* گەورەی فەریزەی حەج

ئه‌نجامدانی حه‌ج، ‌وێڕای ئه‌‌وه‌ی به‌جێگه‌یاندنی ڕوكنی ئیسلامه‌، له‌هه‌مان كاتیشدا گه‌‌وره‌ترین كۆبونه‌‌وه‌‌و به‌یه‌كگه‌یشتنی موسڵمانانه‌، كه‌ ساڵانه‌ له‌ ته‌‌وا‌وی دونیا دێن‌و، له‌‌و شوێنه‌ پیرۆزه‌ی حه‌ڕه‌م یه‌ك ده‌گرنه‌‌وه‌.

به‌‌و هۆیه‌‌وه‌ په‌یوه‌ندیه‌ ڕۆحی‌و كۆمه‌ڵایه‌تی‌و ئیمانیه‌كان، له‌ به‌رزترین ئاستی باشی‌و ڕێكیه‌‌وه‌ خۆیان ده‌بیننه‌‌وه‌، چونكه‌ له‌یه‌ك كاتدا ئه‌‌و فه‌رزه‌، موسڵمانانی ته‌‌واوی دونیا به‌یه‌كتر شاد ده‌كات‌و، هه‌مووانیش په‌یوه‌ست ده‌كات به‌ خۆشه‌‌ویستی خوا‌و حه‌ڕه‌می پیرۆز‌و به‌یتی شه‌ریفه‌‌وه‌.

بۆیه‌ش هه‌م له‌ قوڕئانی پیرۆز هه‌میش له‌سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ر(درودی خوای لەسەر بێت) چه‌ندین ده‌ق هه‌ن، ته‌ركیز له‌سه‌ر گه‌‌وره‌یی ئه‌‌و فه‌رزه‌ ده‌كه‌نه‌‌وه‌‌و هانی مرۆڤ ده‌ده‌ن بۆ ئه‌نجامدانی.

ئه‌گه‌ر به‌‌و‌وردی له‌كار‌و ئه‌ركه‌كانی حه‌ج بڕوانین، بۆمان ده‌ركه‌وێ‌ كه‌ خوای گه‌‌وره‌ بۆ هه‌ر هه‌نگا‌وێك چه‌ندین پاداشت‌و چاكه‌ پێدانه‌‌وه‌ی دانا‌وه‌، كه‌ سه‌ره‌نجام مرۆڤ ده‌گه‌یه‌ننه‌ ئه‌‌و ئاسته‌ی پاكبوونه‌‌وه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر(درودی خوای لەسەر بێت) وه‌سفی كردووه‌‌و ده‌فه‌رمووێ‌: [من حَجَّ لِلَّهِ فلم يَرْفُثْ ولم يَفْسُقْ رَجَعَ كَيَوْمِ ؤلَدَتْهُ أُمُّهُ]رواه البخاری، واته‌: هه‌ر كه‌سێك حه‌ج بۆ خوا بكات‌و له‌ڕۆژانی حه‌جیش له‌ خێزانی نزیك نه‌بێته‌‌وه‌‌و تا‌وان‌و گوناهیش ئه‌نجام نه‌دات، كه‌ ده‌گه‌ڕێته‌‌وه‌ ‌وه‌كو ئه‌‌و ڕۆژه‌ی لێ‌ دێت، كه‌ تازه‌ له‌دایك بووه‌.

لێره‌دا ناتوانین ته‌‌وا‌وی ئه‌‌و ده‌قانه‌ بخه‌ینه‌ ڕ‌و‌و، كه‌ له‌باره‌ی فه‌زڵ‌و گه‌‌وره‌یی هه‌نگا‌وه‌كانی حه‌ج هاتوون، به‌ڵام هه‌ندێكیان باس ده‌كه‌ین، بۆ ئه‌‌وه‌ی بزانین فه‌ریزه‌ی حه‌ج یه‌كێكه‌ له‌ گه‌‌وره‌ترینی ئه‌‌و په‌رستشانه‌ی مرۆڤ له‌ خوا نزیك ده‌كاته‌‌وه‌‌و، ده‌یگه‌یه‌نێته‌ چڵه‌پۆپه‌ی ئیمان‌و پاكبوونه‌‌وه‌ی ده‌روونی.

