الحمدلله والصلاة والسلام على سيدنا ونبينا محمد رسول الله وعلى آله وصحبه أجمعين وبعد:

لەلایەن کۆمەڵێک مامۆستای بەرێزەوە پرسیارێکی سەردەمیانەی فیقهیمان لێ کراوە سەبارەت بە:

(ئافرەتێک کە تەڵاق دراوەو دەیەوێت بەهۆی وەرگرتنی دەرمانەوە رۆژانی عیددەکەی خۆی کەم بکاتەوەو پەلە بکات لە تەواوبوونی عیددەکەی و زووتر شوبکاتەوە، ئایا حوکمی چییە لەشەرعدا ؟ ).

ئێمەیش (بە یارمەتی خودا) لەبەر ئەوەی بابەتێکی وردوو و هاوچەرخە پێویست بوو بەم شێوەی لای خوارەوە لە چەند خاڵێکدا وەڵامەکە بخەینە روو:

یەکەم:

وەرگرتنی ئافرەت بۆ دەرمان و عیلاج لەسەرەتاوە بۆ ئەوەی نەکەوێتە ناو حەیزەوە بەتایبەت بۆ تەوافکردن و ڕۆژووگرتن ئەمە دروستەو هیچ کێشەیەکی شەرعی تیادا نییە بە مەرجێک زەرەری نەبێت بۆ ئافرەتەکە لە رووی زانستی پزیشکییەوە؛ چونکە ئەگەر زەرەری هەبوو حەرامە ورک لە فەرمودەدا هاتووە؛ "لا ضرَرَ ولا ضِرار". (رواه النووي في (الأربعون النووية) برقم ٣٢، بإسناد حسن، وأخرجه الدارقطني ج٣ص٧٧ وااحاكم في المستدرك برقم (٢٣٤٥)وصححه ، والبيهقي برقم(١١٧١٧) من حديث أبي سعيد الخدري(رضي الله عنه)،

بەهەمان شێوەش مانیع نییە ئەگەر کەسێک کەوتە حەیزەوە دەرمانێک وەربگرێت بۆ ئەوەی بە زوویی رزگاری ببێت لە خوێنی حەیز و کەمکردنەوەی رۆژەکانی بە شێوەیەکی گشتی نەک بۆ خۆشاردنەوە لە عیددەی شەرعی بە مەبەستی شوکردنەوە، چونکە ئەوە بابەتێکی تایبەتەو پێویستی چاوەڕوانی کردنی ئافرەتان دەقی شەرعی لەسەرەو ئیجتیهادیش لە بەرانبەر دەقدا ناکرێت، بەڵام بۆ مەبەستی تر مەجالێکی تیادا هەیە وەک زانایان فەرمویانە، لەوانیش فوقەهای مەزهەبی خۆمان واتە حەزرەتی شافیعی (ڕ.خ). لەوانەش:

١- قال العلامة ابن حجر المكي الهيتمي الشافعي في الفتاوى الفقهية الكبرى في باب العدد (ج٤ص١٦٢) ما نصه " (وسئل) عمن استعجلت حيضها بدواء فهل تنقضي به عدتها أم لا؟ (فأجاب) بقوله: نعم؛ كما صرّحوا به، ومن ثم صرحوا أيضا بأنها لو استعجلته لم تقض صلاة أيامه".

٢- جاء في حاشية الشبراملسي على نهاية المحتاج لشمس الدين محمد الرملي الشافعي (ج١ص١٣٣) : "يجوز استعجال الحائض بدواء لمن لم تحض أصلا، وان لم تبلغ سن الخامسة عشرة و لمن طال انقطاع دم الحيض عنها إلا لعلة. (ﻗﻮﻟﻪ: ﻭﻟﻤﻦ ﻟﻢ ﺗﺤﺾ ﺃﺻﻼ) ﺃﻓﻬﻢ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺟﻮاﺯ اﻻﺳﺘﻌﺠﺎﻝ ﺑﻬﺎﺗﻴﻦ ﺣﺮﻣﺔ اﺳﺘﻌﺠﺎﻝ اﻟﺤﻴﺾ ﻋﻠﻰ ﻏﻴﺮﻫﻤﺎ، ﻛﻤﻦ ﺗﺤﻴﺾ ﻛﻞ ﺷﻬﺮﻳﻦ ﻣﺜﻼ ﻓﺄﺭاﺩﺕ اﺳﺘﻌﺠﺎﻝ اﻟﺤﻴﺾ ﺑﺪﻭاء ﻟﺘﻨﻘﻀﻲ ﻋﺪﺗﻬﺎ ﻓﻴﻤﺎ ﺩﻭﻥ اﻷﻗﺮاء اﻟﻤﻌﺘﺎﺩﺓ ﻓﻠﻴﺮاﺟﻊ، ﻭﻟﻌﻠﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺮاﺩ".

