مەلا عبدالله شێرکاوەیی*

گوتاری رقەبەری یان رقەکاری بریتیە لەو گوتارەی دەبێتە سەرچاوەی شەڵەژانی ئەمنی فکری و کۆمەڵایەتی، چ قسە بێت یان نوسین و دەربڕین و رەفتارێک کە راستەوخۆ دەبێتە مایەی وروژاندن و ئاشوب و توندڕەوی و جیاکاری ڕەگەزی و دەمارگیری.

لەهەموو سەردەمەکان و لەناو هەموو بۆچوونە جیاوازەکان، کەسانێک هەبوونە هەڵگری ئەم جۆرە گوتارە بوون و ویستویانە بەهۆیەوە لەوانی تر کەمبکەنەوەو تۆوی دووبەرەکی لەنێوان مرۆڤەکان بڕوێنن و وێنەو واقعیان بشێوێنن و تووشی ناهەمواری و دەردەسەریان بکەن، ئەمەش لێکەوتەی ناخێکی بۆگەن و نامۆ بە کۆمەڵگەو مرۆڤایەتیەو کەسانێکن هەڵگری ڤایرۆس و نەگبەتی گەورەن بەرامبەر رەوڕەوەی ژیان و هەر کات لەدەستیان بێت زیاتر لەوەی بۆیان لواوە میکرۆبی ئاشووب و دووبەرەکی و کینە بڵاو دەکەنەوە، قورئان جوان وێنای کردوون و دەفەرموێ: (قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ) ئالی عیمران:118.

لە راستیدا ئەم گوتارە هیچی لە هەگبەدا نیە تا بتوانێ ببێتە هۆکاری گەشەی شارستانیەت و ئاراستەکردنی ململانێ فەرهەنگی و هزرییەکان بەرەو ئاقارێکی باش و ئەرێنی بەرێت، بەڵکو بناغەی سەرئێشەو پاشەکشەی کۆمەڵگەو دروستبوونی ناهاوسەنگی و پشێوی و ناسەقامگیری کۆمەڵایەتیە، ئەوەشی لێی بەرهەم دێت زیاتر فراوانبوونی درزی پەرتەوازەیی و بازنەی رق و کینەو قبوڵنەکردنی یەکترە.

لەبەر هەستیاری پرسەکە ئایینی پیرۆزی ئیسلام کۆمەڵێک رێساو بنەمای داڕشتووە، کە مایەی پاراستنی کەڕامەتی مرۆڤ و مافی کەمینەو بەرەنگاربوونەوەی تیۆری دەمارگیری و گوتاری رقەکارین، هەروەها کۆمەڵێک چارەسەری داناوە بۆ زاڵبوون بەسەر هەموو شێوازەکانی جیاکاری، لەبەر ئەوەی هەر جۆرە جیاکارییەک بەهۆی رەنگ و رەگەزو نەتەوە رەتدەکاتەوەو پێوەری پایەو ئاستی بەرزی و رێزی مرۆڤبوون لە خۆپارێزی و پەیوەندی پتەوی نێوان بەندەو خودایە نەک شتی تر، خوای گەورە دەفەرموێ: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ) الحجرات:13. واتە: ئه‌ى خه‌ڵكينه‌ بێگومان ئێمه‌ هه‌مووتانمان له‌ نێرو مێيه‌ك دروستكردووه‌ (كه‌ باوكه‌ ئاده‌م‏ و دايكه‌ حه‌وايه‌) و كردوومانن به‌ چه‌نده‌ها گه‌ل و تيره‌و هۆزى جۆربه‌جۆر، تا يه‌كتر بناسن‏ و په‌يوه‌نديتان خۆش بیت به‌ يه‌كه‌وه‌.. به‌رِاستى به‌ڕێزترينتان لاى خوا ئه‌و كه‌سانه‌تانه‌ كه‌ زۆرتر له‌ خواترسه‌ و فه‌رمانبه‌ردارى خوايه‌، بێگومان خوا زاناو ئاگايه‌ به‌هه‌مووان.

