موسڵمانانی بەڕێز:
خوای گەورە نیعمەتی زۆر گەورەی بەسەر ئێمەدا باراندووە، یەك لەو نیعمەتانە نوێبوونەوەی ساڵانەی کاتەکانی خواپەرستییە هەر لە حەج و رۆژووی رەمەزان و چەندانی تر کە بوونەتە ئامرازێك تا موسڵمانان زیاتر بەخۆدابچنەوەو، خۆیان لە گوناه دوورخەنەوەو، داوای لێخۆشبوون لە گوناهەکانیان بکەن، ئەمەش بەوە دەبێت موسڵمانان زیاتر بەرەو قورئان و پەیامەکەی بچن، تا بیخوێننەوەو کاری پێ بکەن، بۆیە پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم بە حوذەیفەی دەفەرموو: (یا حذیفة اقرأ کتاب الله واعمل بما فیه) رواه أحمد. واتە: ئەی حوذەیفە کتێبەکەی خوا بخوێنەوەو کار بە ناوەڕۆکەکەی بکە، بێگومان ئەم نیعمەتە خواییە ئیمانیانە هەمیشە زیاتر دەبن لەو کاتەی مرۆڤ هەست بە سەقامگیری دەکات لە نیشتیمانەکەیدا، بۆیە بە ئارامییەوە خوا دەپەرستێت و، بە ئەمن و ئەمانەوە لە وڵاتەکەی دەژیت، بۆیە لەگەڵ هەر چرکە ساتێکی ئارامی پێویستە زیاتر شوکرانەبژێری خوای گەورە بین و، لێی بپاڕێینەوە لە خراپەو فیتنەکاری بمانپاریزێت، چونکە بەڕاستی دونیا شوێنی پاڵفتەکردن و تاقیکردنەوەیە بۆ ئەو کەسانەی چاکە یان خراپەی تێدا ئەنجام دەدەن، بۆیە بەڕاستی هەموومان لە گۆڕەپانی تاقیکردنەوە داین، دەبێ وریا بین لەو فیتنەو ناخۆشیانەی دێنە سەر رێمان، هەر بۆیەش پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم هۆشداریمان دەداتێ تا نەکەوینە ناو فیتنەکان و فەرمانمان پێدەکات خۆمانی لێبپاریزین. ئەوەتا دەفەرمووێت: (سَتَكُونُ فِتَنٌ ، الْقَاعِدُ فِيهَا خَيْرٌ مِنْ الْقَائِمِ ، وَالْقَائِمُ فِيهَا خَيْرٌ مِنْ الْمَاشِي ، وَالْمَاشِي فِيهَا خَيْرٌ مِنْ السَّاعِي ، وَمَنْ يُشْرِفْ لَهَا تَسْتَشْرِفْهُ ، وَمَنْ وَجَدَ مَلْجَأً أَوْ مَعَاذًا فَلْيَعُذْ بِهِ) رواه البخاري ومسلم. واتە: لا داهاتوودا چەندان فیتنە روو دەدەن، ئەوەی دانیشتووە باشترە لەوەی راوەستاوە، ئەوەی راوەستاوە باشترە لەوەی بەناویدا دەڕوات، ئەوەی دەڕوات باشترە لەوەی بەخێرایی پێیدا دەڕوات، ئەوەی بەرەنگاری ببێتەوە لە ناوی دەبات، ئەوەی پەناگەو پارێزگەیەکی دەستکەوێت با خۆی پێوە بپاریزێت. ئەم فەرموودەی پێغەمبەرمان صلی الله علیه وسلم فێرمان دەکات کە لەو کاتەی فیتنەو کێشە دروست دەبن تا بکرێت دوعا بکەین نەکەوینە ناوی، ئەگەر لە ناویشمان دروست بوو، تا بتوانین دوورتر بین باشترە، خۆ ئەگەر پەناگەیەك هەبێت لێیەوە خۆمان لەو فیتنانە بپارێزین ئەوە بۆمان باشترە. پێغەمبەری سەروەرمان صلی الله علیه وسلم صەحابەکانی فێر دەکردن تا ۆخیان لە فیتنە بپاریزن، بۆیە دەیفەرموو: (تعوذوا بالله من الفتن ما ظهر منها وما بطن) رواه مسلم. واتە: پەنابگرن بە خوا لە فیتنەی دیارو نادیار

موسڵمانان:
