشتەڤانیێ ل دوزێن مللەتی ژ لایێ ئایینی ڤە، وگەهاندنا داخوازیێن گەلێ کوردستانێ بو وەلاتێن عەرەبان وجیهانا ئیسلامی دا پشتەڤانیێ ل مافێن گەلێ کوردستانێ یێن ڕەوا وعادیلانە بکەن.

ود وان هەر چار سالێن دان وستاندنێ دا (فترة المفاوضات) چەندین کارێن باش وچالاکی هاتنە ئەنجامدان ژ لایێ (ئێکەتییا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ) ڤە... بەلێ مخابن پشتی رێککەفتنا جەزائیر یا خیانەتکاری (ل ٦ / ٣ / ١٩٧٥ێ) و راوەستانا شورەشێ ... ئێکەتییا زانایێن ئایینی ژی هاتە راوەستاندن وقوناغەکا دی یا بندەستیێ پەیدا بوو ... هەتا شورەشا گولانێ (٢٦/ ٥ / ١٩٧٦- ٢٥/ ٨ / ١٩٨٨) دەستپێکری ورژێما شاهێ ئیرانێ ژ ناڤچوویی (ل سالا ١٩٧٩ێ) ئینا دووبارە دەرفەتەک پەیدا بوو کە (ئێکەتیا زانایێن ئایینی) بهێتە ڤەژاندن ل دەستپێکا سالێن هەشتییان ل روژهەلاتێ کوردستانێ دەمێ سەرکردایەتییا شورەشێ ب تایبەتی خودێ ژێ رازی: إدریس مەلا مصطفی بارزانی (١٩٤٤- ٣١ / ١ / ١٩٨٧) هەرسێ ماموستایێن ئایینی خودێ ژێ رازیان: １-  خودێ ژێ رازی: شەهید مەلا محمد مەلا عثمان صوفی عبد الرحمن فەقو- ناسیار ب: مەلا محمد مزوری (١٩٣٢- ٨/ ١/ ٢٠٠٦) .

２- خودێ ژێ رازی: ماموستا مەلا محمد علی مەلا عمر مەلا علی  محمد ناسیار بـ: مەلا علی بێسکی (١٩١١- ٣ /٢ /١٩٨٥) .

３-   خودێ ژێ رازی: ماموستا مەلا محمد إبراهیم موسی طوری (١٩٣٦- ٢٠/ ١٠/ ٢٠٠٤). 

هەرسێ زانایێن هێژا راسپاردن وپشتەڤانی لێکر ژ بو ڤەگرنا بارەگایێ (ئێکەتیا زانایێن ئایینی) ئینا ب پشتەڤانییا چەندین مەلا وفەقیێن کوردپەروەر ل (کومەلگەها زێوە) دست ب خەبات وچالاکیێن خوە کر وخزمەتەکا باش بو ئایینی وشورەشێ وجڤاکی کر ل روژهەلاتێ کوردستانێ.

وهەر د سالێن هەشتیان دا ل دەڤەرا شورەشێ ژی / دەڤەرا رزگارکری ل سنورێ لقا ئێک یا پارتی (ل دهوک- نینوی)، دەستەیەکا ئامادەکاری هاتە پێکئینان ژ بو رێکخستن وڤەژاندنا (ئێکەتیا زانایێن ئایینی) ل ناڤ جەرگێ دەڤەرا شورەشێ، کە پێکهاتی بوو ژ :

  １- خودێ ژێ رازی: ماموستا مه‌لا أحمد إسلام زينل دووتازى نێروەیی (١٩٢٢- ٢٨/ ٧/ ١٩٩٤).

２- خودێ ژێ رازی: ماموستا مه‌لا محمود فندى عبد الله دێرشه‌وى ( ١٩٤٠- ١٨/ ١٠/ ٢٠٠٤).

３-  خودێ ژێ رازی: ماموستا مه‌لا إبراهيم علي سيف الدين چێيى (١٩٣٢- ٢ / ١٠/ ٢٠١٥).

４-  خودێ ژێ رازی: ماموستا مەلا طاهر فەق عمر مەلا طاهر رەشاڤەیی (١٩٣١- ٢٨/ ٧ /٢٠٢٢). 