ئه‌‌وه‌تا له‌باره‌ی ئه‌‌و زیكره‌ی له‌ كاتی ئیحڕام به‌ستندا ده‌ست پێ‌ ده‌كات، كه‌ زیكری (لبیك اللّهم لبیك) ه‌، پێغه‌مبه‌ر(درودی خوای لەسەر بێت) ده‌فه‌رمووێ‌: (ما من مُلَبّ يُلَبِّي إلا لَبَّي ما عن يَمِينِهِ ؤشِمَالِهِ من حَجَرٍ أو شَجَرٍ أو مَدَرٍ)رواه ابن ماجه‌، واته‌: هه‌ر موسڵمانێك كه‌ زیكر (لبیك اللّهم لبیك) ده‌كات، ئیللا له‌لای ڕاسته‌‌و چه‌په‌ی دار‌و به‌رد‌و ته‌‌وا‌وی شته‌كان له‌گه‌ڵی ئه‌‌و زیكره‌ ده‌كه‌ن.

له‌باره‌ی ته‌‌وافی به‌یته‌‌وه‌ ده‌فه‌رمووێ‌: (من طَافَ بِالْبَيْتِ ؤصَلَّي رَكْعَتَيْنِ كان كَعِتْقِ رَقَبَةٍ)رواه ابن ماجه‌، واته‌: هه‌ر كه‌سێك ته‌‌وافی به‌یت بكات‌و دوو ركعه‌ت نوێژ بكا، ‌وه‌كو ئه‌‌وه‌ ‌وایه‌ كۆیله‌یه‌كی ڕزگار كرد بێت.

له‌ فه‌رمووده‌یه‌كی تردا ده‌فه‌رمووێ‌: (إِنَّ اللَّهَ تَعَالَي يُنْزِلُ في كل يَوْمٍ ؤلَيْلَةٍ عِشْرِينَ ؤمِائَةَ رَحْمَةٍ يَنْزِلُ علي هذا الْبَيْتِ سِتُّونَ لِلطَّائِفِينَ ؤأَرْبَعُونَ لِلْمُصَلِّينَ ؤعِشْرُونَ لِلنَّاظِرِينَ)، واته‌: خوای گه‌‌وره‌ هه‌موو ڕۆژێك (120) ڕه‌حمه‌تی خۆی نازڵی سه‌ر به‌یت ده‌كات، (60) له‌‌و ڕه‌حمه‌تانه‌ بۆ ئه‌‌وانه‌یه‌، كه‌ ته‌‌وافی به‌یت ده‌كه‌ن، (40)یش بۆ ئه‌‌وانه‌یه‌ نوێژێك له‌‌وێ‌ ده‌كه‌ن‌و (20) یش بۆ ئه‌‌وانه‌یه‌ كه‌ ته‌نها ته‌ماشای به‌یت ده‌كه‌ن.

هه‌ر‌وه‌ها ده‌رباره‌ی سه‌لام كردن‌و ده‌ست لێدانی حه‌جه‌ر‌ولئه‌سوه‌د، ده‌فه‌رمووێ‌: (إِنَّ لِهَذَا الْحَجَرِ لِسَانًا ؤشَفَتَيْنِ يَشْهَدُ لِمَنِ اسْتَلَمَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِحَقّ)رواه ابن حبان، واته‌: له‌ڕۆژی دوایی ئه‌‌و حه‌جه‌ر‌ولئه‌سوه‌ده‌ خوای گه‌‌وره‌ زوبان‌و دوو لێوی بۆ در‌وست ده‌كات، شاهێدی بۆ ئه‌‌و كه‌سانه‌ ده‌دات، كه‌ به‌هه‌ق ده‌ستیان لێ‌ دا‌وه‌.

له‌لایه‌كی تره‌وه‌ پێغه‌مبه‌ر(درودی خوای لەسەر بێت) دوعای ڕه‌حمه‌تی خوای بۆ ئه‌‌وانه‌ كردووه‌، كه‌ سه‌ریان ده‌تاشن یان كورتی ده‌كه‌نه‌‌وه‌ (رَحِمَ الله الْمُحَلِّقِينَ، قالوا: ؤالْمُقَصِّرِينَ يا رَسُولَ اللَّهِ؟ قال: رَحِمَ الله الْمُحَلِّقِينَ، قالوا: ؤالْمُقَصِّرِينَ يا رَسُولَ اللَّهِ؟ قال: رَحِمَ الله الْمُحَلِّقِينَ، قالوا: ؤالْمُقَصِّرِينَ يا رَسُولَ اللَّهِ؟ قال: ؤالْمُقَصِّرِينَ)رواه مسلم.