بێگومان گەورەترین فیتنە کە بەرەو رووی موسڵمانان دەبێتەوە فیتنەیە لە دینداو، بەوە تاقیبکرێتەوە ئاخۆ پەیوەندی لەگەڵ خوای چۆنو چەندە؟، کە خوا نەکا گومڕا بێت وەك ئەوەی بەوە گومڕا بێت بە دوای هەواو ئارەزووەکانی بکەوێت، یان توودڕەوی کلە دیندا بکات و، کە هەردووکیان بەبێ دینی و بە ناوی دینەوە خەڵکەکە گومڕا دەکەن، بۆیە پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم دەپاڕایەوەو دەیفەرموو: (اللَّهُمَّ ... أَسْأَلُكَ َلَذَّةَ النَّظَرِ إِلَى وَجْهِكَ، وَالشَّوْقَ إِلَى لِقَائِكَ مِنْ غَيْرٍ ضَرَّاءَ مُضِرَّةٍ ، وَلاَ فِتْنَةٍ مُضِلَّةٍ) رواه النّسائي. واتە: (خوایە... لێ دەخوازم چێژی دیدەنی رەحمەتت و، تامەزرۆیی دیدارت پێ ببەخشی، ئەم نیعمەتانەش بەهۆی زەرەرێکی زیانبەخش و فیتنەیەکی گومڕاکەرەوە نەبێت)، کەواتە هەندێك فیتنە لە دیندا دروست دەبێت کە خاوەنەکەی گومڕا دەکات، وەك ئەوەی بە ناوی ئاینەوە زێدەرۆیی بکات، هەر بۆیە دەپاڕایەوە دەیفەرموو: (وَلا تَجْعَلَ مُصِيْبَتنَا فِيْ دِيْنِنا) رواه التّرمذي. واتە: خوایە موصیبەتەکانمان لە دینمان نەبێت، چونکە فیتنەکان دێنە سەر عەقڵ و دڵەوە، ئینسانی هێمن سەرسوڕماو دەبێت، نەیار موجادەلەو ململانێی تێدا دەکات، چەندن ئەو کەسانەی فینتەکان پەلکێشیان کردوونەو، فیکرو بیرۆکە پووچەکان گومڕایان کردووە، تا بۆتە کەسێکی خراپ و شەڕانگێزی و کاولکاری بلاوکردۆتەوە، ئەمەش هەمووی بەهۆی راو سەرنجە خراپەکانییەوە بووە، ئا ئەوەیە پێغەمبەرمان ئاماژەی پێدەکات و دەفەرمووێت: (تُعْرَضُ الْفِتَنُ عَلَى الْقُلُوبِ كَالْحَصِيرِ عُودًا عُودًا فَأَيُّ قَلْبٍ أُشْرِبَهَا نُكِتَ فِيهِ نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ وَأَيُّ قَلْبٍ أَنْكَرَهَا نُكِتَ فِيهِ نُكْتَةٌ بَيْضَاءُ حَتَّى تَصِيرَ عَلَى قَلْبَيْنِ عَلَى أَبْيَضَ مِثْلِ الصَّفَا فَلَا تَضُرُّهُ فِتْنَةٌ مَا دَامَتْ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَالْآخَرُ أَسْوَدُ مُرْبَادًّا كَالْكُوزِ مُجَخِّيًا لَا يَعْرِفُ مَعْرُوفًا وَلَا يُنْكِرُ مُنْكَرًا إِلَّا مَا أُشْرِبَ مِنْ هَوَاهُ) رواه مسلم. ئەم فەرموودەیە پێمان دەڵێت کە چۆن فیتنە دێنە سەر دڵ وەکو حەصیر کە دار بە داری شێدارو رزیو دەبیت، (وەك ئیسفەنجێك کە تەڕو رزیو دەبێت)، هەر دڵێك فیتنەی هاتە ناو خاڵێکی رەشی تێدا دروست دەبێت، هەر دڵێکیش رەتی بکاتەوە خاڵێکی سپی تێدا دروست دەبێت، تا وای لێ دێت دەبنە دوو دڵ دڵێکی سپی وەکو بەردێکی سپی بێ خڵت، هەتا ئاسمان و زەوی مابن فیتنە زیانی پێ ناگەیەنێت، ئەوەی تریش دڵێکی رەش وەکو وەکو کوپێکی سەرەوژێری لێ دێت چاکە ناناسێ و ئینکاری خراپەش ناکات مەگەر وەکو ئارەزووەکانی بێت.
بۆیە موسڵمانان:
پێویستە وریای خۆمان بین لەو فیتنانەی روومان تێدەکەن خۆمان لە دەست نەچێت، ئاگامان لە دینی خۆمان و نیشتیمان و وڵاتو برایەتی و تەبایی خۆمان بێت، ئەگەر وشیار نەبین لەوانەیە زەرەرمەندی دونیاو قیامەت بین، بۆیە با روو لە چاکە و راستەرێگەی ئیسلام بکەین، پەرە بە دینداری و خۆشەویستی و تەبایی بدەین. بەمەش دەتوانین لەسەر هەموو ئەو فیتنانە باز بدەین و بگەینە کەناری ئارامی.