کەواتە لە تێڕوانینی ئیسلام مرۆڤ سەنتەرە، بەو مانایەی هەمووان لە بنەچەوە سەرچاوەیان یەکە، ئەوەی مرۆڤەکان بەرز دەکاتەوە شتێکی ماددی و رواڵەتی نیە، بەڵکو هێزێکی شاراوەی رۆحی و ئیمانیە کە خۆی لە پلەو ئەندازەی نزیکی مرۆڤ لەخوا بەهۆی خوداپەرستیەوەیە، نەک بە پایەی دونیایی و جۆری زمان و شوێنی نێشتەجێ بوون و عێل و عەشیرەت و هۆزو نەتەوە.

ئایینی ئیسلام ئامانجیەتی هەمیشە لە گوتارو رەفتار؛ باشترین هەڵبژێرن و دەرفەتی دەستی تێکدەر لەنێوانیان نەهێڵن، خوای گەورە دەفەرموێ: (وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ) الإٍسراء: 53. تەنانەت ئایینی پیرۆزی ئیسلام لە ئوسلوبی بانگەوازی و گوتاری مرۆڤدۆستی و لەبەرچاوگرتنی دۆخی کۆمەڵگەکان و ئاشتی کۆمەڵایەتی و سەقامگیری ئارامی وڵات، نەک گوتاری رقەبەری قبوڵ نیە، بەڵکو هەموو جۆرە شێوازێکی نێگەتیڤی دەربڕین و هەڕەشەو بریندارکەرو ئاست نزمیشی قەدەغە کردووە، پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) لەم بارەوە دەفەرموێ: (لَيْسَ الْمُؤْمِنُ بِالطَّعَّانِ وَلاَ اللَّعَّانِ وَلاَ الفَاحِشِ وَلاَ البَذِيءِ) رواه الترمذي. واتە: مرۆڤی باوەڕدار کەسێکی تانەدەرو نەفرەتکەرو جنێودەرو قسە سووک نیە.

بەکردەیی ئەو هەنگاوەی سەلماند، کاتێ لە شاری مەدینە پەیمانی مەدینەی لە نێوان پێکهاتەکانی ئەو شارە بە موسڵمان و ناموسڵمان مۆر کردو چەندین بڕگەو بەندی دەستوورەکەی پەیوەست بە مافی هەموو تاکەکانی کۆمەڵگە جێگیر کردو بە شێوەیەکی دادپەروەرانەو دوور لە میزاج و خۆهەڵکێشان و هێز، چەمکی هاوڵاتیبوونی کردە بنەمای پەیمانەکە لە پێناو رێکخستنی ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری و سەروەری یاساو مافی هاوڵاتیبوون و بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی، کە تا ئێستاشی لەگەڵ بێت ئەم هێڵە گشتیانە بە زیندوویی لەناو فەرهەنگ و توراسی ئیسلامی و جیهانی ئیسلامی ماون و دونیا بانگەشەیان بۆ دەکات.

بەوە دەگەینە ئەو راستیە ئیسلام ئاینێکی تەریبە لە تیۆرو پراکتیکدا ئامانجیەتی لە گوفتارو کرداردا هیچ دەرفەت و پاساوێک بۆ ئەو هەنگاوانە نەمێنێت، کە دەبنە مایەی شێواندنی تەبایی نێوان مرۆڤایەتی کۆمەڵگەکان، یان سەردەکێشن بۆ دەمارگیری بە هەموو شێوازەکانیەوە، چونکە لەوەشدا پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) فەرمویەتی: (لَيْسَ مِنَّا مَنْ دَعَا إِلَى عَصَبِيَّةٍ، وَلَيْسَ مِنَّا مَنْ قَاتَلَ عَلَى عَصَبِيَّةٍ، وَلَيْسَ مِنَّا مَنْ مَاتَ عَلَى عَصَبِيَّةٍ) رواه أبو داود. واتە: لە ئێمە نیە کەسێک بانگەشەی دەمارگیری بکات، یان شەڕ لەسەر دەمارگیری بکا، یان بە دەمارگیرییەوە بمرێت.