 له‌كاتی ڕه‌می كردنیشدا هاتووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر(درودی خوای لەسەر بێت) ده‌فه‌رمووێ‌: (إذا رميت الجمار كان لك نورا يوم القيامة). واته‌: كاتێ‌ ڕه‌می شه‌یتانه‌كان ئه‌نجامدرا، ئه‌‌وه‌ ده‌بێته‌ هۆی نورێك له‌ڕۆژی دوایدا.

ئه‌مانه‌‌و چه‌ندین فه‌رمووده‌ی تر، كه‌ له‌ پێشتریش باسمان كردوون، له‌باره‌ی گه‌‌وره‌یی حه‌جه‌‌وه‌ هاتوون، سه‌ره‌ڕای ئه‌‌وه‌ی كه‌ چاكه‌‌و خێر‌و خواپه‌رستی له‌ حه‌ڕه‌مدا یه‌ك به‌ سه‌د هه‌زاره‌، چونكه‌ له‌باره‌ی نوێژی ئه‌‌وێ‌ ده‌فه‌رمووێ‌: (صَلَاةٌ في الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَفْضَلُ من مِائَةِ أَلْفِ صَلَاةٍ فِيمَا سِؤاهُ)رواه ابن ماجه‌، واته‌: یه‌ك نوێژ له‌به‌یت به‌قه‌د خێری سه‌د هه‌زار  نوێژی شوێنانی تره‌.

له‌ هه‌مووشی گه‌‌وره‌تر‌و پیرۆزتر، كه‌ ئاواتی گه‌‌وره‌ی هه‌موو موسڵمانێكی ڕاسته‌قینه‌یه‌، ئه‌‌و پاداشته‌ به‌نرخه‌یه‌، كه‌ خوای گه‌‌وره‌ بۆ ئه‌‌وانه‌ی دانا‌وه‌، به‌ته‌‌وا‌وی‌و نیه‌تێكی پاكه‌‌وه‌ ئه‌‌و فه‌ریزه‌یه‌ ئه‌نجام ده‌ده‌ن، ئه‌‌ویش ئه‌‌وه‌یه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر(درودی خوای لەسەر بێت) ده‌فه‌رمووێ‌: (الْحَجُّ الْمَبْرُورُ ليس له جَزَا‌وٌ إلا الْجَنَّةُ)رواه البخاری، واته‌: حه‌جێك، كه‌ خوای گه‌‌وره‌ قبوڵی كرد بێ‌، پاداشتی لای خوا ته‌نها به‌هه‌شته‌.

* گەورەیی دەی حاجیان

له‌قوڕئانی پیرۆزدا، هه‌ر كات خوای گه‌‌وره‌ سوێندی به‌ شتێك خواردبێ‌، ئه‌‌وه‌ ته‌عبیره‌ له‌ گه‌‌وره‌یی ئه‌‌و شته‌‌و هۆشیار كردنه‌‌وه‌ی به‌نده‌كانیشه‌ له‌سه‌ر پیرۆزی هه‌مان شت.

خوای گه‌‌وره‌ زه‌مه‌نی دیاریكردووه‌، خۆشه‌‌ویسترین زه‌مه‌ن‌و كاتیش ئه‌‌و مانگانه‌ن، كه‌ پێیان ده‌گوترێ‌ (أشهر الحرم) له‌نا‌ویشیاندا مانگی زولحیجه‌ پیرۆزترینیانه‌، گه‌‌وره‌ترین كاتیش له‌‌و مانگه‌دا، ده‌ ڕۆژی یه‌كه‌می زولحیجه‌ن، كه‌ پێیان ده‌گوترێ‌ (عشر ذي الحجة).

ئه‌‌و ڕۆژانه‌ وێڕای ئه‌‌وه‌ی كاره‌كانی حه‌جیان تێ‌ ئه‌نجام ده‌درێ‌، به‌ڵام له‌ هه‌مان كاتدا زه‌مه‌نێكی گرینگن له‌ ته‌مه‌نی ئۆمه‌تی ئیسلامی‌و، ڕۆژانی دابارین‌و دابه‌زینی فه‌یز‌و به‌ره‌كه‌تی خوای گه‌‌وره‌ن، كه‌ به‌هۆیه‌‌وه‌ به‌هه‌زاران موسڵمان له‌ته‌‌وا‌وی دونیا سوودی لێ‌ ده‌بینێ‌‌و وه‌رده‌گرێ‌.