٣- قال الشيخ المرداوي الحنبلي (رحمه الله) ﻓﻲ اﻹﻧﺼﺎﻑ (ج١ ص٣٨٣) ما نصه: "ﻳﺠﻮﺯ ﺷﺮﺏ ﺩﻭاء ﻣﺒﺎﺡ ﻟﻘﻄﻊ اﻟﺤﻴﺾ ﻣﻄﻠﻘﺎً، ﻣﻊ ﺃﻣﻦ اﻟﻀﺮﺭ، ﻋﻠﻰ اﻟﺼﺤﻴﺢ ﻣﻦ اﻟﻤﺬﻫﺐ".

٤- قال البهوتي الحنبلي  كشاف القناع على مذهب الإمام أحمد(ج١ ص٢١٨): " ﻭﻳﺠﻮﺯ ﺷﺮﺏ ﺩﻭاء ﻣﺒﺎﺡ ﻟﻘﻄﻊ اﻟﺤﻴﺾ ﻣﻊ ﺃﻣﻦ اﻟﻀﺮﺭ ﻧﺼﺎ ﻗﺎﻝ اﻟﻘﺎﺿﻲ: ﻻ ﻳﺒﺎﺡ ﺇﻻ ﺑﺈﺫﻥ اﻟﺰﻭﺝ ﻭﻓﻌﻞ اﻟﺮﺟﻞ ﺫﻟﻚ ﺑﻬﺎ ﻣﻦ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻬﺎ ﺑﺘﻮﺟﻪ ﺗﺤﺮﻳﻤﻪ ﻭﻣﺜﻠﻪ ﺷﺮﺑﻪ ﻛﺎﻓﻮﺭا ﻭﻻ ﻳﺠﻮﺯ ﻣﺎ ﻳﻘﻄﻊ اﻟﺤﻤﻞ ﻭﻳﺠﻮﺯ ﺷﺮﺏ ﺩﻭاء ﻟﺤﺼﻮﻝ اﻟﺤﻴﺾ ﻻ ﻗﺮﺏ ﺭﻣﻀﺎﻥ ﻟﺘﻔﻄﺮﻩ".

٥- جاء في الفقه المالكي: قال في مواهب الجليل في شرح مختصر خليل(ج١ ص ٣٦٦) ما نصه:" وقال ابن رشد (رحمه الله): "سئل مالك عن المرأة تخاف تعجيل الحيض، فيوصف لها شراب تشربه لتأخير الحيض؟ قال: ليس ذلك بصواب، وكرهه. قال ابن رشد: إنما كرهه مخافة أن تدخل على نفسها ضررا بذلك في جسمها".

٦- جاء في قرة العين بفتاوى علماء الحرمين للشيخ ابراهيم المغربي المالكي( ج١ ص٣٠): "ﺇﺫا اﺳﺘﻌﻤﻠﺖ اﻟﻤﺮﺃﺓ ﺩﻭاء ﻟﺮﻓﻊ ﺩﻡ اﻟﺤﻴﺾ ﺃﻭ ﺗﻘﻠﻴﻠﻪ ﻓﺈﻧﻪ ﻳﻜﺮﻩ ﻣﺎ ﻟﻢ ﻳﻠﺰﻡ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻄﻊ اﻟﻨﺴﻞ ﺃﻭ قتله ﻭﺇﻻ ﺣﺮﻡ. ﻛﻤﺎ ﻓﻲ ﺣﺎﺷﻴﺔ اﻟﺨﺮﺷﻲ".

بەڵام ئەم حاڵەتەش بەشێ مەرج دروستە:

١- بۆ خۆ نەجاتدان نەبێت لە عیددەی تەڵاق و زوو شوکردنەوە، وەک لەمەودوا زیاترروونی دەکەینەوە..

٢- تەواو دڵنییا ببێت لە پاکبوونەوەی لەو سوڕی مانگانەی کە هەیەتی.