لەم نێوەدا رێبەرانی ئایینی کۆمەڵەیەکی گرنگ و جەوهەرین بۆ بەرەنگاربوونەوەی گوتاری رقەکاری و هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگە لەهەمبەر لێکەوتە زیانبەخشەکانی ئەم گوتارە، بەو پێیەی ئەوان تەماسێکی راستەوخۆیان لەگەڵ خەڵک هەیەو ئاسانتر دەتوانن قەناعەتی خەڵک بگۆڕن بۆ وازهێنان لە گوتاری کەراهیەت و گەڕانەوە بۆ پەیامی میانڕەوی و رێزگرتن لە فرەیی و تایبەتمەندی و بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەم بارەوە.

چونکە نکۆڵی لەوە ناکرێ کە فرەیی لەرووی مەزهەب و بۆچوون و کلتورو داب و نەریت لەناو کۆمەڵگەکان هەیەو، جیاوازی و راجیاییش کە زادەی جیاوازی ئایین و سروشتی مرۆڤ و ئاستی لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی و زیانەکان و بەپێی ژینگەو کلتورەکان شتێکی کۆنەو دواجار سونەتێکی کەونی و بگرە ویستی خوای گەورەیە، (وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ) هود:118.

کەواتە پێویستە لەم قۆناغەو بەپێی لێکەوتەکانی تەکنەلۆژیاو خواستە هەنووکەییەکان و لەبەر چاوگرتنی بەرژەوەندی گشتی کار لەسەر خاڵە هاوبەشەکان بکەین و پەیامی روخێنەرو چێنەری بوغز نەهێڵین، کە دەکرێ چەند خاڵ و هەنگاوێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم گوتارەی یەکتر قبوڵنەکردن و بڵاوکردنەوەی رقەکاری و وروژاندنی دەمارگیری کوێرانە دەستنیشان بکەین، بۆ ئەوەی بە جددی کاریان لەسەر بکرێت:

یەکەم: بەدەرفەت زانینی سەرجەم کەناڵەکانی راگەیاندن بۆ گەیاندنی پەیامی مرۆڤدۆستانەو لێبوردەیی ئیسلام، کە هانی هەمووان دەدات بۆ دوورخستنەوەی پەیامی رقەکاری و جیاکاری رەگەزی و تەشەنەی دەمارگیری و یەکتر بوغزاندن.

دووەم: رێزگرتن لە مافی یەکتری و ئازادی رادەربڕین، بەمەرجێک ئەم هەنگاوە نەبێتە هۆکاری بەزاندنی سنوورو بریندارکردنی شعورو پێشێلکردنی مافی ئەوانی تر لە فەزای گشتیدا.

سێیەم: گەڕانەوە بۆ دیالۆک و گفتوگۆی هێورو لۆژیکیانە بۆ زاڵبوون بەسەر گوتاری رقەکاری و بڵاوکردنەوەی هۆشیاری و باسکردنی مەترسیەکانی جیاکاری و دەمارگیری و دیارکردنی سنوورێک بۆ وەستاندنی ئەم هزرە بۆگەنە.

چوارەم: کاراترکردنی بەرپرسیارێتی تاک و کۆمەڵگە بەشێوەیەک تاک و خێزان و کۆمەڵگە هۆشیاری ئەوەیان هەبێت، بتوانن بەرەنگاری ئەم گوتارو دیاردە کۆمەڵایەتیە ترسناکە ببنەوە، یان رێگر بن لە تەشەنەو بڵاوبوونەوەی هزری توندڕەوی و گوتاری رقەبەری لە چوارچێوەی بنەما ئەخلاقی و ئایینیەکاندا.

بە کورتیەکی گوتاری رقەکاری یان رقەبەری لە ئایینی ئیسلامدا گوتارێکی بێزراوو رێگە پێنەدراوەو تەنانەت قەدەغەو حەڕامە، بۆیە پێویستە رق و ریشەی ئەم تێڕوانینە شۆر بکرێنەوە ناو کۆمەڵگە و هەمووان لەو بە ئاگاو هۆشیار بن، بۆ ئەوەی کیان و وڵاتمان لە ئاگری بێ رەحمی ئەم گوتارە بەدوور بێت.

* ئەندامی مەکتەبی تەنفیزی و بەرپرسی راگەیاندنی یەکێتی زانایانی ئایینی ئیسلامی کوردستان.