ئه‌‌و ڕۆژانه‌ ‌وه‌كو ڕۆژانی سه‌ره‌تایی هه‌ر مانگێكی تر نین، به‌ڵكو ڕۆژانێكن چه‌ندین فه‌زڵ‌و تایبه‌تمه‌ندی خۆیان هه‌یه‌، كه‌ لیره‌دا به‌ خاڵێك باسی لێوه‌ ده‌كه‌ین:

1- خوای گه‌‌وره‌ سوێندی به‌‌و ڕۆژانه‌ خواردووه‌، هه‌ر ‌وه‌ك له‌ قوڕئانی پیرۆزدا هاتووه‌‌و ده‌فه‌رمووێ‌: [ؤالْفَجْرِ، ؤلَيَالٍ عَشْرٍ]الفجر: 1-2 ، واته‌: سوێند به‌ به‌ره‌به‌یان، سوێندم به‌و شه‌وانه‌ی كه‌ ده‌ شه‌ون (هه‌ندێك ده‌ڵێن ده‌ شه‌وی كۆتایی ره‌مه‌زانه‌، هه‌ندێكیش ده‌ڵێن ده‌ شه‌وی سه‌ره‌تای مانگی (ذي‏الحجة‏)یه‌ كه‌ كاتی ئه‌نجامدانی حه‌جه‌، هه‌ردوو بۆنه‌كه‌ش پیرۆزن.

2- هه‌ر له‌قوڕئاندا خوای گه‌‌وره‌ باسی ئه‌‌و ڕۆژانه‌ ده‌كات‌و، به‌ڕۆژانی دیار‌و زانرا‌و نا‌ویان ده‌بات، هه‌ر‌وه‌ك ده‌فه‌رمووێ‌: [ؤيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ]الحج:28 ، واته‌: یادی خوا بكه‌ن‌و ناوی پیرۆزی به‌رده‌وام له‌سه‌ر زاریان بێت له‌ڕۆژانێكی دیاریكراودا (كه‌ رۆژانی عه‌ره‌فه‌و جه‌ژنی قوربانه‌).

3- پێغه‌مبه‌ری ئازیز ئه‌‌و ڕۆژانه‌ی به‌ گه‌‌وره‌ترین ڕۆژانی دونیا نا‌و بردووه‌، هه‌ر‌وه‌ك له‌‌و فه‌رمووده‌دا ده‌فه‌رمووێ‌: (مَا مِنْ أَيَّامٍ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ أَيَّامِ عَشْرِ ذِي الْحِجَّةِ)رواه ابن حبان، واته‌: هیچ رۆژێك به‌قه‌د رۆژانی زیلحیجه‌ لای خوای گه‌وره‌ باشترو به‌خێرتر نین.

له‌فه‌رمووده‌یه‌كی تردا ده‌فه‌رمووێ‌: (مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا أَحَبُّ إِلَي اللَّهِ مِنْ هَذِهِ الَاَيَّامِ الْعَشْرِ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ ؤلا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ؟ قَالَ: ؤلا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ إِلا رَجُلٌ خَرَجَ بِنَفْسِهِ ؤمَالِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْجِعْ مِنْ ذَلِكَ بِشَيْ‌وٍ)، واته‌: هیچ ڕۆژانێك گه‌‌وره‌تر‌و خۆشه‌‌ویستتر نین لای خوای گه‌‌وره‌، كه‌ كرده‌‌وه‌یان تێدا پیرۆز بێت وه‌كو ده‌ ڕۆژانی زولحیجه‌، پرسیان ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا جیهادیش له‌پێناو خوا؟ فه‌رمووی: به‌لێ‌ جیهایش له‌ پێناو خوا، مه‌گه‌ر كه‌سێك به‌ نه‌فس‌و سامانه‌وه‌ رووی كردبێته‌وه‌ جیهاد‌و نه‌گه‌ڕابێته‌وه‌.