٣- زەرەری لێ نەکات لە رووی پزیشکییەوە.

دووەم:

ئەو فەتوایانەی سەرەوە وەک گوتمان بۆ هەموو حاڵەتێک ناگونجێت، بە تایبەت بۆ ئەم حاڵەتەی کە پرسیارەکە دەربارەی هاتووە، واتە دروست نییە ئافرەت خۆی دەربازبکات لە سێ قورئ (پاک)ی خۆی لە چەند رۆژێکدا چونکە:

١- ژن که تەڵاقدرا واجبە ٣ عوزر بشۆرێت بە تەواوەتی، ئینجا دروستە شوو بکاتەوە بە پیاوێکی تر. چونکە خوای گەورە  عیددەی تەڵاقدراوی حەیزداری بەستووەتەوە بە تەواوبوونی ٣ قورئەوە، واتە ٣ پاکی، وەک دەفەرمێت: (وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ)(سورة البقرة من الآية :228}.

٢- مەعلومە کە کەمترین پاکی ئافرەت لە نێوان بینینی دوو حەیزدا بریتییە لە ١٥ ڕۆژ. كەمترینی ماددەی حەیزێکیش بریتیە لە شەو رۆژێک بە تەواوی،

کەواتە ئەگەر لە پاکیدا تەڵاق درابوو ، کە تەواو بوو پاشان کەوتەوە حەیز و دەرمانی وەرگرت و حەیزەکەی تەواو نەهێشت، پاکی دووەم دێتەوە بەسەریدا، کە کەمترینی پاکیش وەک گوتمان ١٥ رۆژە، پاشان دەکەوێتەوە حەیزەوەو ئەگەر دیسان بە دەرمان رۆژەکانی حەیزی کەمکردەوە و کەوتەوە پاکی سێیەم، دیسان دەبێت لەویش تەواو بێت کە کەمترین رۆژەکانی ١٥ رۆژە؛ کەواتە بەلای کەمەوە پێویستە زیاتر لە ٣٢ رۆژ بۆ تەواوکردنی ٣ پاکی، واتە بەلای کەمەوە ٣٢ رۆژ و ٢ لەحزە وەک لە المنهاج له گەڵ شەرحی المغني دا هاتووە: " (أو) ادعت المعتدة (انقضاء) مدة (أقراء) نظر فيها، (فإن كانت حرة وطلقت في طهر) وهي معتادة، (فأقل الامكان) لانقضاء أقرائها (اثنان وثلاثون يوما ولحظتان) وذلك بأن تطلق وقد بقي لحظة من الطهر، وهي قرء، ثم تحيض يوما وليلة، ثم تطهر خمسة عشر يوما وذلك قرءان، ثم تحيض يوما وليلة، ثم تطهر خمسة عشر وذلك قرء ثالث، ثم تطعن في الحيضة، وهذه الحيضة ليست من العدة، بل لاستيقان انقضائها".  (مغني المحتاج للخطيب الشربيني مع منهاج الطالبين لشيخ الإسلام النووي ج٣ص٣٣٩).

بەڵام ئەگەر لە کاتی حەیزدا تەڵاقدرابوو کەمترینی عیددەکەی بریتی دەبێت لە ٤٧ ڕۆژوو یەک لەحزە لەوە کەمتر موستەحیلە. وەک ئیمامی نەوەوی دەفەرمێت:" (أو) طلقت حرة (في حيض) وهي معتادة أو مبتدأة، (فسبعة) أي فأقل إمكان انقضاء أقرائها سبعة (وأربعون) يوما (ولحظة) وذلك كأن يعلق طلاقها بآخر جزء من حيضها ثم تطهر خمسة عشر يوما ثم تحيض يوما وليلة ثم تطهر خمسة عشر ثم تحيض يوما وليلة ثم تطهر خمسة عشر يوما ثم تطعن في الحيض، وفي لحظة الطعن ما ذكرناه في المطلقة في الطهر، ولا يحتاج هنا إلى تقدير لحظة في الأول لأن اللحظة هناك تحسب قرءا".(مغني المحتاج: ج٣ص٣٣٩).

٣- ئەگەر عیلاج بتوانێت رۆژانی حەیزەکەی کەم بکاتەوە خۆ ناتوانێت رۆژانی پاکی نێوان حەیزەکان کەم بکاتەوە بۆیە ناچارە هەر بووەستێت تا بە تەبیعەت دەکەوێتەوە حەیزەوە.