５- بەرێز: ماموستا مەلا عصمت إسلام محمد گوهەرزی (١٩٥٣).

６-  بەرێز: ماموستا مەلا عبد الوحید یاسین سعید رەشاڤەیی (١٩٥٦).

７-  د. عبد الحمید عادل یزدین باڤی (١٩٥٨).  

  کە ب رێک وپێکی کارێ خوە رێکخست وچالاکی ئەنجام دان، ولژنێن ئایینی ل دەڤەرێن (دهوک، زاخو، ئامێدیێ، گولان، شێخان وئاکرێ) هاتنە ڤەکرن ودەست ب چالاکیێن خوە کر .. بەلێ مخابن قڕکرن وجینوسایدا ئەنفالێن ڕەش ب سەر دەڤەرێ دا هات (ل ٢٥ی مەها تەباخا سالا ١٩٨٨ێ) وچەکێ کێمیایی هاتە بکارئینان ژ لایێ رژێما عیراقێ ڤە ودەڤەرا رزگارکری هاتە وێرانکرن وچولکرن وئەندامێن (ئێکەتیا زاناێێن ئایینی) ئەوێن قورتال بووین ئاوارەی (روژهەلاتێ کوردستانێ/ ئیرانێ) بوون، یان ل  (باکورێ کوردستانێ / تورکیا) هاتنە دەستەسەرکرن ل کەمپێن: (موشێ، ئامەدی/ دیاربەکر، مێردینێ/ قزلتەپە).

دیسا د قوناغا ئاوارەبوونێ و دەستەسەرکرنێ دا ژی (ئێکەتیا زانایێن ئایینی) هەر رولێ خوە د گێڕا وخزمەتا خەلکی کر د بارێ خواندنێ وفێرکرنێ وئایینی وچارەسەرکرنا کێشێن جڤاکی دا هەتا سەرهلدانا باشوری پەیدا بووی (ل مەها ئادارا سالا ١٩٩١ێ) ومللەت ژ کوچا ملیونی ڤەگەریایە سەر وارێ باب وکالان ئینا سێبارە (ئێکەتیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ) خوە ڤەژاند وب هێز هاتە د مەیدانێ دا وچەندین تا وبارەگا ڤەکرن وخزمەت کر وچالاکی ئەنجامدان وئەڤ قوناغە هەتا نوکە یا بەردەوامە ئەڤە (٣٣)ێ سالە... 

ئەڤروکە ژی ب دیتنا من ژ (ئێکەتیا زاناێێن ئایینێ ئیسلامێ ل کوردستانێ) د هێتە خواستن:

１-  رولێ خوە یێ بەرێ چالاک بکەت وپتر خزمەتا ئایینی وجڤاکی بکەت، ول سەر ئاستێ ڕاگەهاندنێ ژی دا کار وبارێن وێ د بەرچاڤتر بن .

２- پتر بەڕەڤانیێ ژ مەلایان وماموستایێن ئایینی بکەت وژیار وژیانا وان خوشبکەت کە بگونجیت دگەل خزمەتا وان یا ب شەڤ وروژ بو مزگەفتێ وئایینی وجڤاکی، وخولێن ب هێزکرنێ بەردەوام بو خوتبەخوینان ڤە بکەت، دا باش هایداری رەوشا مللەتی و وەلاتی ودەڤەرێ وجیهانێ وکارڤەدانێن رویدان ودیاردێن گشتی ببن.

３- پشتەڤانییەکا باش ل خواندنا بابەتێن ئایینی د ناڤ بەرنامە وپروگرامێن پەروەردێ وخواندنا فەرمی دا بکەت، زێدەباری پشتەڤانیکرنێ ل خواندنگەهێن ئایینی، وڤەکرنا (زانینگەهەکا ئیسلامی) ل سەر ئاستێ هەرێمێ، وڤەکرنا کولیژێن شەریعەتی وپەیمانگەهێن پێشنڤێژ وخوتبەخوینان ل سەر ئاستێ پارێزگەهـ وئیدارێن سەربەخوە ل هەرێمێ.. دا کادرەکێ ئایینی یێ هەژی وژێهاتی پەیدا ببیت ژ بو ب رێڤەبرنا مزگەفتان وپەروەردەکرنا زاروکان، وشیرەتکرنا جڤاکی دا جڤاک پتر بچیت بەرەف لێبورینێ و پێکڤەژیانێ د ژینگەهەکا ئارام وبەختەوەر دا .