4- ئه‌‌و ده‌ ڕۆژانه‌ گه‌‌وره‌ترین ڕۆژی دونیایان له‌ خۆ گرتووه‌، كه‌ ڕۆژی عه‌ره‌فه‌یه‌، عه‌ره‌فه‌ش گه‌وره‌ترین روكنی حه‌جه‌‌و بێ‌ ئه‌نجامدانی ئه‌و ڕوكنه‌، ته‌نانه‌ت حه‌جیش قه‌بوول نابێ‌.

5- خێر‌و چاكه‌ له‌‌و ڕۆژانه‌دا چه‌ند قات ده‌بنه‌‌وه‌، بۆیه‌ ئه‌نه‌سی كوڕی مالك ده‌فه‌رمووێ‌، له‌باره‌ی ئه‌‌و ڕۆژانه‌‌وه‌ گوترا‌وه‌، هه‌ر ڕۆژێك به‌هه‌زار ڕۆژ هه‌یه‌، به‌ڵام عه‌ڕه‌فه‌ به‌ ده‌ هه‌زار ڕۆژ هه‌یه‌ له‌ خێر‌و چاكه‌‌و گه‌‌وره‌یی.

هه‌روه‌ها حه‌سه‌نی به‌سری ده‌فه‌رموێ‌: به‌رۆژوو بوونی هه‌ر رۆژێك له‌و ده‌ رۆژه‌ به‌ قه‌د دوو مانگ خێری گه‌وره‌یه‌.

6- پێغه‌مبه‌ر(درودی خوای لەسەر بێت) فه‌رمانی داوه‌، به‌ زۆر زیكر كردن له‌و رۆژانه‌، هه‌روه‌ك له‌پێشتر ئه‌و باسه‌مان خسته‌ ڕوو.

7- گه‌وره‌یی ئه‌و ده‌ رۆژه‌ له‌و زیاتر ده‌ر ده‌كه‌وێت، كه‌ مه‌وسمی حه‌جه‌‌و فه‌رزی حه‌جی تێدا ئه‌نجام ده‌دریت، كه‌ ئه‌نجامدانی ئه‌و فه‌رزه‌ش خێرو گه‌وره‌یی‌و پاداشتی زۆری هه‌یه‌‌و، به‌هۆیه‌وه‌ مرۆڤ له‌گشت تاوان‌و گوناهه‌كان پاك ده‌بێته‌وه‌.

8- رۆژی جه‌ژنی قوربانیش ده‌كه‌وێته‌ ناو ئه‌و ده‌ رۆژانه‌ی مانگی (ذي الحجة)، كه‌ ئه‌مه‌ش جه‌ژنی ئۆمه‌تی ئیسلامیه‌‌و، رۆژێكیشه‌ له‌ رۆژه‌ گه‌وره‌كانی دونیا، هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ر(درودی خوای لەسەر بێت) ده‌فه‌رموێ‌: (إِنَّ أَعْظَمَ الْأَيَّامِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ ؤتَعَالَي يَوْمُ النَّحْرِ ثُمَّ يَوْمُ الْقَرِّ)رواه ابو داود ، واته‌: گه‌وره‌ترین رۆژ لای خوای گه‌وره‌ رۆژی جه‌ژنی قوربانه‌، دوای ئه‌ویش (یوم القر) واته‌ ئه‌و رۆژه‌ی دوای جه‌ژن دێت.

9- به‌رۆژوو بوون له‌و ده‌ رۆژانه‌، به‌تایبه‌تی رۆژی عه‌ره‌فه‌، گوناهی ساڵێكی رابردوو و داهاتوو ڕه‌ش ده‌كاته‌وه‌، هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا(درودی خوای لەسەر بێت) ده‌فه‌رموێ‌: (صِيَامُ عَرَفَةَ إني أَحْتَسِبُ علي اللَّهِ أَنْ يُكَفِّرَ السَّنَةَ التي قَبْلَهُ ؤالسَّنَةَ التي بَعْدَهُ)رواه ابو داود، واته‌: به‌رۆژوو بوونی رۆژی عه‌ره‌فه‌ وای ده‌بینم خوای گه‌وره‌ به‌هۆیه‌وه‌ تاوانی ساڵی داهاتوو و رابرددوو له‌سه‌ر مرۆڤ ڕه‌ش ده‌كاته‌وه‌، به‌ڵام ئه‌مه‌ حاجیان ناگرێته‌وه‌، هه‌روه‌ك پێشتر روون كراوه‌ته‌وه‌.