ئەگەر عیلاج بشتوانێت زوو بیخاتەوە حەیزەوە؛ ئەو حەیزە هیچ ئیعتیبارێکی شەرعی نییەو هەژمارناکرێت هەروەها ئەو پاکیە دەستکردەش کە بە دوایدا دێت؛ چونکە نابێت فەترەی پاکی لە ١٥ ڕۆژ کەمتر بێت.

سێیەم:

ئەم ٣٢ ڕۆژ و دوو لەحزەش کە کەمترینی عیددەی ژنی تەڵاقدراوە کە تیایدا مومکینە بتوانێت ٣ پاکی تەواو بکات، حاڵەتێکی زۆر دەگمەنەو تایبەتیشە بە ژنێکەوە کە لە پاکیدا تەڵاق درابێ، بۆیە ئەم حاڵەتە هەرگیز نابێتە قاعیدەو قیاسی لەسەر ناکرێت، چونکە:

١ - هەموو ژنێک لە پاکیدا تەڵاق نادرێت، کەواتە عیددەکەی زیاتر درێژ دەبێتەوە کە کەمترینی ٤٧ رۆژو یەک لەحزەیە ئەگەر تەڵاقەکەی تەعلیقکرابێت بە کۆتایەکانی حەیزەکەیەوە.

٢- ژنێک بۆ ژنێکی تر جیاوازە، هەم لە رۆژانی حەیز و هەم لە ماوەی پاکیدا ، بە تایبەت کاتی پاکییان ، چونکە پاکی نێوان ٢ حەیز کەمترینی ١٥ رۆژە، بەڵام وەک فەرمویانە (ولا حدّ لأکثره)، واتە لانی زۆرەکەی سنورێکی دیاریکراوی نییە، رەنگە چەند مانگێک یان زیاتریش بخاێنێت. ئەمەیش بە ئیجماعی زانایانە.

قال الإمام النووي الشافعي في المجموع شرح المهذب ج٢ص٣٨٢

:"ان أكثر الطُّهر لا حدّ لهُ، ودليلها في الإجماع؟ ومِن الاستقراء أن ذلك موجود مشاهَدٌ ".

بۆیە هەرگیز ئەم حاڵەتە رێک و زەبت ناکرێت، لەبەر جیاوازی ئافرەتان لە ماوەی عیددەکانیاندا چ حەیز و چ پاکی..

چوارەم:

بۆیە زانایانی مالیکی بە ئاشکرا فەرمویانە: حەیز پێویستە بە خۆی بێتە دەرەوە، بۆیە ئەو خوێنەی کە بە عیلاج دێتە خوارەوە بۆ بەرژەوەندی کەمکردنەوەی عیددەکەی هەرگیز هەژمار ناکرێت و ژنەکە حەڵاڵ نابێت بەو هۆیەوە کە بتوانێت زەواج بکاتەوە.

وەک لە کتێبی مواهب الجليل في شرح مختصر خليل للعلامة الحطاب محمد بن محمد بن عبد الرحمن الرعيني المالكي هاتووە: " الحيض دم كصفرة أو كدرة خرج بنفسه ، قوله ( خرج بنفسه ): يخرج به دم النفاس ; لأنه بسبب الولادة ودم العذرة ; لأنه بسبب الافتضاض ودم الاستحاضة ; لأنه يخرج بسبب علة ، أو فساد في البدن وقول البساطي (رحمه الله) ليس في كلامه ما يخرج دم الاستحاضة ليس بظاهر، قال في التوضيح: وأخرج بقوله (بنفسه) الخارج من النفاس ; لأنه بسبب الولادة أو بشيء كدم العذرة ، ومن ثم أجاب شيخنا لما سئل عن امرأة عالجت دم المحيض هل تبرأ من العدة؟ بأن الظاهر أنها لا تحل، وتوقف عن ترك الصلاة والصيام ".

کەواتە بەپێی قاعیدەی: (الخروج من الخلاف مستحب) ئەو کارە دروست نییەو پێویستە ریعایەتی خیلافی مەزهەبیش بکرێت.

بڕوانە: (الأشباه والنظائر في قواعد فروع فقه الشافعية للحافظ

جلال الدين عبد الرحمن بن أبي بكر السيوطي الشافعي، القاعدة الثانية عشرة: ص١٣٧).

پێنجەم:

واجبە ئافرەت پەلە نەکات لە هاتنەخوارەوەی حەیزەکانیدا لە بەر شوکردنەوە، بەڵکو وەک دەقەکەی قورئان فەرمانی داوە( يتربصن بأنفسهن) با دان بەخۆدا بگرن، هەتا بە تەبیعەت ٣ پاکی تەواو دەکەن، ئەوکات هیچ گومان لە پاکی ڕەحمیان ناکرێت(استبراء الرّحم) به يەقين حاصڵ دەبێت بۆیان و عادەکانیشیان تێک ناچێت و سەرگەردان نابن تەنانەت بۆ نوێژ و رۆژوەکانیشیان، چونکە غاڵب وایە وەرگرتنی عیلاج بۆ ئەو کارە زەری نەفسی هەیە، جگە لە زەرەری جەسەدی، لانی کەم تایمی عادەتیی رۆژانی حەیز و پاکییان لێ تێک دەچێت و ئەوکاتیش بۆ عیبادەتەکان سەریان لێ تێک دەچێت.

شەشەم:

لە مەزهەبی خۆشماندا  وەک باسمانکرد ئەگەر هاتوو ئافرەتێکی (موعتەددەی حوڕرە کە لە پاکیدا تەڵاقدرابوو) دەعوای تەواوبوونی ٣ پاکیەکەی کرد بۆ ئەوەی شووبکاتەوە دروست نییە بۆی ئەو کارە هەتا لانی کەم ٣٢ رۆژ دوو لەحزە تێنەپەڕیت بەسەر تەڵاقەکەدا..ئەمەیش زۆر دەگمەنەو نابێتە فەتوا بۆ ئافرەتان بە گشتی، چونکە وەک گوتمان ئافرەتان زۆر جیاوازییان هەیە لە عادەکانیاندا..

پوختەی فەتوا:

دروست نییە ئافرەتی بە حەیز کە تەڵاقدرا لەبەر خاتری رزگاربوونی لە ٣ پاکی و شوکردنەوەی.. دروست نییە بۆی بە عیلاج وەربگرێت و رۆژانی حەیزی پێ کەم بکاتەوە؛ چونکە ئەگەرچی جاری یەکەم کە کەوتە حەیزەوە بتوانێت پەلە بکات لە تەواوکردنی رۆژانی عادەتی خۆی بەهۆی دەرمانەوە؛ بەڵام واجبە کە بە یەقینیش پاکبوویەوە هەر ١٥ رۆژ چاوەڕێ بێت تا جارێکی تر دەکەوێتەوە حەیزەوە بەو شێوە تا تەواو دەبێت..

کەواتە ئیتر بۆ خۆی تووشی گوناه بکات و عادەتی خۆی تێک بدات و لە قەلەقی و دڵەڕاوکێدا بمێنێتەوە لە پێناو چەند رۆژێکدا کە بەهۆیانەوە زووتر شوباتەوە؟  لەکاتێدا پێویستە بە پێی فەرموودە  موسوڵمان خۆی بپارێزێت لە هەرکارێک کە گوماناوی بێت وەک هاتووە لع فەرمودەدا: "دع ما يريبُك إلى ما لا يريبُك"،(أخرجه الترمذي (2442) ، وأحمد برقم (1630) ، وابن حبان برقم (722)و النسائي برقم (5615)عن الحسن بن علي (رضي الله عنهما)بإسناد صحيح.

واتە: وازبهێنن لە هەر بابەتێک کە گومانت لێی هەبێت، بۆ بابەتێکی تر کە گوماناوى نەبێت..

قال المحدث زين الدين المناوي الشافعي (رحمه الله): " ( دع ما يريبك ) أي: اترك ما تشك في كونه حسنا أو قبيحا، أو حلالا أو حراما ، ( إلى ما لا يريبك ) أي : واعدل إلى ما لا شك فيه ، يعني ما تيقنت حسنه وحِلَّه" (فيض القدير  شرح الجامع الصغير"(ج٣ص٥٢٩).

هذا والله تعالى أعلم

وصلّى الله على سيّدنا محمّد وعلى آله وصحبه أجمعين

أ.د. حسن ابن الشيخ خالد المفتي

اربيل، كوردستان - العراق

١٠رجب ١٤٤٦هـ=١٠-١- ٢٠٢٥م