４- خورتکرنا پێوەندییان د گەل دەزگەهێن ئایینی وئیسلامی ل سەر ئاستێ دەولەتێن ئیسلامی وجیهانێ بگشتی، پیخەمەت بەرچاڤکرن ودیارکرنا رەوایەتییا دوزا کوردستانێ ومافێن مللەتی یێن خودایی ویاسایی ومروڤایەتی... مینا هەر گەلەکێ دی ل دەڤەرێ، دا پشتەڤانێ ل کوردستانێ بهێتە کرن ژ هەمی ئالییان ڤە.

５- دڤیا (ئێکەتیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ) رولەکێ کاریگەر هەبیت د بیاڤێ نەهێلانا بەلاڤبوونا (بێ رەوشتیێ وخرابیێ) ل هەرێما کوردستانێ، وگەلەک ب رژدی ل سەر وان بابەتان راوەستیت ئەوێن د بنە ئەگەرێ تێکدانا رەوشت وپیروزیێن مللەتی وژناڤبرنا خێزانا ئێکگرتی وسەرفەراز، وپەیدابوونا بەڕەلاییێ وهەڕەفاندنا جڤاکێ ساخلەم ومروڤێ ئاڤاکەر .  

６- دڤیا (ئێکەتیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ) رولەکێ بەرچاڤ هەبیت د هێمینکرنا گروپێن ئایینی دا ل کوردستانێ وکێمکرنا ناکوکییان، ود رێکخستنا (فەتوا)ێ دا دەربارا دیتن وبوچوون ودیاردێن پەیدا دبن وکارتێکرنەکا مەزن ل ژیانا جڤاکی دکەن، هەروەسا بەڕەڤانیێ ژ مافێن مللەتی یێن ڕەوا بکەت بەرامبەری دەستهەلاتێن بیانی وخویانی، وقەبیل نەکەت مافێ مللەتی بهێتە خوارن، ودەنگەکێ بلند هەبیت د ڤی بواری دا .    

７- پێدڤییە (ئێکەتیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ) پتر سەربەخوەیا خوە بپارێزیت وپتر ئازادییا ئایینی بدەتە خوە وئەندامێن خوە دەربارا گوتنا: حەقیێ وڕاستیێ ودیارکرنا حەلالی وحەرامی، ونابیت بکەڤیتە دبن کارتێکرنا چ گروپ وهێزێن سیاسی ودەستهەلاتێ ڤە، بەلکو پێدڤییە (ئێکەتیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ) دیتن وبوچوونێن خوە یێن ئازاد وتایبەت بخوە ڤە هەبن دەربارا هەمی دیاردێن ژیانێ وبابەتێن هەستیار ل کوردستانێ، ودەربڕینێ ژێ بکەت ب ئازادانە، وگرنگە (ئێکەتیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ) سەنگ وکاریگەرییا خوە یا سەربخوە ڕابگریت دا رولەک ئاڤاکەر هەبیت د نیزیککرنا گروپ وهێز وپارتێن سیاسی دا پیخەمەت پتر خزمەتا وەلاتی ومللەتی بهێتە کرن.

وب هەلکەفتا (٥٤) سالییا دامەزراندنا (ئێکەتیا زاناێێن ئایینی ئیسلامێ ل کوردستانێ) جوانترین پیروزباهییان ل (ئێکەتیێ...) ول ئەندامێن وێ د کەین، هەروەسا پیروزباهیێ ل هەمی زانا وماموستایێن ئایینی ومەلایێن کوردستانێ یێن نیشتیمانپەروەر د کەین، هیڤییە هەردەم نوینەرێن راستەقینە بن بو گەهاندنا پەیاما خودێ وپێغمبەری ﷺ وپالە بن ژ بو بەرچاڤوەرگرتنا بەرژەوەندیێن بلند یێن وەلاتی ومللەتی، وپارێزەر بن ژ بو پاراستنا مافێن جڤاکێ کوردستانێ ب هەمی تەخ وچینێن خوە ڤە (وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ).